Σχεδόν την ίδια στιγμή που στην Ελλάδα η πανεπιστημιακή κοινότητα εξέφραζε τις ανησυχίες της για το μέλλον της παιδείας, ανησυχίες που κατέληγαν σε διαφωνίες και παραιτήσεις, στις αίθουσες κεντρικού ξενοδοχείου της Αθήνας ο πρόεδρος του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) παρουσίαζε τη θέση του συγκεκριμένου ιδρύματος για το μέλλον της ανωτάτης και ανώτερης παιδείας.


Μπορώ να στείλω με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο σε όσους συναδέλφους ενδιαφέρονται το κείμενο της ομιλίας. Νομίζω ότι είναι αρκετά διαφωτιστικό σε σχέση με το πώς άλλα διοικητικά στελέχη αντιλαμβάνονται τον ρόλο των πανεπιστημίων στην εποχή της γνώσης. Εκείνο όμως που με κάνει να ασχοληθώ στο σημερινό μου σχόλιο με τη συγκεκριμένη ομιλία είναι το ότι βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τις απόψεις και τα τεκταινόμενα στην πανεπιστημιακή κοινότητα τη χώρας. Θα σταματήσω μόνο σε δύο φράσεις της ομιλίας: «Η νέα οικονομία του αύριο βρίσκεται σήμερα στα πανεπιστημιακά εργαστήρια». Που παράγουν, θα μπορούσε να συμπληρώσει κάποιος αδαείς, και δεν απεργούν. «Η αλήθεια της πραγματικής μόρφωσης, ειδικά στα κολέγια και στα πανεπιστήμια, θα παραμείνει βαθιά ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως ακριβώς κατασκευάστηκε από το πανάρχαιο υπόδειγμα του διαλόγου με τον μέντορα, μια διαδικασία που κληρονόμησε η ανθρωπότητα από την Ελλάδα».


Ας δούμε όμως για ποια θέματα δεν μίλησε;


Κατ’ αρχήν δεν ασχολήθηκε για το αν οι καθηγητές των κολεγίων και των άλλων ανωτέρων και ανωτάτων ιδρυμάτων έχουν τα προσόντα να είναι ισάξιοι με τους καθηγητές του ΜΙΤ. Δεν ασχολήθηκε καθόλου με την αξιολόγηση των σπουδών, και ποιος αξιολογεί ποιον. Θεώρησε δεδομένο το επίπεδο των φοιτητών που εισέρχονται στο ΜΙΤ έναντι των άλλων ιδρυμάτων και δεν θέλησε να τους προστατεύσει προβληματιζόμενος κατά πόσο μπορούν οι νέοι με τη μεγαλύτερη βαθμολογία εισαγωγής να αποκτούν πτυχίο της ίδιας ειδικότητας με κάποιους άλλους που απέκτησαν το πτυχίο τους πιο εύκολα. Δεν τον ενδιέφερε η επαγγελματική κατοχύρωση των πτυχίων των αποφοίτων του πανεπιστημίου που προεδρεύει, το συνταξιοδοτικό των καθηγητών και άλλα ευτράπελα. Δεν προσπάθησε να συγκρίνει, να μειώσει και να υποτιμήσει. Δεν μέτρησε τα χρόνια σπουδών που απαιτούνται για να αποφοιτήσει κανείς από το συγκεκριμένο ίδρυμα ούτε από άλλα στη χώρα του ή και αλλού. Δεν τον ενδιέφερε το θέμα υπογραφής στα τεχνικά έργα, το θέμα του κορεσμού των επαγγελμάτων κ.ά.


Τον ενδιέφερε ένα και μοναδικό θέμα: Πώς θα κρατήσει τη θέση τού ιδρύματος που προΐσταται στον ανταγωνισμό της γνώσης. Και όλα αυτά τα έλεγε μπροστά σε ένα πλήθος ελλήνων πανεπιστημιακών, που πολλοί εξ αυτών μάλιστα ήταν και απόφοιτοι του ΜΙΤ και είτε είχαν ήδη ή προβλέπετο να παραιτηθούν, για να προστατεύσουν όσα δεν θεωρούντο από τον ομιλητή ενδιαφέροντα και σημαντικά.


Αλήθεια, πού πάμε; Και πού μαζί με εμάς παίρνουμε και τα παιδιά μας;


Αν εμείς δεν βλέπουμε το κενό που διευρύνεται, οι καλοί φοιτητές μας το έχουν διαθέσιμο από τις ιστοσελίδες των μεγάλων πανεπιστημίων. Ο πρόεδρος του ΜΙΤ μάς πληροφόρησε ότι πολύ σύντομα θα αφήσουν ελεύθερο για κάθε ενδιαφερόμενο στην υφήλιο όλο το υλικό που διαθέτουν σήμερα στους φοιτητές τους. Και δεν τον προβλημάτισε αν υπό αυτές τις συνθήκες δεν θα βρίσκει φοιτητές να πληρώνουν δίδακτρα. Ηδη άλλα μεγάλα πανεπιστήμια το έχουν κάνει πράξη. Και το ερώτημα παραμένει αναπάντητο. Υπό αυτές τις συνθήκες πληροφόρησης θα συνεχίσουμε να θεωρούμε ότι το επίπεδο των σπουδών είναι ανταγωνιστικό ώστε να εφησυχάζουμε ή θα υποδεικνύουμε στους φοιτητές μας ότι δεν υπάρχουν όρια στη γνώση;


Οπως απολύτως ορθά αναφέρθηκε στην ομιλία, στο ερώτημα τι προτιμάμε να είναι το πανεπιστήμιο, «εκπαιδευτικό ή ερευνητικό ίδρυμα;», η απάντηση είναι μία: Το πανεπιστήμιο είναι χώρος γνώσης. Οχι στατικής, αλλά δυναμικής. Οχι αυτής που απαιτείται για την απόκτηση του πτυχίου, αλλά αυτής που θα σου μάθει ότι όχι μόνο δεν θα χάσεις αλλά και θα αυξήσεις το ανθρώπινο κεφάλαιό σου. Οχι απλώς χώρος διάχυσης αλλά και χώρος παραγωγής νέας γνώσης. Ποια ιδρύματα τώρα το πραγματοποιούν, όλοι τα γνωρίζουμε. Προς τι το μίσος λοιπόν και ο αλληλοσπαραγμός. Εκτός και αν τα πανεπιστήμια είναι χώροι επαγγελματικής κατοχύρωσης και προστασίας των εισακτέων. Διότι τότε, εμπρός για δίκαιους αγώνες.


Ο κ. Νίκος Γ. Χαριτάκης είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.