Αντρέι Βάιντα για όλες τις εποχές

Η σημαντική προσπάθεια που εδώ και αρκετά χρόνια γίνεται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος με οργάνωση ιδιαίτερων κινηματογραφικών αφιερωμάτων και φεστιβάλ συνεχίζεται αυτή την εβδομάδα με ένα αφιέρωμα στον πολωνό σκηνοθέτη Αντρέι Βάιντα, αφορμής δοθείσης του «Afterimage», της νέας ταινίας του που δυστυχώς υπήρξε και η τελευταία του καθότι ο Βάιντα πέθανε πέρυσι σε ηλικία 90 ετών (από την ερχόμενη Πέμπτη το «Afterimage» θα προβάλλεται στις αίθουσες σε διανομή Weirdwave).

Το αφιέρωμα θα περιλαμβάνει πέντε ταινίες, τις οποίες το κινηματογραφόφιλο κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει στον φυσικό τους χώρο, εν προκειμένω την κεντρική αίθουσα προβολής της Ταινιοθήκης στην Ιερά οδό. Κάποιες από αυτές έχουν γράψει ιστορία στον ευρωπαϊκό κινηματογράφο αλλά οι περισσότερες έχουν πλέον εξαφανιστεί από τις αίθουσες.

Το «Κανάλ», η δεύτερη μόλις ταινία του που γυρίστηκε το 1957 και πρωτοπαίχθηκε στην Ελλάδα ως «Οι ήρωες της Βαρσοβίας», σηματοδοτεί ουσιαστικά την έναρξη της διεθνούς φήμης του Βάιντα. Η ταινία αναφέρεται στην αντίσταση των Πολωνών κατά των ναζιστών στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ανέδειξε διεθνώς το ταλέντο του Βάιντα με μια συμμετοχή στο Φεστιβάλ των Καννών όπου μοιράστηκε το ειδικό βραβείο της επιτροπής μαζί με την «Εβδομη σφραγίδα» του Ινγκμαρ Μπέργκμαν.

Αυτή θα ήταν η πρώτη από τις επτά συμμετοχές του πολωνού δημιουργού στο φεστιβάλ των φεστιβάλ, στο οποίο διακρίθηκε αρκετές φορές αποσπώντας τον Χρυσό Φοίνικα για τον «Ανθρωπο από σίδερο» το 1981, μια ταινία που δεν θα προβληθεί στο μίνι αφιέρωμα της Ταινιοθήκης. Θα προβληθεί όμως το «Χωρίς αναισθητικό» (1978), μια πολύ σκληρή ταινία του Βάιντα, ο οποίος, εδώ, με αφορμή τη σταδιακή πτώση (σε όλες τις πτυχές της ζωής του) ενός μεγαλοδημοσιογράφου (Ζμπίγκνιου Ζαπάσκιετβιτς) που τόλμησε να εκφράσει δημόσια τη γνώμη του, ασκεί κριτική στην ασφυκτική κοινωνία της κομμουνιστικής Πολωνίας στη δεκαετία του 1970.

Ο ίδιος προβληματισμός εξάλλου βρίσκεται και στο «Afterimage», την τελευταία ταινία του Βάιντα που αναφέρεται στην καταστροφή που υπέστη ο ανάπηρος πολωνός εικαστικός Βλάντισλαβ Στρεμίσνκι επειδή δεν δέχθηκε ποτέ να ακολουθήσει τη γραμμή του Κομμουνιστικού Κόμματος πιστεύοντας (και πολύ σωστά) ότι η Τέχνη χρειάζεται διάλογο και αντίλογο.

Το «Χωρίς αναισθητικό» ήταν επίσης υποψήφιο για τον Χρυσό Φοίνικα αλλά αρκέστηκε στο βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής του Φεστιβάλ Καννών της εποχής του. Μια από τις λιγότερο γνωστές ταινίες του Βάιντα η οποία θα προβληθεί στο αφιέρωμα είναι ο «Μαέστρος». Γυρισμένη στην εκπνοή της δεκαετίας του 1970, η ταινία πραγματεύεται τη σχέση ανάμεσα σε μια πολωνή βιολονίστρια (Κριστίνα Γιάντα) και έναν διεθνούς φήμης μαέστρο (Τζον Γκίλγκουντ), ο οποίος κάποτε υπήρξε εραστής της μητέρας της. Η επιστροφή του μαέστρου στην Πολωνία για ένα κοντσέρτο προκαλεί ποικίλα προβλήματα στην οικογένεια της βιολονίστριας, η οποία είναι παντρεμένη με έναν λιγότερο γνωστό μαέστρο, τον οποίο υποδύεται ο Αντρέι Σεβερίν.

Ο Σεβερίν απέσπασε την Αργυρή Αρκτο καλύτερου ηθοποιού στο Φεστιβάλ Βερολίνου της εποχής του για τον «Μαέστρο». Στο ίδιο φεστιβάλ πολλά χρόνια αργότερα (2007) προβλήθηκε και το «Κατίν», που επίσης ανήκει στις ταινίες του αφιερώματος στον Βάιντα και που ήταν η τελευταία ταινία του πολωνού σκηνοθέτη η οποία βρέθηκε στην πεντάδα των υποψηφίων για το Οσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Πρόκειται για την πιο προσωπική, ίσως, ταινία του πολωνού σκηνοθέτη, μια αναπαράσταση των εφιαλτικών γεγονότων της εθνικής τραγωδίας της χώρας του, όταν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου 20.000 πολωνοί αξιωματικοί εκτελέστηκαν από τους Σοβιετικούς.

Και τέλος, η «Γλυκιά Εξαψη» (2009) –που επίσης συμμετείχε στο Φεστιβάλ Βερολίνου –είναι ένα κομψό και πολύ ευαίσθητο φιλμ πάνω στη ζωή και στην Τέχνη αλλά και στον κινηματογράφο «μέσα» στον κινηματογράφο. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε δύο χρόνους: στο παρελθόν, με επίκεντρο ένα ερωτικό τρίγωνο και στο παρόν, όπου βλέπουμε την ηθοποιό Κριστίνα Γιάντα (που παίζει σε μια ταινία που σκηνοθετεί ο Βάιντα) να αυτοψυχαναλύεται μιλώντας για τον θάνατο του συζύγου της.