Ερίκ Μπαρμπιέ: «Είναι μαγικό όταν τα καταφέρνουν μάνα και γιος»

Από πολύ μικρή ηλικία, όταν μεγάλωνε μέσα στη φτώχεια και στον αντισημιτισμό της Βαρσοβίας στη δεκαετία του 1920, εμιγκρές από τη Ρωσία, η ζωή του ήταν μια ασταμάτητη, πυρακτωμένη περιπέτεια. Και η ειρωνεία είναι ότι σε αυτήν ακριβώς την περιπέτεια, τη δική του περιπέτεια, ο συγγραφέας Ρομάν Γκαρί οφείλει ένα μεγάλο μέρος της δημοτικότητάς του στη Γαλλία. Το μυθιστόρημά του «Η υπόσχεση της αυγής», που εκδόθηκε το 1960, ήταν μια ποιητική καταγραφή αυτής της απίστευτης ταλαιπωρίας, στην οποία όμως κεντρική ηρωίδα ήταν η μητέρα του, πρώην ηθοποιός και αργότερα μοδίστρα Νίνα Κατσέβα, το πείσμα της οποίας δεν σταμάτησε ποτέ να είναι ο φανός αλλά και η σκιά του Γκαρί.

Η «Υπόσχεση της αυγής» παραμένει το πιο δημοφιλές πόνημα του Ρομάν Κάτσεβ, Κοζάκου, εν μέρει Τατάρου διασταυρωμένου με Ιουδαίο, ο οποίος γεννήθηκε το 1914 στη Βίλνα της Ρωσίας (σημερινό Βίλνιους της Λιθουανίας), μετανάστευσε στην Πολωνία και αργότερα στη Γαλλία, χώρα για την οποία πολέμησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και χώρα στην οποία θα διέπρεπε αργότερα. Ο Γκαρί έγραψε το πρώτο του έργο «Ευρωπαική θητεία» ενώ υπηρετούσε ως βομβαρδιστής στην Πολεμική Αεροπορία στη διάρκεια του πολέμου. Μάλιστα, με τις δικές του οδηγίες το βομβαρδιστικό αεροπλάνο που οδηγούσε πιλότος που είχε χάσει το φως του σε μια μάχη μπόρεσε να προσγειωθεί. Η «Ευρωπαϊκή θητεία» εκδόθηκε το 1945 αναδεικνύοντας έναν σπουδαίο συγγραφέα-αφηγητή με στυλ αυστηρό και ποιητικό. Μία δεκαετία αργότερα βραβεύθηκε με το Γκονκούρ για το μυθιστόρημα «Les racines du ciel» και είναι ο μοναδικός συγγραφέας που έχει κερδίσει δεύτερο Γκονκούρ, διότι εξέδωσε με ψευδώνυμο το «Η ζωή μπροστά μου», για το οποίο βραβεύθηκε το 1975. Γύρισε ταινίες, έγραψε σενάρια, έγινε πρεσβευτής. Και όμως σε ηλικία 66 ετών ο Γκαρί έθεσε ο ίδιος τέρμα στη ζωή του, δέκα χρόνια μετά την αυτοκτονία της γυναίκας του, της ηθοποιού Τζιν Σίμπεργκ.

Συμπτωματικά, τη χρονιά θανάτου της Τζιν Σίμπεργκ, το 1970, η πρώτη κινηματογραφική εκδοχή του μυθιστορήματος «Η υπόσχεση της αυγής» έβγαινε στις αίθουσες. Στη σκηνοθεσία ο Ζυλ Ντασσέν, πρωταγωνιστές ο Ασί Νταγιάν ως Ρομάν Γκαρί και η Μελίνα Μερκούρη στον ρόλο της μάνας. Η ταινία έφερε τη Μερκούρη στις υποψηφιότητες των Χρυσών Σφαιρών (καλύτερη ερμηνεία σε δραματική ταινία), αλλά δεν θεωρείται από τις καλύτερές της, σήμερα πολλοί δεν τη θυμούνται καν. «Η ταινία του Ζυλ Ντασσέν δεν είναι τόσο μια μεταφορά του μυθιστορήματος του Γκαρί όσο ένα homage προς την ίδια τη Μελίνα Μερκούρη, το homage ενός άνδρα προς μια γυναίκα που αγαπούσε πάρα, πάρα πολύ και που ήθελε συνέχεια να κινηματογραφεί» θα πει στο «Βήμα» ο Ερίκ Μπαρμπιέ, σκηνοθέτης της νέας κινηματογραφικής εκδοχής του ίδιου μυθιστορήματος με πρωταγωνιστές τον Πιερ Νινέ και τη Σαρλότ Γκενσμπούρ (άνοιξε πριν από λίγο καιρό το τελευταίο Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου της Αθήνας, όπου κέρδισε το βραβείο κοινού Fischer και από την περασμένη Πέμπτη προβάλλεται στις αίθουσες). «Ακόμα και οι σκηνές ανάμεσα στη μάνα και στον γιο είναι φτιαγμένες κατά τέτοιο τρόπο που να προβάλλεται η ηθοποιός. Η δική μου εκδοχή ήταν περισσότερο μια διασκευή του μυθιστορήματος πάνω στη σχέση μάνας – γιου, αλλά και της οφειλής και των δύο. Ο δεσμός ανάμεσα στη μάνα και στον γιο της, αυτός ο ατσάλινος κρίκος που συνδέει τα δύο πρόσωπα, αυτό είναι το θέμα του μυθιστορήματος».

Ο Μπαρμπιέ διάβασε το μυθιστόρημα για πρώτη φορά σε ηλικία 18 ετών. «Ημουν πολύ νέος, ίσως τότε να μην το είχα καταλάβει πολύ καλά». Αργότερα όμως, όταν το ξαναδιάβασε λόγω της ταινίας, ένιωσε να τον αγγίζει πολύ περισσότερο. «Κατάλαβα επίσης για ποιον λόγο είχε τόσο μεγάλη επιτυχία. Γιατί το θέμα του είναι παγκόσμιο. Ασχολείται με το πρόβλημα ανάμεσα σε μια μητέρα και τον γιο της, αλλά και την εκδίκηση που θέλει να πάρει ο γιος για τη μητέρα του, η οποία έκανε τόσο πολλές θυσίες γι’ αυτόν. Μπορούμε να δούμε παρόμοιες ιστορίες παντού, σε όλον τον κόσμο. Καθένας μας έχει ένα χρέος απέναντι στη μητέρα του και το ερώτημα είναι πώς θα το ξεπληρώσει. Είναι ένα πρόβλημα διαχρονικό».

Ενα μεγάλο μέρος της επιτυχίας της νέας ταινίας οφείλεται στην tour de force ερμηνεία της Σαρλότ Γκενσμπούρ, εδώ σε πραγματικά μεγάλη φόρμα. Η Νίνα Κατσέβα της ηθοποιού είναι μια μαχητική, επιθετική γυναίκα, έτοιμη ανά πάσα στιγμή να ξεσπάσει σε καβγά, μια μητέρα που θα κάνει ό,τι περνά από το χέρι της για να βοηθήσει στην εξέλιξη του μοναδικού παιδιού της. «Αυτή εξάλλου είναι η υπόσχεση της αυγής» λέει ο σκηνοθέτης. «Μια μητέρα υπόσχεται ότι δεν θα σταματήσει ποτέ να υπερασπίζεται τον γιο της». Σε μια χαρακτηριστική σκηνή της ταινίας βλέπουμε όλη τη γειτονιά στη Βαρσοβία να την κοροϊδεύει ξεσπώντας σε γέλια μπροστά σε μια από τις πολλές εκρήξεις της. Ο Ρομάν Γκαρί θα πει αργότερα: «Σε εκείνο το γέλιο οφείλω το ποιος είμαι. Η μητέρα μου με έμαθε ότι ένας άνδρας δεν πρέπει να ρεζιλεύεται».

Η Νίνα Κάτσεβα, βέβαια, δεν ήταν μόνο μια φωνακλού που έδινε τα πάντα για το παιδί της. Ηταν και μια έξυπνη, καπάτσα γυναίκα, ένα χαρισματικό άτομο που, ως άσημη μοδίστρα, μέχρι και παρηκμασμένο ηθοποιό βρήκε ώστε να παραστήσει τον διάσημο γάλλο μόδιστρο Πολ Πουαριέ και να τη βοηθήσει να κάνει γνωστά τα ρούχα της. Ωστόσο, ο τίτλος «Υπόσχεση της αυγής» είναι διττός. Οπως η Νίνα υποσχέθηκε στον γιο της ότι δεν θα τον αφήσει ποτέ μόνο του, έτσι και εκείνος αναγκάστηκε να της υποσχεθεί ότι κάποια στιγμή θα γίνει κάποιος. «Αυτό είναι ένα σημείο του έργου που μου αρέσει ιδιαίτερα» είπε ο σκηνοθέτης. «Γιατί βλέπω κάτι παρόμοιο να συμβαίνει με εμένα και τα δικά μου παιδιά. Εχω δύο κόρες και ως πατέρας μπορώ να γίνω καταπιεστικός, «κάνε αυτό, διάβασε, σκέψου το μέλλον, δούλεψε» κ.ο.κ. Δεν το κάνω μόνο εγώ, είναι ένα σύστημα εκπαίδευσης που θα δεις σε πολλές γαλλικές οικογένειες, στις περισσότερες. Μέσα μου όμως γνωρίζω ότι όσο καταπιεστικός και να γίνω, οι κόρες μου ίσως να μη γίνουν οι καλύτεροι γιατροί του κόσμου όπως θα ήθελα. Με τη Νίνα Κάτσεβα όμως και τον Ρομάν Γκαρί αυτή η καταπίεση βρήκε τόπο! Ο,τι του έλεγε να γίνει, ο Γκαρί έγινε. Εκανε ακριβώς αυτό που η μάνα του ήθελε να κάνει. Τα κατάφεραν και οι δύο. Και αυτό είναι μαγικό».

Πού και πότε

Η ταινία «Η υπόσχεση της αυγής» διανέμεται στις αίθουσες από τη Feelgood Entertainment.