Κοινωνική τήξη
Υπάρχει κατά τη γνώμη μου μια ταυτόσημη αντιμετώπιση ανάμεσα στις κοινωνικές και στις φυσικές επιστήμες στο θέμα του ελέγχου των φαινομένων που αφορούν τους πυρήνες.
Για πολλούς φυσικούς το επιστημονικό τους όνειρο είναι η επίλυση, σε οικονομικά και περιβαλλοντικά ασφαλείς διαδικασίες, του προβλήματος που αφορά τον έλεγχο της ενέργειας η οποία αποβάλλεται κατά την τήξη των πυρήνων. Είναι τεράστια αλλά ελεγχόμενη μόνο κάτω από ειδικές συνθήκες. Το πρόβλημα λοιπόν συνίσταται στον προσδιορισμό του μηχανισμού ελέγχου.
Για πολλούς κοινωνικούς επιστήμονες, και ιδιαίτερα για αρκετούς ακόμη οικονομολόγους, το ανάλογο πρόβλημα προσδιορίζεται με το πώς οι όποιες αλλαγές αν εφαρμοστούν στον μηχανισμό λειτουργίας των αγορών, δηλαδή στον πυρήνα της κοινωνίας, θα είναι ελεγχόμενες. Τους φοβίζουν οι πυρηνικές εκρήξεις σε κοινωνικά ευσταθείς καταστάσεις. Ετσι λοιπόν επεξεργάζονται μέχρι εξαντλήσεως προτάσεις που σε έναν μεγάλο βαθμό έχουν αντιμετωπιστεί με επιτυχία αλλού ή προτιμούν σταδιακές διαδικασίες ώστε να ελέγχουν την έκταση της εκροής κοινωνικής ενέργειας παράλληλα με την ταχύτητα ανάπτυξης της αλυσιδωτής αντίδρασης. Επιλέγουν την κοινωνική σχάση από την κοινωνική τήξη, έστω και αν τα θετικά αποτελέσματα της δεύτερης επιλογής είναι σημαντικά μεγαλύτερα.
Μπορώ να καταλάβω γιατί οι φυσικοί επιστήμονες δειλιάζουν απέναντι σε μια πιθανώς μη αναστρέψιμη διαδικασία. Εκείνο που δεν καταλαβαίνω είναι γιατί ακόμη και σήμερα οι συγκεκριμένοι οικονομολόγοι προσπαθούν να κατευθύνουν την κοινωνία μας έτσι ώστε να δειλιάζει σε μια κοινωνική τήξη. Στη διαδικασία, δηλαδή, ανάπτυξης μηχανισμών αλυσιδωτών κοινωνικών μετασχηματισμών που μπορούν όμως να οδηγήσουν κάθε κοινωνία σε νέες προοπτικές μεγέθυνσης. Οχι υποχρεωτικά συνεπείς με τις επιθυμίες όλων μας αλλά τουλάχιστον ταχύρυθμες.
Τα τελευταία 20 χρόνια όλες οι οικονομίες που τόλμησαν να δημιουργήσουν μηχανισμούς κοινωνικής τήξης βγήκαν κερδισμένες και ισχυρότερες στην παγκόσμια αγορά. Αντίθετα, όσες δείλιασαν, ή απέφυγαν, ή αμφισβήτησαν, ή προβληματίστηκαν, ή ακολούθησαν τελείως διαφορετικές πορείες αναζητούν ακόμη τη θέση τους στον αιώνα που έρχεται σε λίγες ημέρες. Από τα οικονομικά μαθαίνουμε ότι όσο περισσότερο δειλός είναι ο φορέας λήψης αποφάσεων τόσο περισσότερο κοντόφθαλμες είναι οι επιλογές του. Θεωρούμε λοιπόν ότι η δειλία είναι ταυτόσημη με την έλλειψη προοπτικής στη θεώρηση των πραγμάτων. Υπάρχουν παραδείγματα που μας επιβεβαιώνουν ότι αυτή η άποψη είναι και η πιο κοινά αποδεκτή θεώρηση των κοινωνικών μας πραγμάτων;
Κατά τη γνώμη μου ναι και μάλιστα σε όλα σχεδόν τα επίπεδα. Για δειλία μάς κάνει να μην αναγνωρίζουμε την κοινωνική συμβολή της ΕΕ στην θέση και στις προοπτικές της χώρας επικεντρώνοντας τον ρόλο της στην στήριξη των αγροτικών τιμών ή στα διάφορα πακέτα. Η δειλία μάς κάνει να μην αναγνωρίζουμε ότι μετά από έναν αιώνα ιδεολογικής και ψυχροπολεμικής αντιπαλότητας η παγκόσμια επικυριαρχία κατέληξε σε μια χώρα που λειτουργεί και αποφασίζει με δημοκρατικές διαδικασίες. Η δειλία μάς κάνει τέλος αντί να επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε με κάθε μέσο συνθήκες κοινωνικής τήξης, να προσπαθούμε στο τέλος του αιώνα να ανακαλύψουμε τον τροχό αμφισβητώντας τα προφανή.
Το μέλλον είναι μπροστά. Οι προοπτικές είναι τεράστιες γιατί οι συνθήκες δεν μπορούν να συγκριθούν με εκείνες που είχαν οι προηγούμενοι. Πρόσφατα ξεφύλλιζα ένα φωτογραφικό λεύκωμα του αιώνα που πέρασε και τρόμαξα από τις φωτογραφίες των πολέμων που έζησαν όσοι δεν ζουν σήμερα. Οι πόλεμοι του μέλλοντος εκτιμώ ότι θα είναι πόλεμοι υγιούς ανταγωνισμού και μεγάθυμης χορηγίας σε ατομικό, δια των γενεών και μεταξύ των κοινωνιών επίπεδο. Οι προοπτικές των ατόμων όλο και λιγότερο θα προσδιορίζονται από τη συλλογική προσπάθεια και θα έρχονται σαν αποτέλεσμα των ατομικών διαφοροποιήσεων. Με αυτές τις συνθήκες και ο δρόμος της επαιτείας ή της χορηγίας θα αποτελεί θέμα ατομικής επιλογής. Προσωπικά όμως φιλοδοξώ σαν άτομο και σαν πολίτης να ανήκω και να ζω σε μια κοινωνία που συλλογικά θα επιλέξει τη δεύτερη επιλογή ως κοινωνική της θέση.
Ο κ. Ν. Γ. Χαριτάκης είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
