«Ορέστεια», «Οιδίπους Τύραννος» και «Οι μετόπες του Παρθενώνα»: Τρεις παραγωγές εμπνευσμένες από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό παρουσιάζει ο διάσημος ιταλός σκηνοθέτης Ρομέο Καστελούτσι τις ερχόμενες εβδομάδες στο Παρίσι, στο πλαίσιο του Festival d’ Automne.
Eπιστροφή στις ρίζες


Πριν από είκοσι χρόνια, ένας ιταλικός θίασος ονόματι Societas Raffaello Sanzio (όνομα εμπνευσμένο από τον Ραφαήλ, περίφημο ζωγράφο της Αναγέννησης) προκάλεσε το ενδιαφέρον των απανταχού θεατρόφιλων χάρη στην «Ορέστεια (μια οργανική κωμωδία;)», παράσταση που παρουσίασε στον Καναδά, στη Γερμανία και στην Ιταλία.
Στη διασκευή αυτή της τριλογίας του Αισχύλου, τον Αγαμέμνονα ερμήνευε ένας ηθοποιός με σύνδρομο Down, «επειδή ήταν μονάρχης και δεν συζητούσε τίποτα». Η Κλυταιμνήστρα ήταν μια κυρία τεραστίων διαστάσεων «επειδή βάραινε πολύ την τραγωδία με την παρουσία της». Ο Ορέστης και ο Πυλάδης, επώδυνα αδύνατοι, περιφέρονταν στη σκηνή πασπαλισμένοι με αλεύρι και με τον Χορό να τους καταδιώκει. Στον σκηνικό χώρο μπορούσε κανείς να εντοπίσει μια παραλλαγή του εμβληματικού έργου «Ρόδα ποδηλάτου και σκαμνί» του Μαρσέλ Ντισάν· τα εγκλήματα έρχονταν στο φως με τη λάμπα από την «Γκερνίκα» του Πικάσο, ενώ οι Ερινύες θύμιζαν τις μαϊμούδες του Φράνσις Μπέικον.
Το τοπίο συμπλήρωναν διάφορες παράξενες μηχανικές κατασκευές και μαστίγια S&M. Θέλοντας να διαπιστώσει πώς θα αντιδράσουν οι σημερινοί θεατές στις εικόνες που δημιούργησε πριν από είκοσι χρόνια, ο επικεφαλής της ομάδας, νεωτεριστής σκηνοθέτης Ρομέο Καστελούτσι, αποφάσισε να αναβιώσει την παράστασή του, από 2 έως 20 Δεκεμβρίου, στο πλαίσιο του Festival d’ Automne στο Παρίσι. «Είναι χάρη στην «Ορέστεια» που ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με την πειθαρχία της ελληνικής τραγωδίας και συνειδητοποίησα ότι βρισκόμουν πολύ κοντά σε αυτή την αισθητική, σε αυτή τη φόρμα» δήλωσε ο Καστελούτσι σε πρόσφατη συνέντευξή του στο σάιτ του Festival d’ Automne.
Πώς του φαίνονται, άραγε, οι προκλητικές επιλογές που είχε κάνει πριν από δύο δεκαετίες, όσον αφορά την απεικόνιση των αρχαίων ηρώων; «Σήμερα θα προσέγγιζα διαφορετικά τον Αγαμέμνονα» ομολογεί. «Αλλά αποφάσισα να μείνω πιστός στην πρωτότυπη ιδέα και να κρατήσω τον Λορίς, τον ηθοποιό με μογγολισμό που ερμηνεύει τον ήρωα. Δεν υπήρχε καμία ηθική διάσταση στην επιλογή που κάναμε τότε, παρ’ όλο που στη συνέχεια έγινε κάτι σαν μόδα η χρήση ατόμων με αναπηρίες στο θέατρο. Πιστεύω πάντως πως σήμερα μπορεί να διαβάσει κανείς τις ίδιες εικόνες με άλλο μάτι».
Ο Οιδίπους σε καθολικό μοναστήρι


Σε συνεργασία με τη βερολινέζικη Schaubühne, ο Καστελούτσι παρουσιάζει στις 20 του μηνός τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή, στην απόδοση του Φρίντριχ Χέλντερλιν.
H μετάφραση του σπουδαίου γερμανού ποιητή δημοσιεύτηκε το 1804 (μαζί με την «Αντιγόνη» του) και τα δύο κείμενα θεωρήθηκαν τότε από τους ειδικούς ως αποδείξεις της τρέλας του. Χρειάστηκε να φτάσουμε στον 20ό αιώνα μέχρις ότου θεωρητικοί της μετάφρασης, όπως ο Γουόλτερ Μπένγιαμιν, καταφέρουν να δικαιώσουν τον Χέλντερλιν και να προσεγγίσουν τη δουλειά του ως νέο μοντέλο ποιητικής μετάφρασης.
Ο Καστελούτσι αγκαλιάζει τον Χέλντερλιν και δηλώνει συγκλονισμένος από την εκ νέου συνάντησή του με το αρχαίο δράμα και την ανακάλυψη της «θηλυκής» και της «ανατολίτικης» διάστασης της ελληνικής σκέψης.
Από το εσωτερικό ενός γυναικείου μοναστηριού του 17ου αιώνα μεταφερόμαστε σε ένα προαύλιο στη Θήβα και ερχόμαστε αντιμέτωποι με δύο γλώσσες και δύο πολιτισμούς: τον χριστιανικό και τον αρχαιοελληνικό, οι οποίοι διαπερνούν και «μολύνουν» ο ένας τον άλλον στη διαδικασία.
Μετά τον θάνατο μιας μοναχής, μια άλλη ανακαλύπτει κάτω από το στρώμα της νεκρής ένα αντίγραφο του κειμένου του Χέλντερλιν και αρχίζει την ανάγνωση –κλασικό «θέατρο μέσα στο θέατρο», το οποίο διαδραματίζεται ενώπιόν μας. Οταν τελικά αποκαλύπτεται η ύβρις (το θανάσιμο αμάρτημα) του Οιδίποδα και η Παρθένος-Ιοκάστη αφαιρεί τη ζωή της, τότε ο λευκός, ψυχρός και άσπιλος σκηνικός χώρος γεμίζει τερατάκια –πλάσματα που μοιάζουν να γεννήθηκαν από το μυαλό της Λουίζ Μπουρζουά.
Η μετατόπιση της Αγίας Οικογένειας που επιχειρεί ο Καστελούτσι είναι αρκούντως τολμηρή: στην παράστασή του, ο Οιδίπους γίνεται θηλυκός Ιησούς, η Ιοκάστη Παρθένος Μαρία και ο Κρέων Αγιος Πέτρος, ιδρυτής της Εκκλησίας.
«Σκέφτηκα τον Οιδίποδα σαν ένα είδος ιού που εισβάλλει στην κοινότητα, σε ένα σύμπαν με αυστηρούς κώδικες, όπως αυτό της καθολικής θρησκείας. Εγκαθίσταται και δεν φεύγει, μολύνει το σύστημα συμβόλων του χριστιανισμού: η συνάντηση είναι αδύνατη. Απαξ και εισέλθει, η τραγωδία είναι ικανή να «σκοτώσει» τον θεό» σημειώνει ο Καστελούτσι για την αιρετική προσέγγισή του.
Ο σκηνοθέτης επιμένει πως η ευρωπαϊκή ταυτότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τραγωδία. «Η ευρωπαϊκή σκέψη είναι αναμφίβολα υποχρεωμένη να εξερευνήσει ξανά τον κόσμο της Ελλάδας: της φιλοσοφίας, της αισθητικής, της ζωγραφικής, της αρχιτεκτονικής. Η Ελλάδα παραμένει σημείο αναφοράς. Ακόμη κι ένας πίνακας του Φράνσις Μπέικον –τον αναφέρω ως έργο τέχνης όσο το δυνατόν πιο απομακρυσμένο από την αισθητική αυστηρότητα της αρχαιότητας –αναφέρεται στην Ελλάδα. Η Ευρώπη δεν μπορεί να ξεχάσει τις ελληνικές ρίζες της, τη γέννηση του Λόγου, της δημοκρατίας, της αισθητικής. Εκεί βρισκόμαστε ακόμη. Οφείλουμε να σκεφτόμαστε πως βρισκόμαστε εκεί. Οφείλουμε να το σκεφτόμαστε, επειδή δεν είναι το παρελθόν αλλά το μέλλον» καταλήγει.
Στα όρια τέχνης και ζωής


«Οι μετόπες του Παρθενώνα», που θα παρουσιαστούν στις 23 του μηνός, κινούνται μεταξύ θεάτρου και περφόρμανς, ενώ εμπνέονται από την Κενταυρομαχία και άλλες μάχες που απεικονίζονταν στο κορυφαίο μνημείο της αρχαιότητας.
Αφορμή για το έργο αυτό στάθηκε ένα προσωπικό βίωμα του σκηνοθέτη, η απώλεια ενός αδελφικού φίλου που πέθανε μέσα στα χέρια του. Παρ’ όλο που το ασθενοφόρο κατέφθασε εγκαίρως, η ζωή του ανθρώπου χάθηκε. Παρακολουθούμε λοιπόν έξι επεισόδια, έξι tableaux vivants, κάθε ένα από τα οποία αναπαριστά μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Τραυματισμένοι κείτονται πάνω στη σκηνή, τα ασθενοφόρα καταφθάνουν, δεν καταφέρνουν όμως να τους σώσουν. «Εξι ταμπλό οδύνης» τα χαρακτηρίζει ο Καστελούτσι. «Υπάρχει μια πλευρά ηδονοβλεπτική, βασισμένη στο γεγονός ότι σε όλους μας αρέσει να βλεπουμε ατυχήματα. Στο τέλος, θα μείνει στη σκηνή ένας τεράστιος πίνακας που θα δημιουργηθεί από το ψεύτικο αίμα και όλα τα υγρά που θα έχουν χυθεί».

πότε & πού:

Οι παραστάσεις «Ορέστεια», «Οιδίπους Τύραννος» και «Οι μετόπες του Παρθενώνα» του Ρομέο Καστελούτσι ανεβαίνουν τις ερχόμενες εβδομάδες στο Παρίσι, στο πλαίσιο του Festival d’ Automne

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ