Δύο από τις μεγαλύτερες πολιτισμικές αξίες του 20ού αιώνα υπήρξαν ο Επαναστάτης με Αιτία και ο Επαγγελματίας Ψυχαγωγός. Οταν ο επαναστάτης είδε την πραγματικότητα να μετατρέπει το όνειρό του σε εφιάλτη, ο επαγγελματίας ψυχαγωγός αναγορεύτηκε ο μόνος αδιαφιλονίκητος σύγχρονος θεός με άμβωνά του την Τηλεόραση και λόγο του το Δράμα. Σε μια εποχή που ο πολιτισμός βρίσκεται μπροστά στο αδιέξοδο ότι όλα έχουν γίνει και ειπωθεί, αναγκάζοντάς μας να χρησιμοποιούμε το πρόθεμα «μετά-» (μεταμοντέρνο) οπουδήποτε βρίσκουμε τοίχο, το δίλημμα «Η Τέχνη Αντιγράφει τη Ζωή ή η Ζωή την Τέχνη» έχει δώσει τη θέση του στην τηλεοπτική παρωδία της μετα-ζωής. Τα reality shows, παντού και στην Ελλάδα, εμφανίζονται σαν μια χαμηλού κόστους βιομηχανία του θεάματος που, με άλλοθι το δράμα, μας τρομοκρατούν και μας ψυχαγωγούν. Το casting της φρίκης αποτελείται από δυστυχισμένους που θέλουν το μερίδιό τους στο πεντάλεπτο του Γουόρχολ και από την άλλη εμπιστεύονται τη λύση των προβλημάτων τους στη Μεγάλη Τηλεοπτική Αδελφή.
Η αθωότητα των ανθρώπων της διπλανής πόρτας και των ιστοριών τους όταν πρωτοεμφανίστηκαν σε reality shows χάθηκαν όταν ο πρώτος «δυστυχισμένος» καλεσμένος παραπονέθηκε πασπατεύοντας το ακουστικό στο αφτί «Ναι, ναι; Με ακούει το στούντιο, γιατί εγώ δεν έχω επιστροφή ήχου». Το showbiz του ψυχαγωγού είχε βρει τους συνενόχους του. Το θέαμα είχε ξεκινήσει διαμορφώνοντας τους κανόνες του. Κατάπιαμε τόσες πολλές δόσεις reality shows που μπορούμε πια να διακρίνουμε εκτός από το ρολόι και τον μηχανισμό του, τις ατέλειές του, τα υπέρ του, το προδιαγεγραμμένο τέλμα του.
1. Συμπόνια λάιτ
Κατάντησε ένας ακαθόριστος οίκτος για όλους γενικά τους δυστυχισμένους. Τα reality shows που φέρνουν κοντά μας όλους αυτούς τους ανθρώπους που δεν ξέρουμε, τους απομακρύνουν πάλι πνίγοντάς τους στην ίδια γενικότητα. Αυτό που κάνει τις συμφορές των άλλων κοινότοπες είναι ότι παράγιναν γνωστές και υπερβολικά προβλέψιμες. Από reality show σε reality show μεθάμε από την «αδελφότητα», αλλά είναι μια μέθη που καταλήγει σε πονοκέφαλο.
2. Δυστυχισμένοι επί παραγγελία
Στον Μεσαίωνα υπήρχε μια μέθοδος κατασκευής ζητιάνων βασισμένη στη δημιουργία ή μίμηση αναπηριών και πληγών. Σήμερα τα πρακτορεία δεν προμηθεύουν στο showbiz ηθοποιούς, κομπάρσους, μοντέλα αλλά και κοινωνικά περιθωριοποιημένους, αδικημένους από τη φύση, απελπισμένους. Μόνο που ο καλός άθλιος σήμερα δεν πρέπει να υποφέρει υπερβολικά, γιατί τότε απωθεί, αλλά τόσο ώστε να κεντρίσει το ενδιαφέρον μας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι θεαματικότητες καταβαραθρώνονται μπροστά σε περιστατικά πραγματικής τραγωδίας. Αυτό που θέλουμε μόνο είναι να μας «δείξει την απόγνωσή του».
3. Αισθητική αναβάθμιση των θυμάτων
Ο άνεργος, ο άστεγος, ο τοξικομανής, για να εμφανισθούν στην τηλεόραση πρέπει να μακιγιαριστούν και να φορέσουν τα καλά τους. Τον περιποιούνται για να τον ακούσουμε και να τον δούμε καλύτερα από τον ζητιάνο της γειτονιάς. Φτιασιδώνοντας τη δυστυχία την κάνεις αποκλειστικά ψυχαγωγική με την ίδια λογική που βγάζοντας τον από το περιβάλλον του καταργείς τις αιτίες που τον έφεραν εκεί.
4. Οχι πια δάκρυα, μόνο βούρκωμα
Τα reality shows δε θέλουν κλάμα ούτε ευτυχίας ούτε δυστυχίας. Απλά βουρκωμένα, υγραμένα μάτια στα πρόθυρα του κλάματος. Αυτά δίνουν θεαματικότητα και μεταδίδουν την ψυχαγωγική συγκίνηση.
5. Οχι πια ουσία, μόνο κλισέ
Η γλώσσα των παρουσιαστών πρέπει να είναι ανάλογη της συναισθηματικής ρηχότητας που χαρακτηρίζει το θέαμα, άρα καταφεύγει στο κλισέ. Το κλισέ της συγκίνησης είναι αυτό που μας ενώνει σε έναν κατακερματισμένο κόσμο και μας επιβάλλει μια παθητική στάση που δεν έχει ούτε δράση ούτε σκέψη. Δεν είναι τυχαία η κλισέ έκφραση των παρουσιαστών όταν η συγκίνηση, η οργή, η καταγγελία, το πρόβλημα, η επιθετικότητα, η δυστυχία ξεφεύγουν από τους τηλεοπτικούς κανόνες: «Το κλίμα είναι φορτισμένο και χρειάζεται να αποφορτιστούμε. Ας περάσουμε σε ένα διαφημιστικό διάλειμμα» διακόπτει ο Μεγάλος Ψυχαγωγός.
6. Δυστυχισμένος ναι, εξεγειρόμενος όχι
Ναι στην προσωπική δυστυχία. Οχι σε κάποιες πιο πολιτικές προσεγγίσεις. Ο οικοδεσπότης των reality shows έχει μία μόνο ερμηνεία του κόσμου. «Δεν θέλω να ενημερωθώ, η δυστυχία σου με ενδιαφέρει». Και οι θεατές, όσο βλέπουν δυστυχισμένους τούς λυπούνται, αλλά όταν εξεγείρονται ή διαμαρτύρονται τους αντιπαθούν.
7. Αισιοδοξία σημαίνει να δουλεύεις σε τσίρκο
Το επίθετο «αισιόδοξος» για έναν παρουσιαστή reality show αποτελεί το συνώνυμο του ηλιθίου. Οτιδήποτε χαρούμενο, ευοίωνο, υγιές αποκλείεται από την εκπομπή. Η χαρά της ζωής είναι συνυφασμένη με το τσίρκο και γίνεται αποδεκτή μόνο όταν συνδυάζεται με οριακές καταστάσεις. Αισιόδοξο μήνυμα θα μπορούσε να είναι για τέτοιου είδους παρουσιαστές η περίπτωση της γυναίκας με το μούσι που νομίζει ότι έχει τη φωνή της Μαρίας Κάλλας και το μούσι την εμποδίζει να διαπρέψει στο Μέγαρο Μουσικής.
8. Στην τηλεοπτική κολυμβήθρα του Σιλωάμ
Δεκάδες άνθρωποι συρρέουν καθημερινά στα τηλεοπτικά κανάλια που διαθέτουν reality shows εξομολογούμενοι αδιακρίτως το πρόβλημα τους, υπαρκτό ή ανύπαρκτο, σε οποιονδήποτε βρεθεί μπροστά τους, από σεκιούριτι ως μακιγέζ, με την κρυφή ελπίδα ότι το πρόβλημά τους ακούγεται αρκετά εντυπωσιακό ώστε να φθάσει στα αφτιά του μάγου – παρουσιαστή και ότι αυτός θα τον βγάλει στο στούντιο – θεατρικό πάλκο. Ετσι, η ιστορία που μας συντάραξε χθες υποβαθμίζεται σε ανέκδοτο από ένα καινούργιο παράδοξο, γελοίο ή δραματικό. Τα media μάς παραδίδουν τη δυστυχία και το παράδοξο κατ’ οίκον και χονδρικώς εξομοιώνοντας χωρίς κριτήριο το δράμα του θύματος παιδεραστίας με αυτό του υπέρβαρου που κινδυνεύει να πάθει έμφραγμα, αλλά αρνείται να αδυνατίσει για να μη χάσει το σεξ απίλ του. Πώς μπορείς να αναλογιστείς συνολικά όλες αυτές τις ασύνδετες μεταξύ τους ιλαροτραγωδίες;
9. Το Top 10 της ανοησίας
Τα SOS θέματα ενός υποψήφιου πρωταγωνιστή reality show:
ΟΧΙ
Χώρισα τον άντρα μου γιατί με έδερνε.
Είμαι υπέρβαρος και κινδυνεύω από έμφραγμα.
Είμαι ο επόμενος Καζαντζίδης.
Ημουν καλόγρια και έφυγα γιατί διαπίστωσα οικονομικές ατασθαλίες στο μοναστήρι.
Είμαι εξηντάρα και μου αρέσουν οι νέοι.
Χάθηκα με την καλύτερή μου φίλη επειδή η φιλία μας έκλεισε τον κύκλο της.
Είμαι τραβεστί.
Εφυγε το παιδί μου από το σπίτι και το αναζητώ.
Εχω κάποιο σπάνιο «ταλέντο», π.χ. είμαι αριθμομνήμων ή λυγίζω κουταλάκια σαν τον Γιούρι Γκέλερ.
Στην προηγούμενη ζωή μου πολέμησα στο Βατερλό.
ΝΑΙ
Με δέρνει ο άντρας μου για να μην τον χωρίσω.
Είμαι υπέρβαρος, κινδυνεύω από έμφραγμα, αλλά της αρραβωνιαστικιάς μου της αρέσει η κοιλιά μου. Επίσης είμαι γοητευτικά αλλήθωρος και χορεύω ζεϊμπέκικο άρρυθμα.
Νομίζω ότι έχω τη φωνή του Καζαντζίδη και ο Καζαντζίδης μου κάνει απειλητικά τηλεφωνήματα γιατί με φοβάται. Επίσης, στον δίσκο του «Υπάρχω», η φωνή ήταν δική μου.
Ημουν καλόγρια και έφυγα γιατί διαπίστωσα τρομακτικές οικονομικές ατασθαλίες στο μοναστήρι και μου έκανε μια πρόταση ο Σκάι να παρουσιάζω reality show.
Είμαι εξηντάρα, τέρας, και οι εικοσάρηδες δεν μ’ αφήνουν σε χλωρό κλαρί.
Χάθηκα με την καλύτερή μου φίλη επειδή με βαρέθηκε και εγώ μέσω της εκπομπής την αναγκάζω να ξαναγίνουμε κολλητές.
Εχω κάνει αλλαγή φύλου και κατονομάζω επώνυμους παρτενέρ μου.
Εφυγε το παιδί μου από το σπίτι και υποπτεύομαι ότι έχει πέσει θύμα κυκλώματος πορνείας – τοξικομανών – εμπόρων οργάνων – ρέιβερς (ανάλογα με την τρέχουσα επικαιρότητα).
Είμαι ψυχιατρική περίπτωση και έχω ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας με τον ίδιο τον Θεό, προαισθάνομαι τους σεισμούς σε κάθε σημείο του πλανήτη, μιλάω με τον Τζίμι Χέντριξ και τον Μανώλη Αγγελόπουλο, μιλάω με τον Σατανά στα γαλλικά.
Στην προηγούμενη ζωή μου πολέμησα στο Βατερλό και αν με είχε ακούσει ο Ναπολέων δεν θα είχαμε χάσει τη μάχη.
10. Οι σχέσεις αγάπης – μίσους
Στο ασυμβίβαστο μεταξύ των υψηλών θεαματικοτήτων και της γενικής κατακραυγής εναντίον των παρουσιαστών τέτοιων εκπομπών απαντάει η ρήση του Φλομπέρ: «Τίποτα δεν είναι πιο ταπεινωτικό από το να βλέπεις τους ανόητους να πετυχαίνουν».
