Τομ Βολφ: «Η Κάλλας έφερε τόση ομορφιά στον κόσμο»

Ο Τομ Βολφ «γνώρισε» τη Μαρία Κάλλας πριν από πέντε, μόλις, χρόνια. Στην πραγματικότητα, τότε γνώρισε και την όπερα. Δεν είχε κανένα σχετικό υπόβαθρο, καμιά ιδιαίτερη αγάπη για το είδος. Ωστόσο, βρέθηκε στη Νέα Υόρκη και αποφάσισε να παρακολουθήσει μια παράσταση της «Μαρία Στουάρντα» στη Μετροπόλιταν. Μαγεύτηκε τόσο, ώστε γυρίζοντας στο ξενοδοχείο του αναζήτησε πληροφορίες στο Διαδίκτυο για τον Ντονιτσέτι, τον συνθέτη του έργου.

Ετυχε να «πέσει» επάνω σε μια παράσταση της «Λουτσία ντι Λαμερμούρ» και έτσι άκουσε την Κάλλας. Κυριολεκτικά συγκλονίστηκε και άρχισε να ψάχνει τα πάντα γι’ αυτήν. Ωστόσο, όσα περισσότερα έβρισκε τόσο ένιωθε πως κάτι του έλειπε. Ετσι άρχισε τη δική του πρωτότυπη έρευνα, η οποία είχε ως αποτέλεσμα δύο βιβλία και μια κινηματογραφική ταινία. Το φιλμ «Maria by Callas: Η Μαρία Κάλλας εξομολογείται», που προβάλλεται από τις 18 Ιανουαρίου στις ελληνικές αίθουσες, είναι η πρώτη ταινία του 32χρονου Βολφ. Εν προκειμένω, ο νεαρός γάλλος σκηνοθέτης επιχειρεί κάτι διαφορετικό. Αντί να μιλήσουν γι’ αυτήν άνθρωποι που τη γνώρισαν ή ειδικοί –όπως γίνεται συνήθως -, δίνει φωνή στην ίδια την ντίβα, η οποία εξιστορεί σε πρώτο πρόσωπο (με τη φωνή της Φανί Αρντάν) τη ζωή της με τα δικά της λόγια μέσα από συνεντεύξεις της –εκ των οποίων οι περισσότερες βλέπουν για πρώτη φορά το φως -, αλλά και διά μέσου της αλληλογραφίας της προς την οικογένεια και τους φίλους της, ερωτικών επιστολών προς τον σύζυγό της Τζιοβάνι Μπατίστα Μενεγκίνι, αλλά και μιας επιστολής προς τον μεγάλο έρωτά της, τον Αριστοτέλη Ωνάση, λίγους μόλις μήνες προτού χωρίσουν. Τα συναισθήματα και οι σκέψεις της ντίβας «ζωντανεύουν» μέσα από σπάνιο υλικό από τις παραστάσεις της και οπτικά τεκμήρια τα οποία δεν έχουν παρουσιαστεί στο παρελθόν.

Για τις ανάγκες της ταινίες ο Βολφ μίλησε με περισσότερους από 30 ανθρώπους οι οποίοι είχαν στενή σχέση με την Κάλλας και διέθεταν υλικό γι’ αυτήν. Ανάμεσά τους, ο Φράνκο Τζεφιρέλι, ο γάλλος αρχιμουσικός Ζορζ Πρετρ, ο Φερούτσιο και η Μπρούνα –ο μπάτλερ και η οικονόμος της ντίβας, τους οποίους η ίδια θεωρούσε ως την πραγματική της οικογένεια, μια και είχε ζήσει 25 χρόνια μαζί τους, αλλά και «ανώνυμοι» φίλοι της στο Μιλάνο, στο Παρίσι και αλλού. Ηταν άραγε εύκολο να τους πείσει να τον εμπιστευθούν; «Καθόλου εύκολο» παραδέχεται χαμογελώντας πλατιά ο σκηνοθέτης ο οποίος βρέθηκε στην Αθήνα για την επίσημη πρεμιέρα της ταινίας. «Οι περισσότεροι είχαν πλέον απομονωθεί με τις αναμνήσεις τους και μπορώ να πω πως ήταν και καχύποπτοι. Χρειάστηκε πραγματικά μεγάλη προσπάθεια να τους πείσω ότι αυτό που επιχειρώ να κάνω είναι κάτι διαφορετικό. Οταν κατάλαβαν ότι θέλω να παρουσιάσω την Κάλλας σε πρώτο πρόσωπο, με τα ίδια της τα λόγια, τότε οι περισσότεροι μου είπαν «αυτό θα ήθελε και εκείνη, ν’ ακουστεί η δική της αλήθεια» και από τη στιγμή εκείνη και ύστερα η συμπαράσταση όλων υπήρξε αμέριστη».

Το φιλμ ανασυνθέτει με τρόπο γοητευτικό ολόκληρη τη ζωή της ντίβας: τη γέννησή της στις ΗΠΑ, την επιστροφή της στην Ελλάδα, τη σχέση της με την αγαπημένη της δασκάλα Ελβίρα ντε Ιντάλγκο, την άνοδο στο διεθνές στερέωμα, το απόγειο της επιτυχίας, την τραγική της μοίρα. Κομβικές στιγμές στην καριέρα της Κάλλας, όπως για παράδειγμα το πολυσυζητημένο σκάνδαλο της Ρώμης τον Ιανουάριο 1958, όταν η ντίβα διέκοψε την παράσταση της «Νόρμα» η οποία δινόταν παρουσία του προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας και πλήθους επισήμων, «φωτίζονται» μέσα από τη ματιά της ίδιας. «Δεν απείλησα την ύπαρξη της ίδιας της ιταλικής όπερας, ούτε πρόσβαλα τον συνθέτη. Είχα απλώς βρογχίτιδα» λέει κάποια στιγμή.

«Προσπάθησε να μας κρατήσεις μαζί για πάντα» έγραφε στον Ωνάση λίγους μόλις μήνες πριν από τον χωρισμό που την πλήγωσε βαθιά. Η επιστολή, λέει ο σκηνοθέτης, προέρχεται από ιδιωτικό αρχείο. Υπογραμμίζει την παρουσία της Ελλάδας στην ταινία: «Μπορεί να μη γίνεται έντονη αναφορά στα χρόνια των σπουδών, υπάρχει όμως η σχέση της με την Ντε Ιντάλγκο που διαπερνά ολόκληρη την ταινία. Η Μαρία τής γράφει με κάθε ευκαιρία, της εξομολογείται τα πάντα. Υπάρχουν οι σκηνές από τις διακοπές της με τον Ωνάση στα ελληνικά νησιά, η ίδια η Κάλλας λέει κάπου πως είναι μια Ελληνίδα που γεννήθηκε στις ΗΠΑ. Οπότε θεωρώ πως η Ελλάδα είναι πολύ παρούσα στην ταινία».

Η ταινία έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στη Ρώμη, αυτόν τον καιρό παίζεται στο Παρίσι, ακολουθεί η Αθήνα και έπονται 37 ακόμη χώρες. Πριν από αυτήν ο σκηνοθέτης είχε ολοκληρώσει δύο τόμους για την Κάλλας, οι οποίοι περιλαμβάνουν άγνωστες φωτογραφίες: το «Callas confidential», όπου κυρίως περιέχονται φωτογραφίες από την ιδιωτική ζωή της ντίβας, και το ομότιτλό του φιλμ «Maria by Callas», το οποίο περιλαμβάνει υλικό από παραστάσεις της ντίβας. Ο Τομ Βολφ ετοιμάζει ήδη ένα τρίτο βιβλίο που θα συμπεριλάβει 400 επιστολές της Κάλλας και θα κυκλοφορήσει στα τέλη του 2018. «Ο σκοπός μου δεν είναι να εμφανιστώ ως ειδικός περί της Κάλλας» λέει και συνεχίζει: «Ξεκίνησα με οδηγό την περιέργεια και το συναίσθημα, θέλοντας να φωτίσω την προσωπικότητα αυτής της καταπληκτικής γυναίκας. Γι’ αυτό άλλωστε και η ταινία λέγεται «Μaria by Callas» και όχι το αντίθετο. Ηθελα να δείξω στο ευρύ κοινό, στον κόσμο που δεν παρακολουθεί απαραίτητα όπερα, στον κόσμο ο οποίος, όπως και εγώ πριν από μερικά χρόνια, έχει απλώς ακούσει το όνομα της ντίβας, πόσο σπουδαία υπήρξε. Σε αντίθεση με τους σημερινούς τραγουδιστές οι οποίοι είναι γνωστοί αποκλειστικά στο κοινό που ασχολείται με το είδος, εκείνη είχε καταφέρει να βγει από τα στενά όρια και να γίνει ένα πραγματικό είδωλο. Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που άλλαξαν τον κόσμο, ο Γκάντι ας πούμε. Για μένα η Κάλλας ανήκει σε αυτούς γιατί κατά κάποιον τρόπο άλλαξε τον κόσμο. Αλλαξε την τέχνη της, συνήθιζε να λέει πως αν η μουσική είναι σύνθετη, τότε χάνει τον στόχο της. Αυτή η γυναίκα έφερε τόση ομορφιά στη ζωή του κόσμου».

Ο Βολφ θεωρεί την παρουσίαση της ταινίας στην Ελλάδα ιδιαίτερα σημαντική. Πιστεύει ότι μπορεί να ανοίξει μια καινούργια σελίδα στο πώς γίνεται αντιληπτή η ντίβα στη χώρα της. «Μέσα από τα ίδια της τα λόγια, φεύγει κανείς από το επίπεδο του κοσμικού κουτσομπολιού που την περιβάλλει και από τους διάφορους αστικούς μύθους. Είναι μια ευκαιρία να επαναδιατυπωθεί η αλήθεια της και να ακουστεί μια για πάντα».