Οι θεωρίες περί δίαιτας του Αμερικανού Barry Sears συζητούντα εκτενώς στις ΗΠΑ. Πόσο έγκυρες όμως είναι;
Στο «Βήμα» της 22ας Δεκεμβρίου 1996 («Το άλλο Βήμα», σελ. 20) δημοσιεύθηκε, σε μετάφραση, ένα άρθρο του Jerome Burn από την εφημερίδα «Independent» με τον τίτλο «Πολεμήστε το λίπος με λιπαρά». Το άρθρο αναφέρεται στο βιβλίο του δρος Barry Sears «Enter the Zone» («Μπείτε στη Ζώνη»). Δεν φτάνει που το βιβλίο του δρος Sears περιλαμβάνει πολλές αναπόδεικτες και συχνά λανθασμένες θεωρίες, έρχεται τώρα το άρθρο του Jerome Burn με μια σειρά από ανακρίβειες να χειροτερέψει την κατάσταση. Αν και δεν συνηθίζω να κάνω κριτική σε άρθρα εφημερίδων, αναγκάζομαι να το κάνω σε αυτή την περίπτωση γιατί όλες αυτές οι ανακρίβειες μπορεί όχι μόνο να μπερδέψουν τον αναγνώστη αλλά, αν οι συμβουλές ακολουθηθούν, να βάλουν σε κίνδυνο την υγεία μας.
Ανακρίβεια 1 (με τη σειρά που εμφανίζονται στο μεταφρασμένο κείμενο του Jerome Burn): «Μας έχουν πει ότι μπορούμε να τρώμε όσους υδατάνθρακες θέλουμε».
Παρ’ όλο που πολλοί Αμερικανοί κυρίως το πιστεύουν αυτό, κανένας επίσημος οργανισμός δεν έδωσε ποτέ αυτή τη συμβουλή. Απλώς, επειδή έχει υπερτονισθεί, λανθασμένα κατά τη γνώμη μου, η συμβουλή για μείωση κατανάλωσης λιπαρών, πολλοί νόμισαν ότι, εφόσον μειώσουν τα λίπη στη διατροφή τους, θα μπορούν να τρώνε όσο θέλουν! Το έχω πει πολλές φορές στο παρελθόν και θα το επαναλάβω και πάλι: όσον αφορά το βάρος, σημασία έχει ο αριθμός των θερμίδων που τρώμε σε σχέση με τις θερμίδες που καταναλώνουμε και όχι το είδος της τροφής (υδατάνθρακες ή λίπη). Αν τρώμε περισσότερες θερμίδες, υπό οποιαδήποτε μορφή, από αυτές που καταναλώνουμε, το βάρος μας θα αυξηθεί.
Ανακρίβεια 2: ολόκληρη η παράγραφος που αναφέρεται στη σχέση υδατανθράκων – ζάχαρης – ινσουλίνης – λίπους είναι επιεικώς άσχετη!
Ο χώρος δεν επαρκεί βέβαια για διεξοδική παρουσίαση των μηχανισμών μεταβολισμού των υδατανθράκων. Μπορείτε να βρείτε αυτές τις πληροφορίες σε οποιοδήποτε καλό βιβλίο χημείας ή διατροφής. Θα αναφερθώ όμως συνοπτικά, με απλά λόγια (και ας με συγχωρήσουν οι ειδικοί), στη σχέση υδατανθράκων και λίπους. Κατ’ αρχήν υδατάνθρακες και γλυκόζη ή ζάχαρη, όπως λανθασμένα αναφέρεται στο άρθρο, είναι το ίδιο πράγμα. Απλά οι υδατάνθρακες (ως άμυλο στα φυτά και γλυκογόνο στα ζωικά κύτταρα) είναι ενώσεις που αποτελούνται από πολλά μόρια γλυκόζης ενωμένα μεταξύ τους. Κατά τη διάρκεια της πέψης οι υδατάνθρακες διασπώνται σε γλυκόζη και φρουκτόζη, τα δύο συστατικά που ενωμένα μας δίνουν τη γνωστή μας ζάχαρη. Η γλυκόζη εισέρχεται στο αίμα και τα διάφορα κύτταρα του σώματος τη χρησιμοποιούν, την καίνε δηλαδή για την παραγωγή ενέργειας.
Για να μπει η γλυκόζη στα κύτταρα χρειάζεται τη βοήθεια της ινσουλίνης, μιας ορμόνης που εκκρίνεται από το πάγκρεας όταν η συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα αυξηθεί. Ετσι, όταν τρώμε υδατάνθρακες (γλυκά, μακαρόνια, ρύζι, πατάτες), η γλυκόζη στο αίμα αυξάνεται προκαλώντας έκκριση ινσουλίνης, η οποία «σπρώχνει» τη γλυκόζη μέσα στα κύτταρα, επαναφέροντας έτσι τη συγκέντρωση της γλυκόζης σε κανονικά επίπεδα. Σε όλα τα υγιή άτομα αύξηση της γλυκόζης στο αίμα προκαλεί αύξηση της έκκρισης ινσουλίνης. Απλά μερικοί άνθρωποι είναι πιο ευαίσθητοι από άλλους στη δράση της ινσουλίνης. Αυτά τα άτομα χρειάζονται λιγότερη ινσουλίνη για να επαναφέρουν τη συγκέντρωση της γλυκόζης του αίματος σε κανονικά επίπεδα. Στο άλλο άκρο βρίσκονται οι διαβητικοί που έχουν αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης και γι’ αυτόν τον λόγο χρειάζονται πολύ περισσότερη ινσουλίνη για αποτελεσματική ρύθμιση της γλυκόζης.
Το μεγαλύτερο μέρος από τη γλυκόζη που εισέρχεται στα κύτταρα καίγεται για την παραγωγή ενέργειας, ενώ ένα μικρότερο ποσοστό αποθηκεύεται με τη μορφή γλυκογόνου (υδατάνθρακα) για να χρησιμοποιηθεί αργότερα. Μια πολύ μικρότερη ποσότητα, αν περισσέψει, μετατρέπεται σε λίπος. Προσοχή, όμως: ακόμη και αν παραχθεί λίπος, αυτό δεν σημαίνει ότι το λίπος αυτό θα πάει κατευθείαν στη μέση ή στους γλουτούς, όπως υποστηρίζει το άρθρο! Αν υπάρχει θερμιδική ισορροπία (θερμίδες που τρώμε = θερμίδες που καταναλώνουμε), τότε το λίπος αυτό θα διασπασθεί τις επόμενες ώρες μετά το γεύμα για την παραγωγή ενέργειας.
Ανακρίβεια 3: «Η ινσουλίνη και μια άλλη ορμόνη, το γλυκογόνο, ελέγχουν το λίπος του σώματος».
Πρώτα – πρώτα το γλυκογόνο δεν είναι ορμόνη αλλά ένα είδος υδατάνθρακα, μια αλυσίδα από πολλά μόρια γλυκόζης. Ως υδατάνθρακας το γλυκογόνο δεν έχει καμία σχέση με τον έλεγχο του λίπους του σώματος. Αλλά και η ινσουλίνη, παρ’ όλο που παίζει σημαντικό ρόλο στον μεταβολισμό υδατανθράκων και λιπών, δεν φαίνεται, από τα αποτελέσματα των ως σήμερα δημοσιευμένων ερευνών, να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στη ρύθμιση του λίπους του σώματος.
Είναι γεγονός ότι αν κάποιος ακολουθήσει τη δίαιτα που προτείνει το βιβλίο του δρος Sears θα χάσει βάρος. Εκεί έγκειται και η επιτυχία του βιβλίου (έχουν πουληθεί ήδη περίπου 450.000 αντίτυπα). Αυτό όμως που δεν φαίνεται καθαρά στο βιβλίο είναι ότι η δίαιτα που προτείνει ο συγγραφέας της «Ζώνης» περιέχει περίπου 1.700 θερμίδες την ημέρα, πολύ λιγότερες δηλαδή από τις θερμίδες μιας φυσιολογικής διατροφής, που είναι περίπου 2.000-2.500 θερμ. /ημέρα. Πρόκειται δηλαδή για άλλη μια δίαιτα περιορισμένων θερμίδων που, όπως ανέφερα και πιο πάνω, είναι φυσιολογικό να οδηγήσει σε μείωση του βάρους. Αυτό είναι λοιπόν και το μυστικό της «επιτυχίας» της δίαιτας και όχι οι αναπόδεικτες θεωρίες του συγγραφέα. Εβαλα τη λέξη επιτυχία μέσα σε εισαγωγικά γιατί η μείωση του βάρους κατ’ αυτόν τον τρόπο, όπως ξέρετε αν έχετε διαβάσει παλιότερα άρθρα μου, δεν διαρκεί πολύ και συχνά επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα.
Συμπερασματικά, το βιβλίο του δρος Sears αποτελεί έναν ακόμη κρίκο στη μακρά αλυσίδα των βιβλίων που έχουν δημοσιευθεί υποσχόμενα γρήγορη και εύκολη μείωση βάρους. Rotation Diet, Beverly Hills Diet, Scarsdale Diet, Dr. Atkins’ Diet, Dr. Stilman’s Diet είναι μερικές, οι πιο γνωστές ίσως δίαιτες που έχουν κυκλοφορήσει τα τελευταία 30 χρόνια. Στο μεταξύ η παχυσαρκία στην Αμερική αυξάνεται κατακόρυφα. Σήμερα ο ένας στους τρεις Αμερικανούς είναι παχύσαρκος. Ο δρ Sears υπόσχεται ότι με την αγορά του δικού του βιβλίου θα μπείτε σε μια «ζώνη» ευδαιμονίας, όλα τα προβλήματά σας θα λυθούν! Εγώ θα έλεγα ότι με την αγορά του βιβλίου του δρος Sears ο μόνος που μπαίνει σε μια καινούργια «ζώνη» είναι ο συγγραφέας: αυτή των πλούσιων βιοχημικών!!!
Ο κ. Λάμπρος Σ. Συντώσης, Ph.D., είναι επίκουρος καθηγητής Μεταβολικής Βιοχημείας και διευθυντής του Κέντρου Ερευνας της Παχυσαρκίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Τέξας.
