Αποτελεί κοινό τόπο στην οικονομική επιστήμη η άποψη ότι το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας μιας αγοράς έχει άμεση επίπτωση στη δομή της. Για παράδειγμα, τα αυστηρά κριτήρια λειτουργίας των εταιρειών φαρμάκων, σε συνάρτηση με τις επενδύσεις για έρευνα και τεχνολογία, οδήγησαν σε συγκέντρωση του κλάδου σε λίγες ισχυρές επιχειρήσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι σε παγκόσμιο επίπεδο οι εταιρείες του κλάδου των τροφίμων συγκεντρώνονται, δημιουργώντας μεγάλους και έντονα αυτοελεγχόμενους οργανισμούς. Οπου λοιπόν παράγονται προϊόντα συνδεδεμένα με την υγεία και την ασφάλεια των καταναλωτών, η διάρθρωση των αγορών μεταβάλλεται παράλληλα με το θεσμικό πλαίσιο και στο σύνολό της συγκεντρώνεται. Ο συγκεκριμένος μετασχηματισμός στη δομή των επιχειρήσεων και των αγορών λειτουργεί δυναμικά. Οσο η επιχείρηση συγκεντρώνεται και μεγαλώνει τόσο αντιλαμβάνεται ότι συστηματικά εκτίθεται σε μεγαλύτερους κινδύνους και σε μεγαλύτερα κόστη, ιδιαίτερα μάλιστα αν, λόγω ατελών ελέγχων, η ποιότητα των προϊόντων της δεν ταυτίζεται με το όνομα, τη φήμη και την προοπτική της στο μέλλον. Σταδιακά η επιχείρηση εισέρχεται στο Χρηματιστήριο και οι κίνδυνοι αυξάνονται. Οι ποινές από μια πτώση της μετοχής της αποτελούν απειλή, που ξεπερνούν τα όποια οφέλη μπορεί να προκύψουν από ελλιπείς ελέγχους και προϊόντα κακής ποιότητας.


Ας αναλογιστούμε, για παράδειγμα, πού θα βρισκόταν η μετοχή μιας εισηγμένης στο Χρηματιστήριο κατασκευαστικής εταιρείας αν μετά τους σεισμούς οι μηχανικοί του ΥΠΕΧΩΔΕ χαρακτήρισαν κατεδαφιστέα χίλια σπίτια που είχε κατασκευάσει στα Νέα Λιόσια. Ουδείς αλάνθαστος και ουδείς τέλειος. Ποτέ δεν υποστήριξα, όπως άλλοι συνάδελφοί μου, ότι υπάρχουν οργανισμοί, όπως οι επιχειρήσεις και το κράτος, που λειτουργούν στην παραγωγή και στην αγορά με κανόνες ηθικής. Τα κριτήρια είναι δεδομένα και γνωστά: κέρδος και πολιτικά οφέλη.


Οσο όμως πιο μεγάλη είναι η άμεση ποινή τόσο πιο έγκαιροι και λεπτομερείς είναι οι ποιοτικοί έλεγχοι στο στάδιο της κατασκευής και τόσο λιγότερα τα προβλήματα στο στάδιο της χρήσης των αγαθών.


Κάποτε αγοράζαμε το γάλα από τον γαλατά της περιοχής με αμφιβόλου ποιότητας, βάσει των σημερινών δεδομένων, αξιολογικά κριτήρια. Σήμερα έχουμε συγκεκριμένες επιχειρήσεις που λειτουργούν με συνθήκες χειρουργείου και τα προβλήματα εξαφανίστηκαν. Οι σεισμοί λοιπόν και η ασφάλεια των κατοικιών ανέδειξαν για μία ακόμη φορά την αδυναμία που έχουμε να αναγνωρίσουμε στην Ελλάδα τα απλά και τα προφανή.


Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι η ανυπαρξία αντισεισμικών κανόνων. Το πρόβλημα δεν είναι η ανυπαρξία μηχανικών ικανών να κατασκευάσουν σύμφωνα με τους παγκοσμίως γνωστούς κανόνες κτίρια ικανά να αντέχουν. Το πρόβλημα δεν είναι στα υλικά ή στη δαπάνη κατασκευής των κτιρίων. Δεν μπορώ να δεχθώ ότι οι οριακές αυξήσεις στο κόστος κατασκευής ή στο κόστος που συνεπάγονται οι εδαφολογικές μελέτες απετέλεσαν την κύρια αιτία της καταστροφής. Το πρόβλημα δεν είναι αν υπάρχουν ή όχι ασφαλιστικές εταιρείες για να μας προστατεύσουν καλύπτοντας την αποκατάσταση των ζημιών. Το πρόβλημα δεν είναι η αδυναμία του κράτους και των υπηρεσιών του να ελέγχει και να επιβάλλει τους κανόνες.


Το πρόβλημα, κατά τη γνώμη μου, βρίσκεται στην οργάνωση της αγοράς κατασκευαστικών υπηρεσιών. Οταν σχεδόν ο κάθε μηχανικός, ακόμη και ο κάθε μικροτεχνίτης, έχει τη δυνατότητα να κατασκευάζει και άρα να μειώνει τα ποιοτικά κριτήρια της κατασκευής, σαν τον γαλατά του παρελθόντος, το μόνο που μας σώζει είναι να ευχόμαστε να μη δοκιμάζουν οι σεισμοί την αντοχή των κτιρίων μας.


Αν λοιπόν δεν περιορίσουμε την είσοδο στην αγορά, όχι με άδειες τύπου Α, Β, Γ κτλ. αλλά με σοβαρά κριτήρια επενδυμένων κεφαλαίων, μόνιμου προσωπικού απασχολημένων μηχανικών όλων των ειδικοτήτων και κυρίως με είσοδο στο Χρηματιστήριο των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο, όχι μόνο για τις κατασκευές δημοσίων έργων αλλά και για κάθε τύπου κατασκευή, τα ίδια προβλήματα θα εμφανισθούν και πάλι, στις ίδιες περιοχές με τον πρώτο σεισμό. Για τους λόγους αυτούς λοιπόν και σε γενική θεώρηση ίσως ήρθε η στιγμή να προχωρήσουμε σε συρρίκνωση του δικαιώματος ελεύθερης άσκησης των επαγγελμάτων, μεταφέροντάς το αντίστοιχα σε οργανωμένες επιχειρήσεις κατασκευών, νομικών υπηρεσιών και υπηρεσιών υγείας. Διαφορετικά το παρόν θα επαναλαμβάνεται στο μέλλον.


Ο κ. Νίκος Γ. Χαριτάκης είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.