Μίλτος Παντελιάς: «Η καταστροφή είναι μέσα στη δημιουργία»

Τα έργα ζωγραφικής και οι δημιουργικές ημέρες και νύχτες του Μίλτου Παντελιά προσομοιάζουν με τις Μαγούλες του θεσσαλικού κάμπου. Η μια χιλιετία του ανθρώπινου πολιτισμού επικαθόταν επάνω στην άλλη για να δημιουργηθεί, ξαφνικά, ένας λόφος στο επίπεδο περιβάλλον, που κρύβει στα σπλάχνα του τα συνήθως αόρατα κτερίσματα της μνήμης του τοπίου. Με άλλα λόγια, οι καιροί αφήνουν τα ανάγλυφα ίχνη τους και η μνήμη γίνεται εικόνα και αποτυπώνεται στο τοπίο. «Πτυχώσεις μνήμης» τιτλοφορεί ο ζωγράφος τα ζωγραφικά τεκμήρια της κίνησης του χρόνου που εκτίθενται στην γκαλερί Ευριπίδης, ως μια εγκατάσταση που δημιουργήθηκε για να εκτεθεί εκεί. Είναι η τελική λύση της έρευνας για την εικαστική γλώσσα της μνήμης, το κλείσιμο του κύκλου που άνοιξε πριν από δέκα και πλέον χρόνια με τα «Παλίμψηστα» και πέρασε στις «Πτυχώσεις».

Οι Μαγούλες είναι δημιούργημα των καθημερινών αναγκών των ανθρώπων. Κάπου εκεί εντοπίζεται και η πηγή της έμπνευσης του ζωγράφου. Προτού την εφεύρεση του χαρτιού, το βασικό υλικό της γραφής, η περγαμηνή, γινόταν από επίμονα επεξεργασμένο δέρμα μικρού ζώου και ήταν δυσεύρετη και πανάκριβη. Εξυναν, λοιπόν, το παλαιό κείμενο και έγραφαν από επάνω το νέο. Ομως η περγαμηνή έχει μνήμη και κρατούσε τα ίχνη και την αίσθηση του προηγούμενου κειμένου, τα οποία μπορούσε κανείς με δυσκολία να αποκρυπτογραφήσει κάτω από το καινούργιο.

«Με συγκίνησε το γεγονός ότι στην ίδια περγαμηνή μπορεί να υπάρξει ταυτόχρονη ανάγνωση εγγραφών δύο διαφορετικών εποχών» λέει ο Μίλτος Παντελιάς. «Είναι σαν τα αρχαία μάρμαρα που τα ενσωμάτωναν στους βυζαντινούς ναούς. Με απασχολεί πολύ ο χρόνος στην τέχνη, όμως αλλά δεν θα ήθελα να είναι καθορισμένος χρόνος αλλά να βγαίνει μέσα από μια μνήμη. Η μνήμη είναι χρόνος και άμα φύγει δεν υπάρχει χρόνος. Αυτό που θέλησα εγώ να κάνω είναι να εντάξω δύο ακαθόριστες χρονικές περιόδους επάνω σε ένα χαρτί και να μπορεί αυτό να κάνει έναν καινούργιο χρόνο. Παρελθόντα πάντα, γιατί δεν μιλώ για μέλλον. Φθάνει μέχρι τη στιγμή που γίνεται».

Ολα αυτά μοιάζουν υπερβατικά και άυλα, αλλά είναι εξίσου πραγματικά και υλικά, και έχουν σχέση με την καθημερινή ζωή του ζωγράφου. Οι επικαθήσεις των υλικών το ένα επάνω στο άλλο, που το υπερκείμενο δεν σκεπάζει τελείως το υποκείμενο, ανιχνεύονται ήδη από την αφετηρία της δημιουργικής του πορείας στην Ecole Nationale Supérieure des Beaux-Arts, όπου σπούδασε χαρακτική και λιθογραφία, μένοντας στο Παρίσι επί έντεκα χρόνια. Τα ξερά κλαδάκια, όμως, του θυμαριού που ριζώνουν σε πολλά από τα έργα των «Πτυχώσεων μνήμης», στο χαρτί ή στις ζωγραφισμένες στήλες, το έχει αποσπάσει από το Αμπράμ της Νάξου, εκεί που συναντά τη γήινη υπόστασή του και τη φυσική δημιουργία κρασιού, τσίπουρου και λαδιού.

Ολα τα έργα του Μίλτου Παντελιά είναι επίμονα χειρονακτικά. Και τα ζωγραφικά. Κομμάτι της έκθεσης είναι και μια προθήκη με όλα τα εργαλεία της εικαστικής δημιουργίας –πινέλα, κοπίδια, καλάμια γραφής, χαρτιά, σφραγίδες –που έχει κατασκευάσει μόνος του, με τα χέρια του. Και τα έργα του είναι χειροποίητες ιδιοκατασκευές με τη σφραγίδα της προσωπικότητας και της ιδιοσυγκρασίας του. Επάνω στα τελάρα δημιουργεί ένα πρώτο επίπεδο ή και δεύτερο επίπεδο, για να τα καταστρέψει. Κολλάει χαρτιά, ακόμη και σελίδες από την Εγκυκλοπαίδεια του Ηλίου, τα οποία ζωγραφίζει και μετά ξύνει. Και όταν οι τυχαίες συνθέσεις που εμφανίζονται τον ικανοποιούν, αρχίζει να ενσωματώνει με ακρυλικά χρώματα και κραγιόνια το δεύτερο επίπεδο του έργου επάνω τους, πάλι φέρνοντας καταστροφή. «Προσπαθώ η καταστροφή να λειτουργεί μέσα στη ζωγραφική» λέει. «Για μένα η καταστροφή είναι μέσα στη δημιουργία. Από ένα σημείο και μετά χρειάζεται η καταστροφή για να ισορροπήσει με τη δημιουργία».

Συχνά επάνω στους πίνακες εμφανίζεται η ασημική γραφή, όπως τη λέει. Ψηφία, λέξεις και φράσεις που δεν διαβάζονται, δεν καταλαβαίνεις τι λένε. Βλέποντάς τες από μακριά φαντάζεσαι ότι από τον χαρακτήρα της γραφής και την εικόνα του έργου λένε κάτι σχετικό. Τελικά, ο ζωγράφος δεν λέει τίποτα αλλά οι γραφές αφηγούνται ό,τι φαντάστηκε ο θεατής, ο οποίος φτιάχνει ένα δικό του κείμενο σύμφωνα με τις εμπειρίες και τις μνήμες του. Και οι σφραγίδες επάνω σε πολλά έργα είναι ένα σημείο που παραπέμπει στον χρόνο που κυλά.

Ο φιλόσοφος Ζαν Ντελέζ άνοιξε τις πτυχώσεις και οδήγησε τη σκέψη και την ευαισθησία του ζωγράφου μέχρι τους κυματισμούς της θάλασσας. «Το παλίμψηστο» λέει «έχει να κάνει με τα υποστρώματα, με τις δύο εικόνες τη μία μέσα στην άλλη. Στη θάλασσα οι πτυχώσεις έχουν να κάνουν με τους κυματισμούς. Με τον τρόπο που αντιμετωπίζω τη θάλασσα προσπαθώ να βγάλω μια μνήμη από μέσα της. Προσπαθώ κάθε εικόνα να αποπνέει μια μνήμη. Για αυτό όταν βλέπεις το έργο σε παραπέμπει σε μιαν άλλη εποχή. Δεν σου θυμίζει ότι είναι σημερινό».

Οι θάλασσες του Μίλτου Παντελιά δείχνουν τόσο ζωντανές αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Η προοπτική της είναι βυζαντινή, ψευδαίσθηση το βάθος τους. Και τα κύματα μπαίνουν εκεί που ο δημιουργός τα έχει ανάγκη και όχι εκεί που έπρεπε να είναι. Ολα λειτουργούν έτσι για τον ζωγράφο. Ακόμη και το ατελιέ του. Ολα συμβαίνουν στην απομόνωση, σε ένα τεχνητό περιβάλλον, χωρίς παράθυρα και εξωτερικά ερεθίσματα. «Δεν έχω ζωγραφίσει ποτέ εκτός του ατελιέ μου» τονίζει. «Δεν υπάρχει ζωγραφική έξω από αυτό. Δεν υπάρχει νατουραλισμός πουθενά. Ολα είναι φανταστικά, όλα είναι μνήμη, καταγραφές του νου μου». Ακόμη και οι αποκαλύψεις των καλυπτόμενων καλλίγραμμων σωμάτων που ζωγραφίστηκαν τόσο αισθησιακά και τόσο αέρινα για να αναδείξουν τις πτυχώσεις των υφασμάτων που τα περιβάλλουν.

Πού και πότε

«Πτυχώσεις μνήμης» στην γκαλερί Ευριπίδης (Ηρακλείτου 10 και Σκουφά, Κολωνάκι) έως τις 24 Μαρτίου.
Ο χώρος διαθέτει υποδομή για την πρόσβαση με αναπηρικό αμαξίδιο.