Γιώργης Γιατρομανωλάκης: «Το δικό μου Βασίλειο της Κρήτης»

Υπήρξε για χρόνια καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με πολλές δημοσιεύσεις για την Αρχαία Ελληνική και τη Νεοελληνική Λογοτεχνία. Παράλληλα, ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης έχει δημοσιεύσει εννέα πεζογραφήματα και τέσσερις ποιητικές συνθέσεις. Εχει πάρει πρώτο κρατικό βραβείο πεζογραφίας (1982), έχει βραβευθεί από την Ακαδημία Αθηνών (2005) και πέρυσι ο «Αναγνώστης» τον τίμησε για το σύνολο του έργου του. Επί χρόνια τακτικός συνεργάτης του «Βήματος», τον συναντήσαμε για να μιλήσουμε για το νέο βιβλίο του «Το Βασίλειο της Κρήτης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αγρα.

«Πρώτα-πρώτα, Ελένη, θέλω να ευχαριστήσω το «Βήμα» για την τιμή που μου κάνετε να συζητήσουμε για το νέο βιβλίο μου. Επίτρεψέ μου όμως να ξεκινήσω από το ίδιο το «Βήμα» που χρόνια τώρα με φιλοξενεί. Οι τωρινές περιπέτειες του ΔΟΛ, όπως και άλλων εφημερίδων (είτε το παραδέχονται, είτε όχι), συνιστά μια άλλη, πιο δραματική, πιο εφιαλτική πλευρά μιας εθνικής περιπέτειας, οικονομικής, κοινωνικής, πολιτειακής, και εντέλει εκπαιδευτικής και πνευματικής που όλοι βιώνουμε. Αυτή η μακροχρόνια κρίση μάς έχει πια όλους διαποτίσει. Ολους, κυβερνητικούς και μη. Και όσους έχουν ακόμη τον λίγο μισθό και τη σύνταξή τους και όσους πένονται χωρίς βοήθεια. Αυτή η πενία, αυτός ο εθνικός λιμός, η ανέχεια δηλαδή, γίνεται σιγά-σιγά εθνική αρρώστια. Λοιμός. Αρρώστια που μας τρώει όλους. Η πτώση του ΔΟΛ –με όλα τα σφάλματα του παρελθόντος –είναι, πιστεύω, ένα δυσοίωνο μήνυμα για όλους. Αλλιώς θα μιλούσαμε για το βιβλίο μου, αν τα πράγματα ήσαν αλλιώς».

«Σωστά. Τι ζητά λοιπόν ένα Βασίλειο της Κρήτης μέσα σε μια παραπαίουσα Ελληνική Δημοκρατία; Προφανώς δεν πρόκειται για άρνηση της δημοκρατίας. Προς Θεού. Αλλο θέλω να πω. Το «Βασίλειο της Κρήτης» υπήρξε όντως ως θεσμός από το 1215, όταν το νησί πέφτει στους Ενετούς, ως το 1669, όταν καταλαμβάνεται από τους Τούρκους. Πολλά λαμπρά και εφιαλτικά συνέβησαν μέσα σε αυτά τα χρόνια. Τα αρχεία της Βενετίας μαρτυρούν πολλά. Ομως το δικό μου «Βασίλειο της Κρήτης» δεν είναι ακριβώς το ενετοκρατούμενο. Μόνο ο ανάποδος χάρτης είναι βενετσιάνικος. Ανήκει σε έναν διάσημο χαρτογράφο, τον Francesco Basilicata, που περιηγείται όντως το Cretae Regnum και το αποτυπώνει ανάμεσα στο 1618-1619. Τοποθετήσαμε (εννοώ και τον εκδότη μου, Σταύρο Πετσόπουλο) τον χάρτη του νησιού κάθετα, επειδή, σύμφωνα με τις, υποτίθεται, παλαιές ιστορικές περιγραφές, η Κρήτη, ως οργανισμός ζωντανός, αλλάζει θέση. Κάθε φορά που τα πράγματα δεν πάνε καλά, αλλάζει κατεύθυνση. Στηρίζεται (υποτίθεται) πάνω σε μια αδαμάντινη βάση και αναλόγως με τα όσα συμβαίνουν γύρω της περιστρέφεται. Ειδικά, όπως στις μέρες μας, που η αγαθή τάξη των πραγμάτων έχει διασαλευτεί, η Κρήτη βρίσκεται σε αυτή τη θέση. Ορθια».

«Και ναι και όχι. Το όλο μυθικό/ιστορικό πλαίσιο του βιβλίου δηλώνει μιαν ολωσδιόλου αναρχική και μαζί ρομαντική θέση. Ισως κάποιος να δει το «Βασίλειο» ως αλληγορία. Οπωσδήποτε αυτό το «βασίλειο» είναι ιδανικής τάξεως. Οι βασιλιάδες (μια σειρά από Μίνωες) και οι βασίλισσες (μια σειρά από ερωτικές Πασιφάες) ορίζουν και δείχνουν ένα πλήρως φιλελεύθερο, κοινοβιακό «βασίλειο». Αλλά δεν πρόκειται για ουτοπία. Το βιβλίο, όπως είδες, χωρίζεται σε δύο τμήματα. Από τη μια δίδονται γενικές πληροφορίες για την Κρήτη και από την άλλη περιγράφονται είκοσι χωριά. Ανύπαρκτα και μαζί υπαρκτά. Το ίδιο και οι σχετικές πληροφορίες για το νησί. Είναι ακριβείς, σαφείς και την ίδια ώρα ιδανικές. Απευθύνονται και στους επισκέπτες και στους ίδιους τους κατοίκους, που συχνά δεν βλέπουν καθαρά».

«Οχι. Τα αγαπημένα μου χωριά είναι το χωριό των μαγείρων, το χωριό των ζωοκλεπτών, το χωριό των μελαγχολικών και οπωσδήποτε το χωριό των κακομαθημένων γυναικών. Εμένα αυτές μου αρέσουν. Ολα τα «φανταστικά» χωριά του Βασιλείου της Κρήτης υπάρχουν μέσα σε όλα τα υπαρκτά χωριά της Κρήτης. Υπάρχουν πραγματικά. Το εννοώ. Ο κακής ποιότητας τουρισμός και ένας μίζερος, τάχατες μοντέρνος, κοσμοπολιτισμός έχουν καταλάβει τελευταία το νησί και το έχουν αλλοιώσει σε πολλά. Ευτυχώς που ο χειμώνας και η άνοιξη καθαρίζουν τους ρύπους του καλοκαιριού. Υπό την έννοια αυτή, το βιβλίο συνιστά ένα είδος τουριστικού οδηγού για τους επισκέπτες /αναγνώστες. Ανάμεσα σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται και οι Κρητικοί. Επαναλαμβάνω ότι το βιβλίο απευθύνεται πρώτα από όλα στους Κρητικούς. Πολλοί από αυτούς δεν γνωρίζουν την ευγενική, «βασιλική» καρδιά του νησιού. Το καλοκαίρι, ελπίζω να είμαστε όλοι καλά, να κατέβουν οι Γραικοί (έτσι αναφέρονται οι Ελληνες) στο νησί και με ευχάριστη έκπληξη θα ανακαλύψουν όλα τα χωριά του Βασιλείου της Κρήτης. Κάθε τόπος, κάθε υπαρκτό χωριό έχει κάτι από τα συστατικά των είκοσι χωριών που περιγράφω».

«Βεβαίως. Ετσι είναι. Η λογοτεχνία, η δημιουργία, οι τέχνες ενέχουν μεγαλύτερη αλήθεια από όση μας προσφέρει ο ρηχός πολιτικός λόγος. Ή, να το πω αλλιώς, με βάση τον Αριστοτέλη. Η ποίηση, λέει, η λογοτεχνία, η τέχνη είναι, ως αφήγημα, πιο σπουδαία, πιο σημαντική από την απλή εξιστόρηση γεγονότων. Η Ιστορία αναφέρει τα καθ’ έκαστον, τα επιμέρους. Η λογοτεχνία αναφέρεται σε όσα ισχύουν καθολικά. Οσα ισχύουν πάντοτε και παντού».

«Και εγώ και πολλοί φίλοι και συνάδελφοί μου έχουμε κουραστεί να διαλαλούμε, στο «Βήμα» και σε άλλες εφημερίδες, το αυτονόητο: πρώτα η παιδεία, πρώτα η εκπαίδευση και μετά όλα τα άλλα. Εξάλλου η παρούσα κρίση, οικονομική, κοινωνική και πολιτική, έχει, όπως πιστεύω και υπενθύμισες, ως αιτία την απαιδευσιά. Την κατάρρευση του σχολείου. Της παιδείας. Ολοι οι μεγάλοι συγγραφείς μας υπήρξαν άνθρωποι λόγιοι. Παιδευμένοι. Ολοι οι μεγάλοι πολιτικοί ηγέτες υπήρξαν πρωτίστως διανοητές. Ο θείος Κάρολος Μαρξ συνέταξε διδακτορική διατριβή με τίτλο «Διαφορά της δημοκρίτειας και επικούρειας φυσικής φιλοσοφίας». Κυκλοφορεί στα ελληνικά για όποιον θέλει να την αναγνώσει. Αυτά τα άθλια πολιτικά παιγνίδια των υπουργών Παιδείας, χρόνια τώρα, όχι μόνο σήμερα, οι πομπώδεις «μεταρρυθμίσεις» και όλες οι σχετικές υποκρισίες μάς έχουν οδηγήσει στο τελευταίο σκαλί στην Ευρώπη. Η πρόσφατη αξιολόγηση PISA τα λέει όλα».

«Εχω καταλάβει, χρόνια τώρα, πως δεν είναι ο συγγραφέας που βρίσκει τα βιβλία του, αλλά τα βιβλία, τα ποιήματα είναι που βρίσκουν τον συγγραφέα. Δεν πρόκειται για κάποια μεταφυσική άποψη. Ο Σεφέρης αναφέρεται σε «δοσμένα» ποιήματα. Ετσι γίνεται και με όσα σχετικά αφορούν εμένα. Μου δίνονται τα βιβλία. Απλώς εγώ τα γράφω με μια σειρά. Το καταγωγικό «Βασίλειο της Κρήτης» είναι, θα έλεγα, το πρώτο μέρος μιας συγκροτούμενης Πεντατεύχου. Ηδη έχουν κατασκευαστεί (σε μικρό ή μεγάλο βαθμό) και τα υπόλοιπα τέσσερα τεύχη που έχουν θέμα τη γραφή, τις παραδόσεις του ελληνικού λαού, τον έρωτα και τις γυναίκες, τέλος, την τρέχουσα ιστορία μας».