Στην παραμεθόριο πόλη της Δουνκέρκης, που επίσης αποτελεί σημαντικό λιμάνι της γαλλικής ακτής στη Μάγχη, υπάρχει ένα πολεμικό μουσείο, την ύπαρξη του οποίου γνωρίζουν κυρίως οι ξένοι… τουρίστες.

Σύμφωνα με μια γαλλίδα δημοσιογράφο, με την οποία συναντήθηκα πριν από μια εβδομάδα στο Λονδίνο στο πλαίσιο της παρουσίασης και προώθησης της «Δουνκέρκης», τελευταίας ταινίας του Κρίστοφερ Νόλαν, «οι περισσότεροι Γάλλοι δεν έχουν ιδέα» για την τραγωδία που έλαβε χώρα στην πατρίδα τους το 1940, τότε που ενώ μαινόταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Δουνκέρκη μετατράπηκε σε αρένα σφαγής.

Τα όσα συνέβησαν στη Δουνκέρκη τις τελευταίες ημέρες του Μαΐου και τις πρώτες του Ιουνίου του 1940 (27/ 5 – 4/ 6) ήταν βασικά μια επιχείρηση σωτηρίας: εκατοντάδες στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων, 400.000 περίπου, κουρασμένοι, πεινασμένοι, διψασμένοι και ασφυκτικά περικυκλωμένοι από τους Γερμανούς στο Στενό της Μάγχης, έπρεπε να διαφύγουν προς τη Μεγάλη Βρετανία μέσω θαλάσσης. Στην πλειονότητά τους βεβαίως oι στρατιώτες αυτοί ήταν Αγγλοι.

Η μεταφορά τους στην Αγγλία, που θα γινόταν γνωστή ως Επιχείρηση Δυναμό, στέφθηκε μεν από επιτυχία αλλά και πάλι τα θύματα ήταν χιλιάδες. Ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Γουίνστον Τσόρτσιλ αποκάλεσε την επιχείρηση «θαύμα διάσωσης», όμως η Δουνκέρκη ανήκει στα μελανά σημεία του Πολέμου σε ό,τι αφορά τον τελικό θρίαμβο των Συμμάχων.


Ιστορία επιβίωσης
«Δεν είναι ακριβώς μια πολεμική ταινία» επιμένει να λέει ο Κρίστοφερ Νόλαν για τη «Δουνκέρκη» του, που με το χέρι στην καρδιά αποκαλώ αριστούργημα ισάξιο της «Διάσωσης του στρατιώτη Ράιαν» του Στίβεν Σπίλμπεργκ, τον οποίο ο Νόλαν εμπιστεύθηκε. Ενδεχομένως η τρομερή εντύπωση που μου έκανε να οφείλεται και στο γεγονός ότι την είδα στην αίθουσα IMAX του British Film Institute στον πεζόδρομο Τσάρλι Τσάπλιν στο Waterloo, δίπλα στον Τάμεση. Οι συνθήκες προβολής ήταν αποστομωτικές δικαιώνοντας πλήρως την ταινία που γυρίστηκε σε φιλμ 70 mm του οποίου ο Νόλαν είναι φανατικός υποστηρικτής.

Ο σκηνοθέτης αντιμετωπίζει τη Δουνκέρκη «περισσότερο ως μια ιστορία επιβίωσης σε πολεμικό πλαίσιο, θέλησα να γίνει από την αρχή ξεκάθαρο αυτό». Κλασική φιγούρα βρετανού αριστοκράτη, ο 47χρονος Νόλαν ήταν ντυμένος πολύ κομψά και πολύ ακριβά, σε γκρι αποχρώσεις και καθόταν δίπλα στη γυναίκα του και παραγωγό των ταινιών του Εμα Τόμας μέσα σε μια σουίτα του ξενοδοχείου «The Corinthia» στο Whitehall Place της γενέτειράς του, του Λονδίνου.

Η Επιχείρηση Δυναμό υλοποιήθηκε μέσα σε μία μόλις εβδομάδα και την ευθύνη της ανέλαβε ο βρετανός αντιναύαρχος εν αποστρατεία Μπέρτραμ Ράμσεϊ που είχε επανέλθει στις υπηρεσίες του το 1939 με το ξέσπασμα του πολέμου. Ακόμη και μια επιτυχημένη επιχείρηση βέβαια δεν θα μπορούσε να αποδειχθεί τέλεια. Περίπου 338.000 στρατιώτες των Συμμάχων μπόρεσαν να επιβιώσουν.

Περίπου 90.000 όμως είτε έχασαν τη ζωή τους είτε την ελευθερία τους καθώς αιχμαλωτίστηκαν από τους Γερμανούς. «Ισως αυτός να είναι ένας από τους λόγους που οι Βρετανοί δεν πολυσυζητούν το θέμα της Δουνκέρκης» μας είπε ο ιρλανδός ηθοποιός Κίλιαν Μέρφι που στην ταινία υποδύεται έναν αξιωματικό σε κατάσταση πανικού μετά το σοκ των βομβαρδισμών.

Εσωσε την ελευθερία
Ωστόσο, σύμφωνα με τον ιστορικό σύμβουλο της ταινίας «Δουνκέρκη» Τζόσουα Λιβάιν, συγγραφέα του βιβλίου «Forgotten Voices of Dunkirk», η εκκένωση της Δουνκέρκης δεν είναι μια υπόθεση που αφορά αποκλειστικά τους Βρετανούς. «Ηταν ένα κολοσσιαίο γεγονός που εξακολουθεί να έχει διεθνή σημασία» είπε. «Ολη η δόξα γύρω από την επιτυχία των Συμμάχων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Αγγλία, στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε όλον τον κόσμο –δεν θα υπήρχε αν δεν είχε επιτευχθεί η εκκένωση της Δουνκέρκης».

Για τον ιστορικό είναι ζήτημα απλής λογικής: «Αν ο βρετανικός στρατός σκοτωνόταν ή αιχμαλωτιζόταν, η Αγγλία θα παραδιδόταν και πολύ πιθανόν σήμερα να ζούσαμε σε έναν πολύ διαφορετικό κόσμο». Η Δουνκέρκη για τον Τζόσουα Λιβάιν σχετίζεται με τη διατήρηση της ελευθερίας.

Για πρακτικούς κυρίως λόγους, ο Nόλαν, που είναι επίσης ο σεναριογράφος της ταινίας (το σενάριο δεν ξεπερνά τις 75 σελίδες!), δούλεψε περίπλοκα την αφήγηση: Και αυτό επειδή ο χρόνος για την Επιχείρηση Δυναμό στη Δουνκέρκη λειτούργησε διαφορετικά για το καθένα από τα τρία Σώματα Πολέμου που συμμετείχαν.

Για το Ναυτικό η όλη διαδικασία ήταν υπόθεση μιας ημέρας, ενώ για τους πιλότους των αεροσκαφών μία ώρα ήταν υπεραρκετή αφού τόσο διαρκούσαν τα καύσιμα για να παραμείνουν τα αεροπλάνα στον αέρα. Ωστόσο, μεγάλη έμφαση δίνεται στη συμμετοχή των πολιτών με τα δικά τους σκάφη για τη σωτηρία των στρατιωτών του στρατού ξηράς στη Δουνκέρκη, ο οποίος χρειάστηκε να περιμένει μια ολόκληρη εβδομάδα στις γαλλικές ακτές.


Νέα πρόσωπα
Αν και στη «Δουνκέρκη» βασικούς ρόλους κρατούν ο βραβευμένος με Οσκαρ Μαρκ Ρέιλανς, ο Κίλιαν Μέρφι, ο Κένεθ Μπράνα και ο Τομ Χάρντι, η ραχοκοκαλιά της ιστορίας απαρτίζεται από νέους ηθοποιούς. Ο Νόλαν εμπιστεύθηκε τους ρόλους απλών φαντάρων ή πολιτών που βοήθησαν στην επιχείρηση στον Φιόν Γουάιτχεντ, στον Ονεριν Μπάρναρντ, στον Τζακ Λόουντεν, στον Τομ Γκλιν Κάρνεϊ, στον Χάρι Στάιλς του οποίου η καριέρα οφείλει πολλά στη δημοτικότητα που του χάρισε το reality X Factor και στον Μπάρι Κέογκαν, πρωταγωνιστή στην τελευταία ταινία του Γιώργου Λάνθιμου «Ο φόνος ενός ιερού ελαφιού».

«Το ενδιαφέρον με την ιστορία των στρατιωτών είναι ότι δεν στηρίζεται σε απολύτως ακριβή γεγονότα» μας είπε ο Γουάιτχεντ. «Αλλά ο Κρίστοφερ Νόλαν τις αφηγείται κατά τέτοιον τρόπο που θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν συμβεί έτσι».

Γενικότερα όμως η παθιασμένη αφοσίωση του Νόλαν στη δουλειά του ήταν ένα θέμα που απασχόλησε πολύ τους ηθοποιούς. Ο Τζακ Λόουντεν, που υποδύεται έναν πιλότο Spitfire της RAF, είπε ότι ο ίδιος ο Νόλαν κρατούσε το τιμόνι του αεροσκάφους για να είναι απολύτως σίγουρος ότι η σκηνή θα γυριζόταν όπως ακριβώς την ήθελε. Ολα αυτά βέβαια μέσα σε ένα πλαίσιο αλήθειας.

Ο Νόλαν, σκηνοθέτης ταινιών καθαρής (και άκρατης) φαντασίας όπως οι «Interstellar», «Inception» και oι τρεις «Batman» του, εδώ καταπιάνεται για πρώτη φορά με τη μεταφορά ιστορικού θέματος στο σινεμά. «Η ευθύνη ήταν τεράστια» είπε. «Ο σεβασμός απέναντι στους επιζήσαντες και κυρίως στους νεκρούς ήταν άμεση προτεραιότητα, κάτι που ούτε δευτερόλεπτο δεν σταμάτησε να βρίσκεται στο μυαλό μου».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ