Τα τελευταία δέκα χρόνια ζούμε τηφρενίτιδα της δικτύωσης. Τακοινωνικά δίκτυα πληθαίνουνκαιεξαπλώνονται. Εχουν περάσει πια οι εποχές που το Facebook και το Twitter ήταν οι απόλυτοι κυρίαρχοι. Σήμερα το Snapchat, το Vine, το Instagram, το Pinterest κ.ά. εμφανίζονται ως ισχυροί ανταγωνιστές στον αδυσώπητο αγώνα να τραβήξουν την προσοχή των χρηστών. Μέσα από τα δίκτυα αυτά μας δίνεται η δυνατότητα να είμαστε «on» 24 ώρες το 24ωρο, να μοιραζόμαστε προσωπικές στιγμές και απόψεις, φωτογραφίες καιχαριτωμένα ενσταντανέ, να επικοινωνούμε με συγγενείς και φίλους, να ελέγχουμε από μακριά τις ηλεκτρονικές συσκευές στα σπίτια τους, να φλερτάρουμε και να βρίσκουμε ερωτικούς συντρόφους, να ενημερωνόμαστε για τις ειδησεογραφικές εξελίξεις, να βλέπουμε ταινίες και τηλεοπτικές σειρές.
Ομως κάθε πληροφορία με την οποία φορτώνουμε το διαδικτυακό μας αποτύπωμα θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι καταγράφεται, αποθηκεύεται, αναλύεται και αποκαλύπτει για εμάς περισσότερα ίσως από όσα θα θέλαμε. Στην εποχή που και μόνο η εθνικότητα ή το θρήσκευμα μπορεί πλέοννα αποτελέσουν αιτία άρνησης εισόδου σε μια χώρα όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, αντιλαμβάνεται κανείς πόσο σημαντικές μπορεί να αποδειχθούν οι πληροφορίες που τόσο εύκολα μοιραζόμαστε με τους άλλους στην αρένα των social media.
Παλιότερα οι γκουρού του κυβερνοχώρου έλεγαν ότι «η πληροφορία θέλει και είναι ελεύθερη», αλλά στις μέρες μας οι πληροφορίες είναι αιχμάλωτες των αλγορίθμων προσωπικής στόχευσης, όπου ακόμα και ένα like στο Facebook μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον μας: στην καλύτερη περίπτωση, σαν ενοχλητική διαφήμιση, στη χειρότερη, με παντός είδους και μεγέθουςπροβλήματα.Σκυμμένοι πάνω από φωτεινές οθόνες σε τηλέφωνα, ταμπλέτες, λάπτοπ και υπολογιστές εκθέτουμε τον εαυτό μας σε μάτια που πολύ συχνά αποδεικνύονται απόαδιάκριτα έως επικίνδυνα.
Αν ο νέος αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ θέλει να διευρύνει τις απαγορεύσεις που αφορούν τους μουσουλμάνους αξίζει να έχουμε υπόψη ότι το 80% των αμερικανών πολιτών είναι ενεργοί στον κοινωνικό ιντερνετικό ιστό και οι περισσότεροι δηλώνουν το θρήσκευμά τους. Ακόμα και για αυτούς που δεν το δηλώνουν είναι εύκολο να το βρει κανείς με μια ελάχιστη ανάλυση των μετα-δεδομένων τους. Το 2013 ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ κατάφεραν να μαντέψουν σωστά σε ποσοστό 82% το θρήσκευμα χρηστών, αναλύοντας μόνο τα like που έκαναν στο Facebook.
Αιχμάλωτοι των αλγορίθμων
Την ίδια στιγμή, οι διαφημιστές έχουν αναπτύξει αλγορίθμους που μπορούν με ακρίβεια να καθορίσουν τις προτιμήσεις και τις επιθυμίες μας. Αυτοί οι αλγόριθμοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν σχεδόν για τα πάντα: από το να καταγράψουν ποιο είδος καφέ προτιμάμε, τι είδους μουσική ακούμε, ποιες ταινίες είδαμε σε streaming και ποιες εφημερίδες διαβάζουμε online. Σε συνδυασμό με δεδομένα από το Twitter, μπορούν επίσης να εξακριβώσουν ποιος δραστηριοποιείται σε πολιτικές οργανώσεις και καμπάνιες διαμαρτυρίας. Πρόκειται για ένα ενδεχόμενο που μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα επικίνδυνο στην εποχή του Τραμπ, ο οποίος έχει δηλώσει ότι οι διαδηλωτές θα πρέπει να φυλακίζονται και ότι πρόκειται να διατάξει έρευνα για το κίνημα Black Lives Matter, που γιγαντώθηκε μετά τις αδικαιολόγητες δολοφονίες αφροαμερικανών από αστυνομικούς.
Το «μονοπάτι των δεδομένων» που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την κατάρτιση καταλόγων με ονόματα όσων διαμαρτύρονται για τις πολιτικές του Τραμπ υπάρχει ήδη και χάρη στη δική μας συγκατάθεση είναι δημόσιο και εύκολα προσβάσιμο. Ενα σχόλιο που κάναμε στο παρελθόν σαν εφήμερο αστείο μπορεί να εμφανιστεί κάποια στιγμή και να στοιχειώσει το μέλλον μας. Οι αναζητήσεις μας στο Internet και οι αναρτήσεις μας στα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να γίνουν οι πιο σκληροί μάρτυρες εναντίον μας.
Ο κυβερνοχώρος μας επιφυλάσσει ακόμα πιο σκοτεινές μέρες και οι προγραμματιστές επεξεργάζονται ήδη ηλεκτρονικά εργαλεία που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε «προκαταβολική αστυνόμευση», αλλά και στην καταγραφή προσφυγικών ροών σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι άγνωστο με ποιον τρόπο θα αντιδράσουν οι μεγάλες εταιρείες του Διαδικτύου αν τους ζητηθεί από την κυβέρνηση να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία αναγνώρισης βιομετρικών δεδομένων για τον εντοπισμό και τη σύλληψη παράνομων μεταναστών. Ακόμα και αν οι εταιρείες αυτές δεν έχουν σκοπό να υπακούσουν στις κυβερνητικές επιταγές, δεν είναι βέβαιο ότι θα μπορέσουν στο τέλος να τις αψηφήσουν.
Ο επικίνδυνος καινούργιος κόσμος
Τον περασμένο χρόνο η αμερικανική κυβέρνηση υποχρέωσε την εταιρεία Yahoo να ελέγξει όλα τα εισερχόμενα μηνύματα στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο των χρηστών της με το πρόσχημα ότι αναζητούσε συγκεκριμένους συνδυασμούς χαρακτήρων ενδεικτικούς τρομοκρατικής δραστηριότητας. Η εταιρεία συμμορφώθηκε με το αίτημα των αρχών. Ο έλεγχος της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας θεωρείται πλέον τόσο διαδεδομένος ώστε ο οποιοσδήποτε στέλνει ένα email θα πρέπει να γνωρίζει ότι το περιεχόμενό του είναι στη διάθεση των κυβερνητικών υπηρεσιών ασφαλείας.
Πριν από λίγο καιρό η αμερικανική κυβέρνηση άρχισε διακριτικά να ζητάει από άτομα που ταξιδεύουν στις ΗΠΑ να παρουσιάσουν τα προφίλ τους σε κοινωνικά δίκτυα, σε μια προσπάθεια, σύμφωνα με την αρμόδια υπηρεσία, να αποφύγουν το ενδεχόμενο να επιτρέψουν την είσοδο σε κάποιον ο οποίος θα μπορούσε να έχει σχέση με τρομοκρατικές οργανώσεις. Η κίνηση αυτή, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις, όχι μόνο των οργανώσεων που μάχονται για τις προσωπικές ελευθερίες και τα πολιτικά δικαιώματα, αλλά και των κολοσσών της Σίλικον Βάλεϊ.
«Δεν υπάρχει σχετικό νομοθετικό πλαίσιο που να ορίζει τους κανόνες κάτω από τους οποίους θα συλλέγονται αυτές οι πληροφορίες, αλλά ούτε και οδηγίες για περιορισμούς των κυβερνητικών υπηρεσιών στη χρήση τους» τονίζουν εκπρόσωποι της ένωσης The Internet Association που εκπροσωπεί μεγάλους κολοσσούς όπως το Facebook, την Google και το Twitter.
Αξίζει να θυμηθούμε ότι υπάρχουν ήδη σκοτεινά προηγούμενα τεχνολογικών υπηρεσιών που συνεργάστηκαν με ολοκληρωτικά καθεστώτα. Το 1880 ο Χέρμαν Χόλεριθ, ένας νεαρός υπάλληλος στην αμερικανική υπηρεσία απογραφών, παρατήρησε έναν ελεγκτή τρένου να «τρυπάει« το εισιτήριο ενός επιβάτη και είχε την έμπνευση να δημιουργήσει μια μηχανή που τρυπούσε κάρτες. Οι τρύπες στις κάρτες αυτές αποκάλυπταν τη φυλή, το μορφωτικό επίπεδο, το φύλο και τη χώρα προέλευσης του προσώπου στο οποίο αφορούσαν. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 το Γ’ Ράιχ χρησιμοποίησε το ίδιο σύστημα για την καταγραφή Εβραίων και άλλων εθνικών μειονοτήτων. Την καταγραφή είχε αναλάβει η θυγατρική της IBM στη Γερμανία. Ο πρώτος πρόεδρος της εταιρείας, ο Τόμας Γουότσον, παρασημοφορήθηκε από τον Χίτλερ για τις υπηρεσίες του. Λίγα χρόνια αργότερα η τεχνογνωσία της ΙΒΜ χρησιμοποιήθηκε για να καταγραφούν και να μεταφερθούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης οι Ιάπωνες που ζούσαν στις ΗΠΑ μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η σημερινή πρόεδρος της ΙΒΜ Τζίνι Ρομετί ήταν η πρώτη που έτρεξε να στηρίξει την κυβέρνηση Τραμπ και σε ανοικτή επιστολή της τόνισε ότι η εταιρεία είναι έτοιμη να συνεργαστεί μαζί της. Από την άλλη πλευρά, ο Τζακ Ντόρσι, ο πρόεδρος του Twitter, διαβεβαίωσε ότι δεν θα συμφωνήσει τόσο εύκολα με τις επιταγές των αξιωματούχων του Τραμπ. Την ίδια στιγμή, οι χρήστες των δικτύων ανακαλύπτουν κάθε μέρα πόσο ευάλωτοι είναι στην κακοδιαχείριση των προσωπικών τους δεδομένων, τα οποία είναι ήδη στη διάθεση των ιντερνετικών εταιρειών. Οργανώσεις υπέρ της προστασίας του απόρρητου των επικοινωνιών καλούν τις εταιρείες αυτές να θέσουν σε εφαρμογή αυστηρά πρωτόκολλα κρυπτογράφησης προκειμένου να προστατεύσουν τις επικοινωνίες και τα δεδομένα των χρηστών.
Είναι πλέον εμφανές ότι οι ηγέτες των τεχνολογικών κολοσσών έχουν μεγάλες ευθύνες στην προστασία όσων τους εμπιστεύονται καθημερινά τα προσωπικά τους δεδομένα. Αργά ή γρήγορα, θα τους ζητηθεί να τα μοιραστούν με κυβερνητικές υπηρεσίες κάτω από την πίεση της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας. Η στάση που θα κρατήσουν απέναντι στις πιέσεις αυτές μπορεί να έχει άμεση επίπτωση ακόμα και στην προσωπική ελευθερία πολλών από όσους χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα. Στο μεταξύ διάστημα ο χρήστης των κοινωνικών δικτύων θα πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικός στη χρήση τους. Στο τέλος οτιδήποτε άλλο, εκτός από φωτογραφίες και βίντεο με χαριτωμένα ζωάκια, μπορεί να εξελιχθεί σε ασύμμετρη απειλή.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
