Ο προφήτης ΣΚΗΝΙΚΟ: «Ενα μεγάλο άσπρο κτίριο είναι…», λέει η κυρία που πίνει δίπλα μαςτο τσάι της διαβάζοντας ένα μικρό βιβλίο του Τσόμσκι. «Αν πάρετε αυτόν τονδρόμο απέναντι…», μας δείχνει με το δάχτυλό της, «τον βλέπετε… αν πάρετεαυτόν τον δρόμο σε διακόσια μέτρα θα το δείτε μπροστά σας… Ξεχωρίζει από ταάλλα κτίρια γύρω…». Πράγματι, δύσκολα κανείς θα μπορούσε να τοπροσπεράσει… Ανάμεσα στα υπόλοιπα κτίρια του ΜΙΤ αυτό ξεχωρίζει καιαρχιτεκτονικά και αισθητικά. Χτισμένο με σύγχρονα υλικά και με μια αισθητικήλιτή αλλά εξαιρετικά μοντέρνα. Μια μεγάλη είσοδος… σαν να μπαίνεις σετράπεζα ή σε μουσείο στην Οσάκα ή στο Τόκιο! Ενα μεγάλο αίθριο, όλα, ακόμη καιτα καθίσματα, από τσιμέντο και φως, άπλετο φως! Στον δεύτερο όροφο μας άφησετο ασανσέρ. Μέσα στο ασανσέρ συνταξιδιώτες για μερικούς ορόφους νεαρά άτομα,ολίγον περίεργα. Ενα απ’ αυτά φοράει καπέλο τύπου Τσε και στο καπέλο τουκρέμεται μια μικροσυσκευή… Αναρωτιέμαι, για να είμαι ειλικρινής: «Τι να ‘ναιαυτή η συσκευή;». Καταλαβαίνει ο νεαρός επιστήμονας τις σκέψεις μου ή τιςδιαβάζει στη μικροσυσκευή που έχει μπροστά του, να κρέμεται από το καπέλοτου;». Χωρίς να του απευθύνω τον λόγο γυρίζει και μου λέει: «Το καπέλο μουαντιπροσωπεύει την ιστορία της επανάστασης… γι’ αυτό κι εγώ κρέμασα από τοκαπέλο μου την επανάσταση!». Γελάω χωρίς να πολυκαταλαβαίνω τι εννοεί… Στονδεύτερο όροφο κατεβαίνει μαζί μας! Βγάζει το καπέλο του και το φοράω εγώ! Ημικροσυσκευή είναι ένας υπολογιστής! Συνεχώς του δίνει πληροφορίες για ό,τιβλέπει το μάτι του… Είναι συνδεδεμένος με έναν μεγαλύτερο υπολογιστή πουπιθανώς να βρίσκεται σε κάποιο άλλο γραφείο μέσα στο ίδιο κτίριο και εκείκαταγράφεται ό,τι βλέπει το μάτι του μέσα στη μέρα. Είναι ένας τρόπος ναθυμόμαστε τα πάντα… ό,τι έχουμε δει στη ζωή μας… Η μνήμη μας είναιεπιλεκτική… αυτός ο υπολογιστής καταγράφει και ό,τι οπτικό ερέθισμαδιαγράφει η μνήμη μας ως μη σημαντικό! Ετσι έχουμε μέσω αυτού του υπολογιστήένα μεγαλύτερο εύρος πληροφοριών, μια μεγαλύτερης χωρητικότητας μνήμη! Γελάωμόλις καταλαβαίνω την «επαναστατική ανακάλυψη» του νεαρού ερευνητή που έχωμπροστά μου, τον χαιρετώ ευχαριστώντας τον και ακολουθώ τις συμβουλές του γιανα βρεθώ face to face με τον άνθρωπο που εμπνεύστηκε αυτό το ερευνητικόκέντρο, τον ιδρυτή του Media Lab, ενός εργαστηρίου στην καρδιά του ΜΙΤ, που«παρόμοιό του δεν υπάρχει στον κόσμο» και το οποίο έχει σαν στόχο να «εφεύρειτο μέλλον». «Στα δέκα χρόνια της λειτουργίας του το εργαστήριο κατάφερε νααποτελεί τη λυδία λίθο μιας βιομηχανίας που κινεί ένα τρισ. δολάρια τον χρόνογια ερευνητικά προγράμματα!», διαβάζω σ’ ένα έντυπο που μου δίνει να κοιτάξω ηγραμματέας του ιδιοφυούς αυτού ανθρώπου που ζητάει συγγνώμη μέσω τηςγραμματέως του αλλά θα καθυστερήσει 10 λεπτά το ραντεβού μας… Αυτά τα δέκαλεπτά φθάνουν για να σας πω ότι ο κύριος Νίκολας Νεγροπόντε είναι Ελληνας, απόέλληνες γονείς, γόνος εφοπλιστικής οικογένειας, που γεννήθηκε το 1943, είχεευρωπαϊκή και αμερικανική εκπαίδευση και σπούδασε αρχιτέκτονας. Είναι οσυγγραφέας ενός βιβλίου που για πολλούς θεωρείται προφητικό, γιατίπροαναγγέλλει τον ερχομό μιας εποχής ψηφιακής, όπου τα δεδομένα της ζωής μαςθα αλλάξουν και οι υπολογιστές θα γίνουν ένα είδος «τρίτου χεριού» για τονάνθρωπο, «δεύτερου μυαλού» και άλλα πολλά! Το βιβλίο του με τίτλο «Ψηφιακόςκόσμος» είναι σήμερα παγκόσμιο μπεστ σέλερ και στην Ελλάδα κυκλοφόρησε από τιςεκδόσεις Καστανώτη πριν από λίγους μήνες. Ο κ. Νεγροπόντε έχει μιλήσει κατάκαιρούς με πολλούς δημοσιογράφους. Το ενδιαφέρον αυτής της συνάντησής μου μαζίτου βρίσκεται στο ότι όσες φορές και αν μίλησε ήταν μέσω e-mail. Γραπτέςερωτήσεις και κατ’ επέκταση γραπτές απαντήσεις μέσω e-mail. Ο κ. ΝίκολαςΝεγροπόντε είναι μία από τις λίγες φορές που δέχεται έναν δημοσιογράφο face toface, σε μια ζωντανή συνομιλία. «Αποφεύγω αυτό το είδος επικοινωνίας, γιατίέχω πρόβλημα με τον ζωντανό λόγο… Με αγχώνει». Δέχθηκε να μιλήσουμε μετά απότην έντονη πίεση του έλληνα καθηγητή μουσικολογίας και σύνθεσης στοΠανεπιστήμιο του Κολούμπια, του συνθέτη κ. Θανάση Ρικάκη, που είναι φίλοςκαλός και φρόντισε με τον καλύτερο τρόπο να κάνει τις συστάσεις πουδημιούργησαν ένα κλίμα εμπιστοσύνης! Και για να μην ξεχνιόμαστε, βρισκόμαστεστη Βοστώνη, πριν από λίγες ημέρες, στον δεύτερο όροφο του Media Lab· έχουμεήδη αναμείνει 9 λεπτά της ώρας και ο ψηλός ξανθός κύριος που μου απλώνει τοχέρι του και δεν μου θυμίζει παρά ελάχιστα τον κύριο που ήξερα από τιςφωτογραφίες, μου συστήνεται ως Νίκολας Νεγροπόντε! Με καλεί στο γραφείο του,ένα μεγάλο ευρύχωρο γραφείο, με μια τελευταίας τεχνολογίας τηλεφωνική συσκευήστη μέση ενός στρογγυλού μαύρου τραπεζιού συσκέψεων και καθίσματα ανατομικάγύρω γύρω! Η συζήτηση αρχίζει και σήμερα είμαι βέβαιος ότι θα τελειώσει σε μιαώρα και σαράντα λεπτά, θα έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και σε μερικά σημεία τηςθα είναι αποκαλυπτική! Απολαύστε την!
Να σας πω την αλήθεια, πίστευα ότι αυτή η συνάντηση δεν θα γινόταν ποτέ…
«Δεν είναι θέμα ιδιαιτερότητάς μου. Απλώς πιστεύω ότι μέσω e-mail μπορείκάποιος να με βρει πιο εύκολα! Είναι θέμα χρόνου… Και ο χρόνος στην εποχήμας είναι ίσως το πιο σημαντικό ζήτημα!».
Στην εποχή μας;
«Κάποτε τον χρόνο οι άνθρωποι τον σέβονταν… Τώρα αντιδρούν με μια ασέβειααπέναντι στον χρόνο. Σπαταλάμε τον χρόνο μας και μετά ψάχνουμε τρόπους ναβρούμε περισσότερο χρόνο! Εγώ μέσω της τεχνολογίας και των εξελίξεων προσπαθώνα μη σπαταλώ χρόνο. Ξέρετε, συχνά διαπιστώνω ότι ο χρόνος που χρειαζόμαστεγια να κερδίσουμε εκ νέου τον χρόνο που σπαταλήσαμε είναι περισσότερος! Γι’αυτό και θέλει προσοχή ο χειρισμός του χρόνου μας! Χρησιμοποιώντας σωστά τηντεχνολογία μπορούμε να κερδίσουμε κάτι από τον χαμένο μας χρόνο ή τουλάχιστοννα μη συνεχίσουμε να χάνουμε χρόνο!».
Μήπως τελικά αυτό είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της εποχής πουζούμε; Δηλαδή την εποχή μας θα μπορούσε κανείς νατην χαρακτηρίσει σαν μια εποχή που «αγνόησε τησημασία του χρόνου» στη ζωή;
«Ισως… Δεν θέλω να είμαι τόσο απόλυτος. Ξέρετε… παίρνουμε κάτι στην εποχήμας και το κάνουμε σημαία… Αλλά αυτό δεν είναι σωστό… Σημαία είναι ένασύμβολο που περιέχει πολλά πράγματα μαζί… αξίες! Δεν μπορεί κάθε φορά όπουβρίσκουμε ένα αξίωμα να το κάνουμε σημαία… Θέλει προσοχή…».
Πείτε μου κάτι που θα μπορούσε στην εποχή μας να είναισημαία… που να αντιπροσωπεύει την πλειοψηφία.
«Ζούμε σε μια εποχή που για μια δεδομένη περίοδο της ζωής μας ξοδεύουμε πολύχρόνο για να αποκτήσουμε χρήματα και άνεση και μετά ξοδεύουμε τα χρήματα πουαποκτήσαμε για να αποκτήσουμε τον χαμένο μας χρόνο! Δυστυχώς, αυτή είναι μιααλήθεια που πολλοί προσπαθούμε να σκεπάσουμε… Αλλά αυτή η αλήθεια,ξεσκέπαστη, φανερώνει την ανοησία μας!».
Βρίσκω πολύ αρχαιοελληνικό τον τρόπο που σκέφτεστε…
«Μα, είμαι Ελληνας. Οι γονείς μου είναι Ελληνες και οι παππούδες μου Ελληνεςήταν… γενικώς είμαστε μια ελληνική οικογένεια».
Στην Ελλάδα γεννηθήκατε;
«Οχι… Εδώ, στην Αμερική!».
Πώς βρέθηκαν οι γονείς σας στην Αμερική;
«Ηρθαν το 1938 και επέστρεψαν στην Αγγλία πάλι το 1970!».
Γιατί ήρθαν;
«Οι γονείς μου ζούσαν μονίμως στην Αγγλία προ του 1938. Γιατί εκεί ήταν οιδουλειές τους! Εφυγαν όμως εξαιτίας του πολέμου… Εφυγαν και πήραν μαζί τουςτα πάντα… Ο παππούς μου έφερε όλη την οικογένειά του στην Αμερική πριν απότον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μαζί και τον προσωπικό του γιατρό, τον καθηγητή Παπανικολάου!».
Τον γνωστό καθηγητή;
«Ναι… Τον άνθρωπο που ανακάλυψε το γνωστό «τεστ Παπ»!».
Ο παππούς σας τι δουλειά έκανε;
«Ημαστε εφοπλιστική οικογένεια. Ο παππούς μου είχε καράβια, όπως στη συνέχειακαι ο πατέρας μου».
Μου αρέσει που σας ακούω να μιλάτε για την οικογένειά σας. Είχα την εντύπωση ότι αποφεύγατε συστηματικά νααναφερθείτε σε προσωπικά σας βιώματα και πρόσωπα.
«Η αλήθεια είναι ότι σπανίως μιλάω γι’ αυτά… Αλλά έχω μάθει ότι εσείςαρέσκεστε να ρωτάτε γι’ αυτά… Είμαι προετοιμασμένος λοιπόν!» (γέλια).
Πιστεύετε ότι δεν έχουν σημασία όλα αυτά για τους τρίτους… γι’ αυτό δεν σας αρέσει να μιλάτε για τα προσωπικά σας;
«Οχι, όχι… Αντιθέτως είμαι της άποψης ότι ο τρόπος που μεγαλώνει έναςάνθρωπος καθορίζει το μυαλό του και την ψυχή του».
Υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ μυαλού και ψυχής;
«Ξαφνικά βουτήξατε στα βαθιά νερά… Δεν το έχω σκεφθεί… Αλλά τώρα που τολέτε σκέφτομαι ότι για να πετύχει κανείς κάτι χρειάζεται μια συνεργασία ψυχήςκαι μυαλού! Αρα είναι δύο διαφορετικά πράγματα που παλεύουν να συνεργαστούν.Οποτε το καταφέρνουν πλησιάζουν στο να εκφράσουν μια αλήθεια, έστω καιπροσωπική, αν όχι μια αλήθεια που αφορά και άλλους!».
Υπάρχουν πολλές αλήθειες ή μία;
«Σαν παιχνίδι είναι αυτό το ερωτηματολόγιο. Υπάρχουν όσοι είναι και οιάνθρωποι. Απλώς υπάρχουν αλήθειες κοινές. Τότε μιλάμε για μία αλήθεια καικαταλαβαίνουν περισσότεροι από ένας τι εννοούμε. Ισως αυτό είναι το ζητούμενοστη ζωή… Η αλήθεια μας να είναι και η αλήθεια και κάποιων άλλων! Αλλιώς ηαλήθεια μας είναι μια πόρτα που οδηγεί στη μοναξιά!».
Εσείς φοβάστε τη μοναξιά;
«Οχι, όχι… Μου αρέσει να είμαι μόνος μου! Εμαθα από μικρός να είμαι μόνοςμου! Ο τρόπος ζωής μας μας κάνει να αντέχουμε περισσότερο από κάποιους άλλουςμερικά πράγματα! Και το αντίθετο!».
Οι γονείς σας ζουν;
«Ο πατέρας μου πέθανε προσφάτως! Η μητέρα μου ζει μεταξύ Λονδίνου, Αθήνας και Ελβετίας».
Αλήθεια, σας είπαν ποτέ τι ονειρεύονταν για σας ότανήσασταν παιδί;
«Ποτέ δεν μου είπαν… Δεν ξέρω».
Τι πιστεύετε; Νιώσανε ικανοποιημένοι απ’ αυτό που τελικά γίνατε;
«Είχαν τέσσερα παιδιά… Νομίζω ότι έμειναν ικανοποιημένοι και από τα τέσσεραπαιδιά τους! Ετσι νομίζω».
Δεν είστε σίγουρος όμως…
«Ποτέ δεν μιλήσαμε για όλα αυτά. Γενικώς δεν μιλάμε για τέτοια πράγματα στηνοικογένειά μας!».
Πόσο επηρέασαν οι γονείς σας τον τρόπο που σκέφτεστε καισυμπεριφέρεστε σήμερα;
«Για να είμαι ειλικρινής, η επιρροή ήρθε περισσότερο από τον τρόπο ζωής μου…».
Τι εννοείτε; Πείτε μου όταν λέτε «τρόπο ζωής» τιεννοείτε. Πώς ζούσατε;
«Σαν παιδί είδα ολόκληρο τον κόσμο! Κάθε καλοκαίρι μπορούσα να πάω όπουήθελα… Σε όποιο μέρος του κόσμου ήθελα… Εφόσον βέβαια ένα από τα πλοία μαςταξίδευε προς τα εκεί. Σε ηλικία 17 χρόνων είχα ήδη γυρίσει τον κόσμο… Είχαπάει σχεδόν παντού. Στην Ιαπωνία, στη Νότιο Αφρική, στην Ευρώπη… Κάθε χρόνοπήγαινα στην Ευρώπη!».
Οταν λέτε ότι ταξιδεύατε με τα καράβια του πατέρα σας τιεννοείτε; Μόνος; Μπαρκάρατε δηλαδή;
«Ναι… Από πολύ μικρός!».
Δεν φοβηθήκατε ποτέ αυτά τα ταξίδια; Τη θάλασσα;
«Ποτέ… Για μένα ήταν μεγάλη επιθυμία να δω άλλους τόπους, νέα πράγματα και ανθρώπους».
Τι σας έχει μείνει αξέχαστο από όλα αυτά τα ταξίδια;
«Πρώτα πρώτα μου άρεσαν τα μακρινά ταξίδια… Αυτά που κρατούσαν μέρες χωρίςνα πιάνουμε λιμάνι…».
Γιατί;
«Γιατί έτσι έμενα πολύ μόνος… Αυτό που δεν θα ξεχάσω ποτέ σ’ αυτά ταταξίδια, τα μακρινά, ήταν η μοναξιά… Σ’ αυτά τα ταξίδια ασκήθηκα, έμαθα στη μοναξιά!».
Θέλει άσκηση η μοναξιά;
«Ναι… αλλιώς είναι θανατηφόρα… Θέλει καλή φυσική κατάσταση! (σπάει έναχαμόγελο) Εμένα μ’ άρεσε πάντα, και μ’ αρέσει και τώρα που είμαι μόνος!».
Ακόμη και σήμερα;
«Ω, ναι! Το e-mail για μένα είναι ένας τρόπος να ζω περισσότερο μόνος.Επικοινωνώ μέσω e-mail σημαίνει δεν διαταράσσω τη μοναξιά μου! Για παράδειγμα,κάθε μέρα δέχομαι και στέλνω ένα e-mail στη μητέρα μου! (χαμογελάει)
Τι λέτε σ’ αυτό το e-mail;
«Μου γράφει αυτά που κάνει, της λέω πώς είμαι, τι κάνω, και όλα είναι καλά…Παλαιότερα τηλεφωνούσε δύο φορές την εβδομάδα. Τώρα σπάνια επικοινωνούμετηλεφωνικώς. Μόνο σε περίπτωση που απαιτείται χρησιμοποιούμε το τηλέφωνο».
Δεν σας λείπει το χάδι της μητέρας σας; Με αυτό εννοώότι η επικοινωνία με τη μάνα έχει και μια άλλη διάσταση…
«Μεγάλωσα στερούμενος το χάδι αυτό! Ξέρετε, σπανίως λέω αυτά τα πράγματα…Υπάρχουν μερικά πράγματα που με αφορούν αλλά συνήθως αποφεύγω να τα λέω… Δενξέρω γιατί, εσείς σαν να το έχετε καταλάβει, και γι’ αυτό επιμένετε…».
Ξέρετε, πιστεύω ότι ίσως σε αυτά τα πράγματα, τα εντελώς προσωπικά σας, να κρύβεται τομυστικό που εξηγεί πώς ένας άνθρωπος φτιάχνει ένα ερευνητικό κέντρο σαν το Media Lab ή συλλαμβάνει ότι το μέλλον του κόσμου θα είναιψηφιακό· δεν ξέρω γιατί, αυτομάτωςνιώθω ότι μιλάτε για το μέλλον περισσότερο μοναχικών ανθρώπων…
«Δεν θα ήθελα να τα μπερδέψουμε αυτά τα πράγματα… Οταν εγώ λέω ψηφιακόςκόσμος εννοώ συγκεκριμένα πράγματα…».
Τι εννοείτε;
«Ο ορισμός του ψηφιακού για μένα σχετίζεται με το που βρίσκεις την πληροφορίασου και έναν τρόπο να ψυχαγωγηθείς ψάχνοντας για την πληροφορία! Με άλλα λόγιαο ψηφιακός τρόπος ζωής για μένα έχει να κάνει με την παρουσία των υπολογιστώνστη ζωή μας. Γι’ αυτό και τον θεωρώ έναν τρόπο ζωής νέο, τον ψηφιακό τρόποζωής! Με γοητεύει επίσης ο ψηφιακός κόσμος γιατί είναι ένας κόσμος μεγαλύτερηςισότητας! Κάνει τους ανθρώπους πιο προσιτούς, την ανθρώπινη σκέψη παγκόσμια,επιτρέπει με άλλα λόγια στη μικρή μοναχική φωνή του καθενός επί της γης ναακουστεί μέσα σε ένα μάλλον άδειο χώρο! Εγώ όταν έγραφα αυτό το βιβλίο, «Οψηφιακός κόσμος», είχα μια κάποια αφέλεια… Το πρώτο βιβλίο είναι σαν ναχτίζεις το πρώτο σου σπίτι ως αρχιτέκτονας. Ανθρωποι χωρίζουν όταν χτίζουν τοπρώτο τους σπίτι… Γενικώς «η πρώτη φορά» για το οτιδήποτε είναι μιατραυματική εμπειρία πάντα! Συχνά πρέπει να μεσολαβήσει αρκετός χρόνος για ναεπαναλάβει κάποιος για δεύτερη φορά το ίδιο πράγμα… Εγώ είμαι σίγουρος ότιθα περάσει πολύς καιρός για να γράψω το επόμενο βιβλίο μου!».
Ενα άλλο πράγμα που επηρέασε πολύ τον τρόπο που σκέφτεστε, εκτός από τα ταξίδια, υπάρχει;
«Υπάρχει…».
Ποιο είναι;
«Στην ηλικία των εννέα ετών με έβαλαν εσωτερικό στο σχολείο… Ξέρετε τισημαίνει αυτό; Η μοναξιά είναι μεγάλη για ένα παιδί που το βάζουν εσωτερικό σεσχολείο! Και ειδικότερα όταν οι γονείς του ζουν στις ΗΠΑ και το σχολείο είναιστην Ελβετία… όπως έγινε με μένα! Είναι σημαντικό ένα παιδί να αποκόβεται σετέτοια ηλικία από τους γονείς του. Τραυματικό και καθοριστικό! Νομίζω ότι αυτήείναι μια εμπειρία που με καθόρισε επίσης!».
Υπήρξατε καλός μαθητής;
«Ημουν εξαιρετικά καλός στις τέχνες, στη γλυπτική ειδικότερα, και στα μαθηματικά!».
Πώς εξηγείτε ότι διακρινόσασταν σε αυτά τα μαθήματα;
«Από παιδί μού έδιναν ένα χαρτί και ένα μολύβι και περνούσα ώρεςζωγραφίζοντας. Ηρθα στις ΗΠΑ και για πρώτη φορά σκέφτηκα ότι αυτό που θα ήθελανα κάνω είναι να σπουδάσω αρχιτεκτονική… Πίστευα τότε ότι η αρχιτεκτονικήείναι ο καλύτερος συνδυασμός τέχνης και μαθηματικών… Πίστευα ότι σημασία στηζωή είναι να βρούμε τον τρόπο να συνδυάσουμε αυτά που μας αρέσουν! Εναςκαθηγητής μου στη σχολή μού είπε, βλέποντας αυτή την τάση μου, κάτι που ποτέδεν ξέχασα… «Μου αρέσουν τα ριγέ κοστούμια… Μου αρέσουν επίσης και τα γκρικοστούμια… Αλλά δεν μ’ αρέσουν καθόλου τα γκρι ριγέ κοστούμια»! (γέλια)Ημουν πολύ νέος τότε για να καταλάβω σε βάθος αυτές τις φράσεις… Γι’ αυτόκαι δεν σταμάτησα… Αρχισα να σπουδάζω αρχιτεκτονική, απολάμβανα τις σπουδέςμου, πήρα το δίπλωμά μου, συνέχισα, πήρα και δεύτερο δίπλωμα, ώσπου, κατά τηδιάρκεια των σπουδών μου, άρχισα να ασχολούμαι με υπολογιστές. Σύντομα αυτόέγινε το κυρίαρχο ενδιαφέρον μου και η αρχιτεκτονική πήγε στην άκρη».
Για πότε μιλάμε;
«Ηταν το 1964 όταν συνέβησαν όλα αυτά. Τότε ήταν που έδωσε το όνειρό μου ναγίνω αρχιτέκτονας σκυτάλη στους υπολογιστές! Σύντομα άρχισα να κάνω σχέδιααρχιτεκτονικά στον υπολογιστή… Τότε όλα αυτά ήταν καινούργια πράγματα!Εμεινα τελικώς στο ΜΙΤ για να διδάξω computer grafhics. Τα επόμενα 15 χρόνιαέφτιαξα ένα μικρό εργαστήριο, το οποίο είχε να κάνει με τις αλληλεπιδράσειςανθρώπων και υπολογιστών, σε επίπεδο ήχου, εικόνας, ομιλίας, σχεδίου! Οταν τοεργαστήριο μεγάλωσε κατάλαβα δύο πράγματα. Πρώτον, ότι αυτό ήταν το δικό μουριγέ κοστούμι, περιελάμβανε τα πάντα, τέχνη, έκφραση… τα πάντα… και,δεύτερον, ότι αυτό το ριγέ κοστούμι ήταν κάτι το μοναδικό, κανένας άλλοςάνθρωπος στον κόσμο δεν το είχε, ούτε του έκανε… Αυτό το ριγέ κοστούμι ήτανμοναδικό στα μέτρα μου, ήταν το μέλλον της επιστήμης των υπολογιστών! Αυτό πουκάναμε τότε ήταν ένα μικρό πρόγραμμα – πιλότος που γέννησε αυτό το μεγάλο πουείναι το Media Lab! Πιστεύω ότι σήμερα μπορούμε με σεμνότητα να υποστηρίξουμεότι στο Media Lab φτιάχνουμε τον επόμενο αιώνα!».
Αρα φτιάχνετε το μέλλον…
«Προβλέπουμε το μέλλον θα έλεγα καλύτερα…».
Υπάρχει κάποιο μυστικό για να προβλέψουμε το μέλλον;
«Ο καλύτερος τρόπος για να προβλέψουμε το μέλλον είναι να το εφεύρουμε! Αυτόείναι το δικό μας μυστικό!».
Αλήθεια, έχετε σκεφθεί γιατί τρομάζει τους ανθρώπους το μέλλον;
«Πολλές φορές το έχω σκεφθεί… Σημασία έχει όμως ότι πάντα καταλήγω, ότανσκέφτομαι κάτι τέτοιο, στο συμπέρασμα ότι «δεν έχει και τόση σημασία ναεξηγήσουμε τον φόβο, τον τρόμο… όσο έχει σημασία να αδιαφορήσουμε και ναεφεύρουμε αυτό που θα έρθει αργά ή γρήγορα να μας βρει». Το μέλλον είναι κάτιπου θέλοντας και μη θα έρθει να μας βρει. Γιατί να το φοβόμαστε αφού θα τοαντιμετωπίσουμε… Σημασία έχει να είμαστε προετοιμασμένοι όταν έρθει, να μημας πιάσει απροετοίμαστους… «γυμνούς»»!
Συχνά ο τρόμος, ο φόβος των ανθρώπων για το μέλλον δενείναι τροχοπέδη για σας που προσπαθείτε να το προβλέψετε;
«Οταν ξεκινήσαμε αυτή την προσπάθεια, πολλοί είπαν ότι ήταν ανόητα όλα αυτάπου προσπαθούσαμε να κάνουμε. Εβρισκαν το πρόγραμμα πολύ ακριβό, και πρότεινανστο ΜΙΤ να μην το επιτρέψει, γιατί επιτρέποντας να γίνει ίσως διακινδύνευε τηνκαλή του φήμη! Με άλλα λόγια, προσπαθούσαν να πείσουν το ΜΙΤ ότι κινδύνευε απότο πρόγραμμά μας, ότι ήταν σπατάλη χρημάτων και ταλέντου! Ο Τύπος μάςαντιμετώπιζε τότε φοβερά αρνητικά. Οι «Times» της Ν. Υόρκης, θυμάμαι, είχανγράψει ότι είμαστε τσαρλατάνοι… Εμείς όμως αδιαφορήσαμε για όλα αυτά…Γενικώς, όσοι άνθρωποι εργάζονται πάνω στο μέλλον, στο άγνωστο, προσπαθώνταςνα το φωτίσουν για να γίνει πιο γνωστό, πρέπει να είναι αδιάφοροι γι’ αυτά πουλέγονται γύρω τους, στο παρόν! Και κάτι ακόμη… Το παρόν έχει ανταγωνιστικέςσχέσεις με το μέλλον».
Γιατί;
(χαμογελάει) «Το μέλλον περιέχει τον θάνατο του παρόντος! Υπάρχει πιοσημαντικός λόγος; Το μέλλον είναι που σκοτώνει πάντα το παρόν μετατρέποντάς τοσε παρελθόν!».
Πιστεύετε ότι στο μέλλον το ταλέντο θα έχει την ίδια σημασία που έχεικαι σήμερα;
«Και μεγαλύτερη ίσως… Υπάρχουν μερικά πράγματα στον άνθρωπο που δεν μπορούννα πλήξουν ακόμη και οι πιο επαναστατικές αλλαγές! Ενα απ’ αυτά είναι τοταλέντο. Ο ρόλος του ταλέντου, ό,τι και αν γίνει, θα είναι πάντα σημαντικός».
Πώς καταφέρνατε, τότε που όλα αυτά φαίνοντανεπιστημονική φαντασία, να μην πτοείστε από τηνκριτική; Και δη την αρνητική κριτική που σας γινόταν;
«Κατ’ αρχάς πρέπει να λάβετε υπόψη σας κάτι που εμείς τότε γνωρίζαμε, ενώ οιπερισσότεροι άνθρωποι δεν γνώριζαν. Ολα αυτά γίνονταν το 1980, όταν δηλαδή οιυπολογιστές δεν ήταν ακόμη μέρος της καθημερινής ζωής των ανθρώπων. Η γνώσηλοιπόν σε κάνει να αδιαφορείς, να κατανοείς τι λέγεται από άγνοια και τι απόεμπάθεια! Εμείς, σε μια εποχή όπου οι υπολογιστές ήταν ακόμη είδοςπολυτελείας, λέγαμε ότι το μηχάνημα αυτό θα σκέφτεται για μας, θα μιλάει, θαέχει ήχο… και διάφορα άλλα τέτοια! Οραματιζόμασταν την ώρα που όλα αυτά θαγίνουν πραγματικότητα… την ίδια στιγμή όπου όλοι οι υπόλοιποι νόμιζαν ότιμιλούσαμε για τη γαρνιτούρα χωρίς να υπάρχει τούρτα! Δεν πέρασαν βέβαια πέντεχρόνια και τότε όλοι κατάλαβαν ότι αυτή ήταν η τούρτα… Αυτό που λέγαμεεμείς. Το πρόγραμμα για την εποχή του ήταν πολύ πρωτοποριακό… άρα ήτανφυσικό να ξεσηκώσει αυτές τις αντιδράσεις!».
Αλήθεια, θα ήθελα να ακούσω από σας ποια είναι η σημασίαόλων αυτών που ανακαλύπτετε μέσω της τεχνολογίας, για την ουσία της φύσης του ανθρώπου…
«Να σας αναφέρω δύο λόγους που για μένα έχει σημασία αυτό που κάνουμε… Οένας λόγος είναι τα παιδιά. Και ο δεύτερος είναι η ικανότητα και του πιοαδύναμου ανθρώπου να ελέγχει την πληροφορία. Νομίζω ότι αυτό που οδηγεί τουςανθρώπους σε αυτή την τεχνολογία είναι ίδιο με αυτό που οδηγεί τους ανθρώπουςστο να μελετούν το DNA και τη βιολογία… Ο άνθρωπος πρέπει να δει ποιες είναιοι δυνατότητές του και πώς μπορεί να τις πολλαπλασιάσει! Αυτή είναι μιααναζήτηση ελευθερίας!».
Εχετε σκεφθεί ποτέ ότι στα χέρια του κράτους, τηςεξουσίας, κάποιες από τις ανακαλύψεις σας θα ήτανμια δυνατότητα μεγαλύτερου ελέγχου των ανθρώπων;
«Το Internet αποδεικνύει ότι τα κράτη και οι κάθε είδους εξουσίες χάνουν τονολοκληρωτικό έλεγχο στην πληροφορία. Φυσικά όλοι μας θέλουμε η κυβέρνηση ναέχει κάποιον έλεγχο για να μας προστατεύει από τους τρελούς χρήστες τηςπυρηνικής ενέργειας ή από άλλες καταστρεπτικές για τους πολίτες ενέργειες!».
Πολλοί λένε ότι αυτή η τεχνολογική εξέλιξη και η επικράτησητου δικτύου είναι μια μορφήπαγκοσμιοποίησης. Οτι έτσι κινδυνεύουν τα επιμέρους χαρακτηριστικά των τόπων και των ανθρώπων που κάνουν τη ζωή πιο ενδιαφέρουσα.
«Ανοησίες… Αυτό όταν το ακούω νιώθω ότι αναβιώνει ένα άλλο είδοςεθνικισμού… Μέσω αυτής της τεχνολογικής εξέλιξης οι άνθρωποι που ως χθεςθεωρούσαν ό,τι είναι έξω απ’ αυτούς ξένο, τώρα το νιώθουν όλο και πιο οικείο!Εγώ πηγαίνοντας τα καλοκαίρια στην Πάτμο ένιωθα τους ανθρώπους εκεί νααισθάνονται ξένοι προς τους Αθηναίους… Αυτό το αίσθημα υπάρχει… Σημασίαέχει πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε. Κάνω τον γύρο του κόσμου έξι φορέςτον χρόνο. Αυτό που έχω αντιληφθεί είναι ότι ο πλανήτης μας είναι έναπολυσύνθετο μέρος με πολλές όψεις. Η λιγότερο ελκυστική όψη είναι ο εθνικισμός!».
Πιστεύετε ότι μπορούμε να αλλάξουμε τη μοίρα μας;
«Μμμ… Προσπαθώ να σκεφτώ αυτό που λέτε… (σκέφτεται σιωπώντας) Οταν ήμουννεότερος πίστευα ότι, αν μπορούσαμε να διαμορφώσουμε ένα περιβάλλον που ναπαρέχει δυνατότητες δημιουργίας, κάποιοι δημιουργοί θα δημιουργούσαν καλύτερα!Σήμερα προσπαθώ να δημιουργήσω ένα τέτοιο περιβάλλον για όλους. Και αυτό είναιτο σχέδιό μου. Πιστεύω ότι, αν δημιουργηθεί ένα τέτοιο περιβάλλον, τα παιδιάτων αναπτυσσόμενων χωρών θα έχουν ίσες ευκαιρίες. Αυτό δεν θα αλλάξει τη μοίραμας; Το ξέρω, αυτό που λέω είναι ένα φιλόδοξο σχέδιο, αλλά είμαι βέβαιος ότιτο παν είναι να παρέχουμε δυνατότητες δημιουργίας. Μόνο έτσι αλλάζει η μοίραμας. Θα πρέπει όλα τα παιδιά να μπορούν να δουν τον κόσμο, έστω κι αν οιγονείς τους δεν είναι εφοπλιστές όπως ήταν οι δικοί μου! Αυτό είναι το ζητούμενο».
Σήμερα πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι η ευκολία που παρέχειστα παιδιά η τεχνολογία τούς στερεί τη γνώση που κρύβει ηδυσκολία στη ζωή… Εσείς τι λέτε;
«Η δυσκολία να βρούμε την πληροφορία δεν μας έμαθε ποτέ τίποτε. Και ητεχνολογία μάς βοηθάει, με ευκολία, να βρίσκουμε τις πληροφορίες που θέλουμε.Η δυσκολία τού τι θα κάνουμε το σύνολο των πληροφοριών που εύκολα βρήκαμε δενπρόκειται ποτέ να εξαφανιστεί. Αυτοί που υποστηρίζουν όλα αυτά περί ευκολίαςτης τεχνολογίας μού θυμίζουν τους παλιούς που έλεγαν: «Δεν μπορείτε να είστεεσείς οι νέοι δημιουργικοί γιατί δεν ξέρετε τι θα πει πόλεμος… Πρέπει ναζήσετε έναν πόλεμο για να δημιουργήσετε». Αφελές, νομίζω… Η λύση τηςδημιουργικότητας δεν έρχεται με πολέμους…».
Το λάθος είναι γνώση στη ζωή;
«Αναμφίβολα μαθαίνει πολλά κανείς από τα λάθη του. Αλλά και σ’ αυτή τηνπερίπτωση δεν έχει σημασία να κάνουμε λάθη για να μάθουμε. Σημασία έχει ναμπορείς να αναγνωρίσεις τι είναι λάθος. Μην ξεχνάτε ότι η κοινωνία δεν βοηθάειπρος αυτή την κατεύθυνση… Ακόμη και στο σχολείο, ποτέ δεν μας ενθαρρύνουν νααναλογιστούμε τα λάθη μας. Συχνά, μας μαθαίνει η κοινωνία να κουκουλώνουμε ταλάθη μας… Ζούμε σε μια κοινωνία που προσπαθεί να μας μάθει πώς τομειονέκτημά μας, το λάθος μας, το κάνουμε προτέρημα και όχι πώς το προτέρημάμας το κάνουμε δημιουργία, γεγονός που λάμπει!».
Πείτε μου ένα λάθος που έχετε κάνει και σας στενοχωρεί.
«Είχα προβλέψει ότι η ομιλία με τους υπολογιστές θα είχε ήδη γίνει εφικτή…Δυστυχώς έπεσα έξω, έκανα λάθος!».
Πείτε μου κάτι που παραμένει ακατανόητο για σας παρ’ όλη την εμπειρίαζωής που έχετε.
«Δεν μπορώ να καταλάβω πώς ακόμη υπάρχει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον από τον κόσμογια τα εγκλήματα, την πορνογραφία και την αναξιοπρέπεια της ψυχής όταν αυτήεκτίθεται δημόσια! Ισως όμως αυτή είναι η ανθρώπινη φύση».
Είστε σίγουρος ότι οι άνθρωποι γίνονται ευτυχέστεροι ότανγνωρίζουν περισσότερα;
«Θα απαντούσα «ναι»… αλλά αν το σκεφθώ λίγο… δύσκολα απαντώ με βεβαιότητα»ναι»… «Ευτυχία» είναι μια περίεργη λέξη».
Γιατί;
«Γιατί μπορεί και να σημαίνει «μια ηλιόλουστη μέρα»… Μπορεί να είναι τόσοαπλό πράγμα η ευτυχία… γι’ αυτό γίνεται τόσο πολυσύνθετο στην ερμηνεία του!».
Εσείς φοβάστε ότι η ψηφιακή εποχή φέρνει μαζί της και ένα νέο κύμαανεργίας; Δηλαδή, η επικράτηση των υπολογιστών θακαταργήσει θέσεις εργασίας και θα δημιουργήσει νέους ανέργους;
«Εγώ πιστεύω ότι στο μέλλον ο ψηφιακός κόσμος θα είναι ο μέγιστος εργοδότηςτου πλανήτη».
Πώς σας χρηματοδοτούν σήμερα εταιρείες που δεν ξέρουν τιπρόκειται να κερδίσουν από σας, μια και το μέλλον κανένας δεν ξέρει τι μας επιφυλάσσει; Μοιάζει ύποπτο, γι’ αυτό σας το λέω…
«Ξέρω τι λέτε. Χρηματοδοτούν κάτι που μπορεί να μην έχει καμία πιθανότηταεπιτυχίας. Στην αρχή οι εταιρείες, για να είμαστε ειλικρινείς, ήταν πολύεπιφυλακτικές μαζί μας. Τώρα, μετά από κάποιες επιτυχίες σημαντικές, οιεταιρείες λένε: «Δεν καταλαβαίνουμε τι κάνετε, αλλά σας εμπιστευόμαστε». Μαςβοήθησε πολύ η δημιουργία του Internet. Πριν οι εταιρείες με ρωτούσαν τι κάνωγι’ αυτές. Τώρα με ρωτούν αν υπάρχει τίποτε καινούργιο».
Πόσες εταιρείες σάς χρηματοδοτούν τώρα;
«Πάνω από 150 εταιρείες».
Εσείς, πάντως, όταν ξεκινήσατε, αποφεύγατε να αναφέρετε το Internet… Τελευταία μιλάτε γι’ αυτό. Γιατί;
«Το χρησιμοποιώ από το 1972. Συχνά μου λένε αυτό που λέτε κι εσείς τώρα. Μαγιατί να το αναφέρω; Ούτε για το τηλέφωνο μιλούσα. Η δουλειά μου είναι η σχέσημου με τον υπολογιστή! Για μένα το όνειρό μου πάντα ήταν πώς μπορεί ουπολογιστής να κάνει ενεργητικά παιδιά που είναι «κατάκουτα»!».
Πιστεύετε ειλικρινά ότι στο μέλλον το βιβλίο θα πεθάνει, όπως λέτε και στο βιβλίο σας;
«Ναι. Αλλά οι λέξεις θα ανθήσουν. Το ζήτημα είναι να ζήσουν οι λέξεις. Η λέξηείναι η σφαίρα. Το βιβλίο είναι το όπλο. Οπλα μπορούν να αναπτυχθούν χιλιάδεςδιαφορετικά. Ολα όμως θα εκτοξεύουν λέξεις. Η σωστή ερώτηση για το μέλλον δενείναι αν θα υπάρχουν βιβλία, αλλά ποιο είναι το μέλλον των λέξεων. Το μέλλοντων λέξεων λοιπόν προβλέπεται λαμπρό».
Εσείς διαβάζετε βιβλία;
«Οχι. Δεν διαβάζω πολύ».
Μικρός διαβάζατε;
«Οχι».
Γιατί;
«Επειδή ήμουν δυσλεξικός. Τώρα διαβάζω μόνο στην οθόνη μου. Μικρός το μόνο πουμου άρεσε ήταν να χτίζω. Να χτίζω σπίτια, να χτίζω με όλες τις σημασίες τηςλέξης. Μισούσα και μισώ να γκρεμίζω!».
Σήμερα, όταν ακούτε κάποιον να λέει ότι δεν χρησιμοποιείυπολογιστή, τι σκέφτεστε γι’ αυτόν;
«Εξαρτάται από το πόσο ηλικιωμένος είναι. Αν είναι παιδί, θα το σκουντήσω ναξυπνήσει. Αν είναι ηλικιωμένος, θα γελάσω. Σε κάποιον ανάμεσα στα 25 και στα55 θα πω ότι είναι ηλίθιο να αντιστέκεσαι στο μέλλον που έχει ήδη γίνει παρόν.Ηδη υπάρχουν πέντε υπολογιστές που χρησιμοποιεί στο αυτοκίνητό του…».
Αν σκηνοθετούσατε τη ζωή που ζήσατε, τι θα προσθέτατεστο σενάριο που λείπει από τη ζωή σας ως σήμερα;
«Δεν θα πρόσθετα πολλά. Θα ήθελα να είχα περισσότερα παιδιά και να είχα νιώσεισε μικρότερη ηλικία το χάδι!».
Γιατί δεν κάνατε περισσότερα παιδιά;
«Και εγώ και η γυναίκα μου ήμασταν πολύ απασχολημένοι. Εχουμε κάνει όμως έναυπέροχο παιδί φτάνει, δεν έχω παράπονο».
Γυρίζοντας τον κόσμο ποιος λαός ή τάξη αντιστέκεται περισσότερο στηνεξέλιξη της τεχνολογίας;
«Οι γάλλοι πολιτικοί…».
Γιατί;
«Εξαιτίας της θεώρησής τους για τον κόσμο και λόγω της ιστορίας τους. Θα ήθελανα είχε συμβεί αυτή η επανάσταση στη Γαλλία… Μόνο που αυτό θα ήταν αδύνατον.Μόνο το ΜΙΤ θα μπορούσε να πετύχει αυτό που πετύχαμε!».
Γιατί;
«Γιατί εδώ μπορούμε όλοι εμείς να αδιαφορούμε για τους ακαδημαϊκούς τομείς καιτις ακαδημαϊκές δομές. Από το μόνο που εξαρτιόμαστε είναι από μια ακαδημαϊκήπολιτική. Πέραν τούτου, τίποτε άλλο. Εγώ δεν ζητάω άδεια για να κάνω τοοτιδήποτε. Είμαστε ένας αυτόνομος οργανισμός χωρίς καμία πολιτική σκοπιμότητα.Οπως λέμε στα αγγλικά, «έχουμε αρκετό σκοινί για να κρεμαστούμε». Εδώ τονόμισμα που περνάει, στο Media Lab, δεν είναι το δολάριο αλλά οι ιδέες! Μόνομε τις ιδέες περπατάς στο άγνωστο, στο σκοτάδι, χωρίς να φοβάσαι… Γιατί μόνοοι ιδέες ρίχνουν φως στο σκοτάδι… Δυστυχώς όλοι όσοι έχουν γεμάτες τιςτσέπες με χρήματα φοβούνται να περπατήσουν στο σκοτάδι…». (γέλια)
Νιώθετε ακόμη την ίδια απόλαυση όταν ταξιδεύετε;
«Οχι».
Γιατί άραγε;
«Γιατί τα ελικόπτερα και οι λιμουζίνες δεν είναι το ίδιο με τα καράβια!».
Σας ευχαριστώ.
«Κι εγώ».
