Στα άδυτα της Στάζι

Τι έκρυβαν 36.000.000 φάκελοι

Η απεσταλμένη του «Βήματος» μπήκε στα αρχεία της διαβόητης μυστικής υπηρεσίας

ΟΤΑΝ η νεαρή ερωτευμένη Kadrin έγραφε στον αγαπημένο της στέλνοντάς του «ένα τρισεκατομμύριο φιλιά» δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι το ερωτικό της γράμμα θα κατέληγε στα αρχεία της Στάζι! Και όμως στο Ανατολικό Βερολίνο, στα κτίρια 46-47 της μυστικής υπηρεσίας παρακολουθούσαν ακόμη και τον… έρωτα: υπάλληλοι – πράκτορες στα κεντρικά ταχυδρομεία ήταν επιφορτισμένοι να ανοίγουν επιστολές και δέματα ψάχνοντας για «συνωμοσίες πρακτόρων του ιμπεριαλισμού», αλλά και για χρήματα, κατά προτίμηση μάρκα Δυτικής Γερμανίας. Θύμα αυτών των ερευνών και ο έρωτας…

Πέρασα το κατώφλι των κτιρίων όπου φυλάσσονται τα αρχεία της Στάζι με συναισθήματα αποστροφής, φόβου και δέους, επηρεασμένη από τα όσα τρομερά και φοβερά έχουν γραφεί και ειπωθεί για τη διαβόητη υπηρεσία. Τελείωσα το μακρό οδοιπορικό με ένα πελώριο ερωτηματικό: Επρεπε να ανοίξουν αυτά τα αρχεία ή μήπως έπρεπε να ριφθούν στην πυρά, θυσία στη λήθη του ένοχου παρελθόντος που χώρισε τη Γερμανία στα δύο;

Η ιδέα να μπούμε στα άδυτα της Στάζι φάνταζε δελεαστική. Μετά από μια πλούσια αλληλογραφία για τον καθορισμό των απαραίτητων ραντεβού, προσγειωθήκαμε στο Βερολίνο που καθώς εξακολουθεί να είναι μια «σκοτεινή» πόλη ενέτεινε το μυστήριο για όσα επρόκειτο να δούμε.

Η Bundesbeauftragte είναι μια ανεξάρτητη κρατική υπηρεσία που συγκροτήθηκε με ειδικό νόμο για τον οποίο εργάστηκε από τις πρώτες ημέρες της ενοποίησης της Γερμανίας, το 1989, ο τότε Επίτροπος του κρατιδίου της Εσσης αρμόδιος για την πληροφορική καθηγητής κ. Σπύρος Σημίτης, μεγαλύτερος αδελφός του έλληνα πρωθυπουργού. Ο καθηγητής Σημίτης είναι γνωστός στους αντιστασιακούς πολίτες της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, που είχαν στηρίξει την εξέγερση του 1989, για τη δράση του σε θέματα προστασίας των προσωπικών στοιχείων των πολιτών. Βάσει των αρχών που διετύπωσε συντάχθηκε και ο νόμος για τη συγκρότηση της σημερινής υπηρεσίας. Αποστολή της η διερεύνηση των αρχείων της Κρατικής Υπηρεσίας Ασφαλείας της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας.

Οι πρώτοι άνθρωποι που συναντήσαμε καθώς μπαίναμε στο αχανές κτίριο ήταν πρώην κρατούμενοι της Στάζι. Εμοιαζαν υπερήφανοι για αυτή την ιδιότητά τους και κυκλοφορούσαν μέσα στο κτίριο που άλλοτε στέγαζε τη μυστική αστυνομία με πολύ σεβασμό! Μας συνέστησαν ησυχία, προφανώς για να μη διαταραχθούν οι απαίσιες μνήμες! Ο ένας πωλούσε στην κεντρική είσοδο, αντί 30 μάρκων, το βιβλίο αναμνήσεων που είχε γράψει, ενώ ο άλλος, ο Peter Alexander Hussock, στον τελευταίο όροφο του κτιρίου ­ όπου φθάσαμε ημιλιπόθυμοι αφού δεν διαθέτει ασανσέρ ­ ήταν υπεύθυνος της υπηρεσίας Help που σκοπό έχει να βοηθήσει τα θύματα του προηγούμενου καθεστώτος. Προθυμότατος να μας βοηθήσει, μας έδωσε δύο βιβλία που αναφέρονται στην υπηρεσία του και μέσα από δαιδαλώδεις διαδρόμους μάς οδήγησε στα κτίρια των αρχείων, όπου μας περίμενε η φράου Μπουλ για να μας ξεναγήσει σε έναν φρικιαστικό κόσμο με ατομικά καταφύγια και κρατητήρια αλλά και το υλικό των φακέλων που έχει απομείνει στα χέρια της ομοσπονδιακής κυβέρνησης της Γερμανίας.

ΞΕΦΥΛΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΦΑΚΕΛΟΥΣ

Ενας φύλακας ανοίγει και κλείνει πίσω μας βαριές πόρτες με αμπάρες. Η επίσκεψη στα άδυτα της Στάζι αρχίζει από τους ορόφους όπου έχουν ταξινομηθεί σε ειδικούς φωριαμούς 36 εκατ. καρτέλες που αφορούν τις περιπτώσεις ισάριθμων ατόμων ανά τον κόσμο. Ακολουθώντας το μονοπάτι των άψογα ταξινομημένων καρτελών φθάνεις σε άλλους ορόφους όπου υπάρχουν οι αυθεντικοί φάκελοι ­ που μπορεί να βρίσκονται και σε άλλες πόλεις της πρώην ΛΔΓ. Μας ανοίγουν φακέλους, διαβάζουμε στοιχεία που έχουν, αλλά σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να διαβάσουμε ονόματα. Είναι άκρως απόρρητα.

Το περιεχόμενο των φακέλων δεν είναι πάντα αποκαλυπτικό, πολλές φορές είναι αστείο. Οταν η Στάζι ανελάμβανε να παρακολουθεί κάποιον, κατέγραφε όλες τις κινήσεις του. Ετσι οι άνθρωποι που είχαν φακελωθεί θυμούνται ξανά διαβάζοντας τον προσωπικό τους φάκελο σε ποιο εστιατόριο είχαν γευματίσει, ποια ταινία είχαν δει και σε ποιον κινηματογράφο, τι είχαν ψωνίσει και άλλα παρόμοια. Σε άλλα έγγραφα υπάρχουν οδηγίες πώς μπορούσες να γίνεις καλός καταδότης για λογαριασμό της Στάζι! Βρέθηκαν, τέλος, και αποκαλυπτικά στοιχεία για το τι συνέβαινε (συγκρούσεις, συνωμοσίες, προδοσίες) τα τελευταία χρόνια στους κόλπους του ανατολικογερμανικού καθεστώτος, όπως και στοιχεία για υψηλά στελέχη της Στάζι.

Είναι περίεργο ότι οι άνθρωποι της Στάζι χρησιμοποιούσαν τόσα χαρτιά και δεν είχαν εισαγάγει τη μηχανοργάνωση στην υπηρεσία τους. Στη σχετική ερώτηση μας απάντησαν ότι ο αρχηγός της Στάζι, ο διαβόητος Μίλκε, ήταν πολύ γέρος και φοβόταν πως με αυτά τα διαβολικά μηχανήματα, τους κομπιούτερ, κάποιος μπορεί να έκανε κάτι πίσω από την πλάτη του! Προτιμούσε λοιπόν τα χαρτιά, που είχε τη δυνατότητα να τα ελέγχει! Ωστόσο υπήρχε ένας κεντρικός υπολογιστής με σημαντικές πληροφορίες που οι Ανατολικογερμανοί τον κατέστρεψαν με την κατάρρευση του καθεστώτος.

ΚΑΤΑΔΟΤΕΣ ΦΙΛΟΙ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ

Ακούσαμε συγκλονιστικά πράγματα, διαβάσαμε στους φακέλους ντοκουμέντα που σήμερα φαίνονται γελοία: μια ερωτική επιστολή στον φάκελο μιας νέας, την οργάνωση «αυθόρμητων» λαϊκών εκδηλώσεων. Ταυτιστήκαμε με εκείνους που παραλαμβάνουν τον φάκελό τους και διαβάζουν την ιστορία της ζωής τους.

Μια υπάλληλος στα αρχεία της Στάζι μάς είπε ότι διαβάζοντας τον προσωπικό της φάκελο ανακάλυψε πως την κατέδιδε η καλύτερή της φίλη ήδη από τα χρόνια του πανεπιστημίου. Αλλά μάθαμε και χειρότερα: πολλοί ανακαλύπτουν ότι τους κατέδιδαν μέλη της ίδιας τους της οικογένειας.

Το σοκ που συνοδεύει κάθε τέτοια αποκάλυψη είναι ισχυρό. Γι’ αυτό, μας εξήγησε η φράου Τρούμπεμαν που μας υποδέχθηκε στην υπηρεσία όπου οι πολίτες πηγαίνουν για να μελετήσουν τους φακέλους τους, υπάρχει στο κτίριο ειδικό τμήμα ψυχολογικής υποστήριξης και σύνδεση με καρδιολόγους έτοιμους να σπεύσουν επί τόπου για να συνδράμουν όσους (και είναι πολλοί) παθαίνουν καρδιακά επεισόδια διαβάζοντας τους φακέλους τους!

­ Θα της ξαναμιλήσετε;, ρωτήσαμε την υπάλληλο που ανακάλυψε ότι η καλύτερη φίλη της «την κάρφωνε».

­ Ποτέ!, ήταν η απάντηση.

Θα περίμενε κανείς έντονες αντιδράσεις εις βάρος των «χαφιέδων υπεράνω πάσης υποψίας» από τα άτομα που οι «πληροφορίες των φίλων» τούς κατέστρεψαν τη ζωή ­ φυλακή, βασανιστήρια, ηθική εξόντωση, ανεργία, ακόμη και απώλεια αγαπημένων προσώπων. Μας βεβαιώνουν ότι κανένας από τα θύματα των καταδοτών δεν προσπάθησε να πάρει προσωπική εκδίκηση.

Και οι χαφιέδες; «Κανένας δεν πρόκειται να τιμωρηθεί με στοιχεία που προκύπτουν από τα αρχεία της Στάζι χωρίς νομική κάλυψη», θα μας πει ο δρ Π. Μπούσε, γενικός διευθυντής της σημερινής Bundesbeauftragte fur die Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes der ehemaligen Deutschen Demokratischen Republik, όπως είναι ο πλήρης τίτλος της κρατικής υπηρεσίας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας που ελέγχει σήμερα τα αρχεία της Στάζι. Και το τραύμα στη συλλογική συνείδηση ενός έθνους που αμέσως μόλις επανενώθηκε χωρίζεται πάλι σε καλούς και σε κακούς, αυτή τη φορά όχι από ένα τείχος αλλά από ένα βουνό εγγράφων που κάθε τους σελίδα καίει σαν το πυρωμένο σίδερο;

Απευθύναμε το ερώτημα σε όλους τους ιθύνοντες που συναντήσαμε. Η απάντησή τους είναι κοινή: Τα αρχεία έπρεπε να ανοίξουν ώστε να μαθευτεί η αλήθεια!

«Η αλήθεια», λέει ο υπεύθυνος Τύπου κ. Γιοχάνες Λέγκνερ, «είναι η αρχή για την ελευθερία. Πολλοί άνθρωποι υπέθεταν ότι τους κατέδιδαν διάφορα πρόσωπα. Αποδεικνύεται ότι μπορεί να είχαν άδικο και να ήταν άλλοι οι καταδότες τους. Ετσι ξεκαθαρίζει το τοπίο όσον αφορά ποιοι ήταν οι πραγματικοί συνεργάτες της Στάζι και ποιοι ήταν αθώοι».

Προτού ανοίξουν τα αρχεία οι Δυτικογερμανοί πίστευαν ότι όλοι οι Ανατολικογερμανοί ήταν κατάσκοποι και καταδότες. Αποδείχθηκε όμως ότι οι συνεργάτες της Στάζι ήταν 250.000 άτομα, δηλαδή μόλις το 2% του πληθυσμού της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας.

ΜΥΣΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΧΩΡΙΣ ΜΥΣΤΙΚΑ

Η Στάζι ήταν μια μυστική υπηρεσία, λέει ο κ. Λέγκνερ, αλλά τώρα είναι ανοιχτή σε όλους. «Κάθε πολίτης που πιστεύει ότι είχε φάκελο στη Στάζι μπορεί να κάνει αίτηση στην υπηρεσία μας και να τον ζητήσει. Εμείς, εφόσον υπάρχει αυτός ο φάκελος, θα του τον δώσουμε να τον δει», προσθέτει. Και εξηγεί: «Πολλές φορές χρειάζεται χρόνος για να του παραδώσουμε τον πλήρη φάκελό του και αυτό γιατί τα στοιχεία που τον συγκροτούν μπορεί να είναι κατεσπαρμένα σε διάφορες πόλεις της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, μπορεί να είναι καταχωρισμένα με ψευδώνυμα ή ­ ακόμη χειρότερα ­ να είναι σκισμένα τα χαρτιά του φακέλου. Στις δύο πρώτες περιπτώσεις γίνονται έρευνες· στην τρίτη, συναρμολογούνται σχισμένα χαρτιά που έρχονται από διάφορες πόλεις της πρώην ΛΔΓ όπου υπήρχαν υπηρεσίες της Στάζι, από μια ειδική υπηρεσία που εδρεύει στη Νυρεμβέργη και στο Βερολίνο και απασχολεί 2.000 άτομα. Οπως και αν έχει, τα αρχεία ακόμη μελετώνται και ερευνώνται. Αν λοιπόν για έναν ενδιαφερόμενο πολίτη υπάρχει φάκελος, μπορεί να διαβάσει ό,τι τον αφορά και να μάθει τους καταδότες του. Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορεί να μάθει στοιχεία για άλλους πολίτες που εμπλέκονται στη δική του ιστορία. Η παροχή στοιχείων των φακέλων είναι δεδομένη για τους πολίτες, αλλά δεν είναι εύκολη υπόθεση για κρατικές υπηρεσίες άλλων χωρών. Πρέπει να εξηγήσουν επακριβώς γιατί τα ζητούν και τέτοιες διαδικασίες δεν είναι συνηθισμένες. Επίσης είναι απρόσιτοι για οιονδήποτε φάκελοι που διερευνώνται από τις δικαστικές αρχές ενόσω διαρκεί η διερεύνησή τους».

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΕΛΛΗΝΕΣ

Πέρα από την καθαρά ανθρώπινη αντίδραση, το πρώτο πράγμα που θέλεις να ρωτήσεις είναι αν υπάρχουν στοιχεία για Ελληνες.

Ζητήσαμε να δούμε τις καρτέλες που αφορούν τη χώρα μας. Τράβηξαν το συρταράκι «Ελλάδα». Οι κάρτες δεν ήταν πολλές. Δεν μας άφησαν να δούμε ονόματα. Προλάβαμε να διαβάσουμε το όνομα κάποιου… Παπαδόπουλου!

Ρωτήσαμε τον δρα Μπούσε, που σημειωτέον είναι παντρεμένος με Ελληνίδα. «Σίγουρα», μας είπε, «υπάρχουν στοιχεία και για Ελληνες. Οι αρμοδιότητες της Στάζι επεκτείνονταν και σε άλλες χώρες ­ και φυσικά και στην Ελλάδα, όπου υπήρχαν ανεπίσημοι συνεργάτες της που είχαν συγκεντρώσει και επεξεργασθεί στοιχεία για έλληνες πολίτες. Δεν μπορώ να πω συγκεκριμένα για ποιους πρόκειται γιατί ακόμη δεν έχουν ανοιχθεί όλοι οι φάκελοι που αφορούν πολίτες ξένων χωρών. Για τη «17 Νοέμβρη» δεν είναι τίποτε γνωστό. Επειδή όμως η οργάνωση αυτή υπήρχε και τον καιρό όπου υφίστατο το καθεστώς της ΛΔΓ, σίγουρα θα είχε ενδιαφερθεί η Στάζι. Αν μας γίνει σχετική αίτηση, θα κάνουμε έρευνα και θα δώσουμε απάντηση».

Η υπηρεσία δέχεται 15.000 ερωτήματα πολιτών τον μήνα, δηλαδή 300 ερωτήματα κάθε εργάσιμη ημέρα, και το ενδιαφέρον είναι αμείωτο. Επίσης 2,3 εκατομμύρια αιτήσεις έχουν υποβληθεί από κρατικές υπηρεσίες. Το 94% αυτών των αιτήσεων έχει απαντηθεί. Εχει υπολογισθεί ότι συνολικά οι υπάλληλοι του κ. Μπούσε επεξεργάζονται 150.000 ερωτήματα τον μήνα. Εχουν ήδη δει τους φακέλους τους 1,3 εκατ. άνθρωποι. Μόνο 4.000 αιτήσεις δεν έχουν λάβει ακόμη απάντηση.

ΧΑΡΤΙΑ ΜΗΚΟΥΣ 200 ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΩΝ

Εχει υπολογισθεί ότι, αν τα χαρτιά που απαρτίζουν τα αρχεία της Στάζι έμπαιναν το ένα δίπλα στο άλλο, θα έφτιαχναν έναν «δρόμο» 200 χιλιομέτρων. Αυτά που έχουν απομείνει είναι τα μισά.

Το «κτίριο» της Στάζι ουσιαστικά είναι μια πόλη μέσα στην πόλη του Βερολίνου. Είχε δική της τράπεζα, υγειονομικό σταθμό, μεγάλη καντίνα για τους υπαλλήλους και εστιατόριο για τους αξιωματικούς. Το κτίριο 1, σε τυπικό στυλ σοσιαλιστικού ρεαλισμού, λέγεται ότι κατασκευάστηκε από μάρμαρα που προέρχονταν από την καγκελαρία του Χίτλερ η οποία καταστράφηκε με την πτώση του Γ’ Ράιχ. Ολόκληρο το οικοδομικό συγκρότημα περιέβαλλε ένας προστατευτικός τοίχος, ενώ παντού υπήρχαν κάμερες και φρουροί.

Για να μπει κάποιος μέσα έπρεπε να έχει ειδική άδεια ή να είναι… κρατούμενος.

Αμέσως μόλις έπεσε το Τείχος, το 1989, χιλιάδες πολίτες που είχαν συγκροτήσει επιτροπές για το άνοιγμα των αρχείων της Στάζι εισέβαλαν στα κεντρικά γραφεία της υπηρεσίας στο Βερολίνο αλλά και σε διάφορες πόλεις της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. «Ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται»: οι πολίτες μπαίνοντας στα άδυτα της υπηρεσίας δεν ήξεραν πού να πάνε και τι να βρουν. Ορισμένοι όμως «της δουλειάς» γνώριζαν καλά τι ζητούσαν και πού να το ανακαλύψουν. Στο χάος που επικράτησε κατάφεραν να πάρουν φακέλους, τους οποίους ή κράτησαν ή «φυγάδευσαν» στο εξωτερικό ή πούλησαν αδρότατα σε ενδιαφερομένους. Οι προθυμότεροι αγοραστές ήταν, φυσικά, δημοσιογράφοι. Ανάλογα συμπεριφέρθηκαν και κρατικές υπηρεσίες. Ετσι πάρα πολλοί φάκελοι βρέθηκαν στην Αμερική, στη Μόσχα και σε άλλες Ανατολικές χώρες.

Μπήκαν και άνθρωποι της Στάζι, που άρχισαν να καταστρέφουν ό,τι έγγραφο έβρισκαν μπροστά τους χρησιμοποιώντας ειδικό πολτοποιητή χάρτου ο οποίος «μπούκωσε» από το πολύ υλικό. Τότε άρχισαν να τα σχίζουν με τα χέρια. Οι πρώτοι φάκελοι που καταστράφηκαν ήταν αυτοί που αφορούσαν οικονομικές συναλλαγές της Ανατολικής Γερμανίας και οικονομικούς πράκτορές της. Τα σχισμένα χαρτιά συγκεντρώθηκαν σε εκατοντάδες σάκους που βρίσκονται στα υπόγεια του κτιρίου και φεύγουν λίγοι λίγοι για τη Νυρεμβέργη ή μένουν στο Βερολίνο, στην ειδική υπηρεσία που προαναφέραμε. Συναρμολογούνται σε ένα τιτάνιο έργο, σαν αυτό των αρχαιολόγων που βρίσκουν αγγεία και αγάλματα στις ανασκαφές. Ηδη 200.000 έγγραφα έχουν «αναδυθεί» από τα σκουπίδια. Θα δουλέψουν έναν χρόνο ακόμη με αυτά τα σχισμένα χαρτιά. Ο,τι περισσέψει και δεν μπορεί να συναρμολογηθεί θα το πετάξουν. Το έργο της συγκρότησης των φακέλων γίνεται ακόμη πιο δύσκολο γιατί τα χαρτιά της ντροπής περιέχονταν σε φακέλους από χαρτόνι: έσχισαν τα χαρτιά και έμειναν οι φάκελοι από το χοντρό χαρτόνι που ήταν δύσκολο να σχισθούν. Ετσι υπάρχει ο χαρτονένιος φάκελος με το όνομα του πολίτη που αφορά αλλά είναι άγνωστο αν θα βρεθούν ­ έστω σχισμένα ­ τα έγγραφα που περιείχε.

Οι τακτικοί, πλήρους απασχόλησης υπάλληλοι της Στάζι έφθαναν τους 20.000, αλλά φαίνεται ότι δεν ήταν αρκετοί ούτε αυτοί οι υπάλληλοι ούτε οι εγκαταστάσεις. Στο Βερολίνο υπήρχαν και άλλες εξωτερικές υπηρεσίες με 35.000 υπαλλήλους, ενώ σε ολόκληρη τη Λαϊκής Δημοκρατία της Γερμανίας υπήρχαν ακόμη 100.000 επίσημοι υπάλληλοι που εργάζονταν στις 15 περιφερειακές διοικήσεις της Στάζι και στα 200 επαρχιακά τμήματά της. Εκτός από τους μόνιμους υπαλλήλους υπήρχαν και 175.000 ανεπίσημοι συνεργάτες ή πληροφοριοδότες, οι περίφημοι ΙΜ όπως τους αποκαλούσαν, τους οποίους ο αρχηγός της Στάζι θεωρούσε τη σημαντικότερη πηγή. Κάθε περιφέρεια της ΛΔΓ είχε δική της φυλακή της Στάζι, ενώ υπήρχαν ειδικά συγκροτήματα για τη «φιλοξενία» των διαφωνούντων. Οι συνθήκες κράτησης ήταν φοβερές. Σε πολλά κελιά το πάτωμα ήταν πλημμυρισμένο από νερό ύψους 15 εκατοστών.

Οι άνθρωποι της Στάζι φακέλωναν όλους τους Ανατολικογερμανούς άνω των 17 ετών αλλά και Δυτικογερμανούς ή πολίτες άλλων εθνοτήτων εκτός συνόρων οι οποίοι τους φαίνονταν… ύποπτοι. Ιδιαίτερη… αδυναμία είχαν στους αντιφρονούντες και στους διανοουμένους! Κάποτε κάλεσαν κάποιον φακελωμένο ως αντιφρονούντα και τον διέταξαν να πάει στο πάρτι ενός καθηγητή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου που ούτε καν γνώριζε και να τους αναφέρει μετά τι γνώμη είχε ο καθηγητής για τα γεγονότα της Πράγας. Αυτός αναγκαστικά πήγε, αλλά στην αναφορά του δήλωνε ότι δεν μπόρεσε να εκτελέσει την αποστολή του γιατί, καθώς ήταν πολύ κουρασμένος,… ήπιε μερικά ποτήρια κρασί παραπάνω και μέθυσε. Ετσι δεν ήταν σε θέση να μιλήσει με κανέναν. Υποσημείωση στον φάκελό του: «Λέει ψέματα». Είχαν στείλει άλλον πράκτορα να παρακολουθήσει τον πρώτο. Ηξεραν λοιπόν ότι δεν ήπιε ούτε ένα ποτήρι κρασί, ήταν απολύτως νηφάλιος και επομένως δεν θέλησε να εκτελέσει την αποστολή!

ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΡΟΣ ΠΩΛΗΣΗ

Λέγεται ότι στη ΛΔΓ υπήρχαν άνω των 200.000 πολιτικοί κρατούμενοι από το 1961 και εντεύθεν. Ορισμένους από αυτούς η Στάζι κυριολεκτικά τους πούλησε!

Η κυβέρνηση της πρώην Δυτικής Γερμανίας εξαγόρασε την ελευθερία 35.000 πολιτικών κρατουμένων αντί 50.000 – 200.000 μάρκων το άτομο. Ο καλλιτέχνης Ζίγκαρτ Πολ παρέμεινε τέσσερα χρόνια στα μπουντρούμια της Στάζι ώσπου το 1965 η Δυτική Γερμανία εξαγόρασε την ελευθερία του αντί 80.000 μάρκων. Συνολικά η Δυτική Γερμανία πλήρωσε για την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων 3,5 δισ. μάρκα.

Ο μηχανισμός της Στάζι παρακολουθούσε τα πάντα: κατέγραφε τηλεφωνικές συνδιαλέξεις με τρεις σταθμούς υποκλοπής τηλεφωνημάτων όπου εργάζονταν πάνω από 200 άτομα σε 24ωρη βάση, έκανε κατασκοπεία, άνοιγε τις επιστολές και υπολογίζεται ότι μέσα σε μία πενταετία υφάρπαξε από τους ταχυδρομικούς φακέλους γύρω στα 34 εκατ. γερμανικά μάρκα. Φυσικά τους ενδιέφεραν τα ξένα νομίσματα, αφού τα δικά τους είχαν αξία μόνο μέσα στη χώρα τους.

Τα μηχανήματα που χρησιμοποιούσαν για αυτές τις δουλειές είναι σε κοινή θέα σήμερα στο Μουσείο της Στάζι, μέσα στο κεντρικό κτίριο. Μεταξύ αυτών και μικρόφωνα που τα έκρυβαν στα δένδρα για να παρακολουθούν από μακριά συνομιλίες «υπόπτων». Επίσης μηχάνημα υπέρυθρων ακτίνων που τοποθετείτο πίσω από την ταπετσαρία στις πόρτες των αυτοκινήτων Τράμπαντ της υπηρεσίας και μπορούσε να παίρνει φωτογραφίες στο σκοτάδι!

Γιατί δούλευαν οι άνθρωποι για τη Στάζι; Σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις το έκαναν για χρήματα, όπως μας εξήγησαν. Η Στάζι στρατολογούσε πολίτες είτε πιέζοντάς τους ψυχολογικά είτε γιατί τους έπειθε ότι δουλεύουν για την παγκόσμια ειρήνη. Ηταν και άλλοι που ήθελαν να τα έχουν καλά με το καθεστώς ή κολακεύονταν να είναι οι άνθρωποι μιας υπηρεσίας που ήταν ασφάλεια και αστυνομία μαζί.

ΜΙΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑ… ΠΡΟΤΥΠΟ

Η Στάζι είχε τεράστια δύναμη και χρησίμευσε ως «σχολείο» για τις μυστικές υπηρεσίες και άλλων χωρών, ακόμη και αυτής της Δυτικής Γερμανίας! Η ίδια η Στάζι είχε ως πρότυπο την Τσεκά, την πρώτη υπηρεσία ασφαλείας των μπολσεβίκων που συγκροτήθηκε το 1917 στη Ρωσία. Οι υπάλληλοι της Στάζι αυτοαποκαλούνταν «τσεκιστές» και ένιωθαν πολύ υπερήφανοι που χρησιμοποιούσαν τις μεθόδους της Τσεκά. Η Στάζι λογοδοτούσε μόνο στο Κόμμα της Σοσιαλιστικής Ενότητας (SED), δηλαδή στο ΚΚ της Ανατολικής Γερμανίας. Ολοι οι εργαζόμενοι στη Στάζι ήταν μέλη του κόμματος. Ο πανίσχυρος αρχηγός της, με βαθμό υπουργού Εθνικής Ασφαλείας, Εριχ Μίλκε έκανε τα πάντα πατώντας ένα κουμπί. Οταν όμως του τηλεφωνούσε ο έτερος Εριχ, ο σύντροφος Χόνεκερ, ο αρχηγός του κράτους με τον οποίο εκτός από το όνομα είχαν κοινό και το χόμπι τους, το κυνήγι, ο Μίλκε στεκόταν προσοχή μπροστά στην τηλεφωνική συσκευή!

Τα κτίρια των αρχείων με τους φακέλους των πρώην πολιτών της ΛΔΓ είναι τα 7, 8 και 9. Στα 8 και 9 μπήκαμε εύκολα γιατί μας περίμεναν. Δύσκολα, αν και πάλι μας περίμεναν, μπήκαμε στα κτίρια 7 και 4. Στα πρώτα βρίσκονται οι καρτέλες 6 εκατ. ανθρώπων και στο κτίριο 7 οι τέσσερις μεγάλες αίθουσες ανάγνωσης για τους πολίτες που διαβάζουν τους φακέλους τους.

ΠΟΛΙΤΕΣ ΚΑΙ ΦΑΚΕΛΟΙ

Η μελέτη των φακέλων είτε από άμεσα ενδιαφερομένους είτε από μελετητές δεν είναι απλή υπόθεση. Το περιεχόμενό τους πρέπει να τοποθετηθεί στο ακριβές γραφειοκρατικό και πολιτικό περιβάλλον του καθώς τα στοιχεία των φακέλων ήταν κατεσπαρμένα σε διάφορες υπηρεσίες της Στάζι σε διαφορετικές πόλεις της ΛΔΓ. Σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να καταλήξει ο αναγνώστης σε λάθος συμπεράσματα. Και βεβαίως θα είναι τρομερό αν, από μια πρόχειρη ανάγνωση, κάποιος χαρακτηρισθεί κατάσκοπος ενώ δεν ήταν. Το πιο δύσκολο είναι να διευκρινισθεί αν οι αναφορές των καταδοτών ήταν αληθινές ή γεγονότα κατά την κρίση τους. Οι «αλήθειες» λοιπόν που περιέχονται στα αρχεία είναι σχετικές.

Φάκελοι δεν βρίσκονται μόνο στο κτίριο της Στάζι. Η υπηρεσία αυτή έδινε αντίγραφα του περιεχομένου των φακέλων στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος ή στην Πρυτανεία του Πανεπιστημίου. Ο,τι υπάρχει στα κεντρικά γραφεία ελέγχεται, στα άλλα όχι ­ με αποτέλεσμα τα δεύτερα να βγαίνουν ανεξέλεγκτα στη δημοσιότητα, να δημοσιεύονται σε εφημερίδες και να οδηγούν σε λάθος εκτιμήσεις. Επί παραδείγματι, υπάρχει ένα πρακτικό για κάποιον αξιωματούχο που συνομιλεί τηλεφωνικά με τον υπεύθυνο αξιωματικό της Στάζι το 1987-88. Ο αξιωματικός της Στάζι τού λέει: «Μη νομίζετε ότι δεν γνωρίζουμε πως διοργανώνονται διαρκώς διαδηλώσεις και μη νομίζετε ότι δεν γνωρίζουμε ποιος είναι πίσω από αυτές τις διαδηλώσεις. Αν θέλουμε, μπορούμε να τους συλλάβουμε όλους σε μισή ώρα». Ο αξιωματούχος τού απαντά: «Δίκιο έχετε. Διερωτώμαι γιατί δεν τους συλλαμβάνετε και δεν τους στέλνετε όλους στη Δυτική Γερμανία». Ηταν μια φυσική απάντηση. Οταν όμως το διάβασαν για πρώτη φορά θεώρησαν ότι ο αξιωματούχος ήταν και αυτός πράκτορας. Δεν είχε άλλον τρόπο όμως να απαντήσει. Πρέπει λοιπόν να ξέρεις τη «γλώσσα» που ήταν αναγκασμένοι να μιλούν οι άνθρωποι των δύο πλευρών ­ τότε ­ ώστε να αξιολογήσεις σωστά το περιεχόμενο των φακέλων.

Τι θα γίνουν αυτοί οι φάκελοι; Κατ’ αρχήν ο ενδιαφερόμενος πολίτης μπορεί να πάρει το περιεχόμενό τους σε φωτοτυπίες. Στη συνέχεια, όταν πλέον θα έχουν δοθεί τα στοιχεία των φακέλων στους πολίτες που έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον, θα καταστραφούν! Κάποιοι φάκελοι θα κρατηθούν για συστηματική ιστορική, κοινωνική και πολιτική ανάλυση. Για πρώτη φορά κυκλοφορούν ήδη βιβλία βασισμένα σε υλικό από τα αρχεία της Στάζι.

Η ξενάγησή μας συμπληρώνεται με την επίσκεψη στα υπόγεια όπου υπάρχουν ατομικά καταφύγια, με θωρακισμένες πόρτες και με εξοπλισμό για πλήρη διαμονή: κουζίνες, μπάνια, πιάτα, ποτήρια…

Καθώς φεύγουμε από το κτίριο της Στάζι ο πρώην κρατούμενος που πουλάει το βιβλίο του στην είσοδο μας λέει:

­ Είστε δημοσιογράφοι; Περίεργο να ενδιαφέρονται τόσοι άνθρωποι για τη Στάζι. Τα ίδια δεν γίνονταν και δεν γίνονται ακόμη σε άλλες χώρες;

Μήπως έχει δίκιο; Στο άντρο του Μίλκε

ΦΕΥΓΟΝΤΑΣ περάσαμε και από το άντρο τού Μίλκε. Ενα κόκκινο χαλί έδειχνε τον δρόμο για το «αφεντικό». Πλήρης οργάνωση. Το πρώτο δωμάτιο λέγεται ότι χρησίμευε ως αίθουσα καθοδήγησης των εισαγγελέων πριν από κάθε πολιτική δίκη. Τα δωμάτια φαίνονται απλά αλλά εκεί μέσα λαμβάνονταν όλες οι σημαντικές αποφάσεις και οι Γερμανοί με ανατριχίλα αντικρίζουν σήμερα το τραπέζι των συσκέψεων όπου σχεδιάστηκε η ανέγερση του τείχους του Βερολίνου. Η τηλεφωνική γραμμή του Μίλκε δεν συνδεόταν με το κεντρικό δίκτυο και δεν επιδεχόταν υποκλοπές. Ο Μίλκε μπορεί να έδειχνε φίλος του Χόνεκερ αλλά σε ένα μεγάλο χρηματοκιβώτιο που βρίσκεται στην πλάτη της πολυθρόνας του γραφείου του φύλαγε έναν κόκκινο φάκελο με στοιχεία από τα έργα και τις ημέρες του Χόνεκερ στη δεκαετία του ’30. Φύλαγε επίσης κάποιες μαγνητοταινίες με διαλόγους μεταξύ συγγενών του Χόνεκερ και καταθέσεις πολιτικών κρατουμένων που είχαν σχέσεις με στελέχη του κόμματος. Εκεί μέσα υπήρχε και ο φάκελος του ίδιου του Μίλκε, με ντοκουμέντα για την ανάμειξή του στη δολοφονία δύο αστυνομικών στο Βερολίνο το 1931. Τότε είχε καταδικασθεί σε θάνατο, αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στη Σοβιετική Ενωση όπου εκπαιδεύθηκε καταλλήλως στην Κα-Γκε-Μπε. Μετά τη σύλληψή του το 1989, το χρηματοκιβώτιο ανοίχθηκε από τον εισαγγελέα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Επάνω στο γραφείο του Μίλκε μια προτομή του Λένιν. Στον τοίχο ένας πίνακας από τον επίσημο ζωγράφο του κόμματος. Το όνομά του; Β. Φράνκενστάιν! Μικρές ζωγραφιές πάνω από την τηλεόραση που τις έχουν φτιάξει παιδιά του νηπιαγωγείου! Πιο ‘κεί μια αίθουσα μασάζ, όπου μια πιστή νοσοκόμα φρόντιζε για τη μυϊκή τόνωση του «αφεντικού». Στην αίθουσα συσκέψεων, πολυθρόνες όπου σύμφωνα με το πρωτόκολλο μπορούσαν να καθήσουν μόνο στρατηγοί!

Και βεβαίως ενδιαφέρον έχει το μουσείο με τα όργανα της Στάζι: άλλα παρωχημένης τεχνολογίας, άλλα υπερσύγχρονα, μεταξύ αυτών αντίγραφα σφραγίδων της Δυτικής Γερμανίας για την κατασκευή παραπλανητικών εγγράφων. Υπάρχει και η αίθουσα «κιτς» με όλα τα μπιχλιμπίδια τής Στάζι: τα μετάλλια, τα παράσημα, το υλικό προπαγάνδας, τα δωράκια που προσέφεραν στις επετείους. Υπάρχει και το μεταλλικό πορτρέτο του Μίλκε που του χάρισε στα γενέθλιά του η Κα-Γκε-Μπε, όπως και το σύμβολο της Στάζι, ένα σπαθί με μια ασπίδα. Το μουσείο αυτό της Στάζι επισκέφθηκαν 45.000 άτομα μόνο το 1995!

Ο πρώην πανίσχυρος αρχηγός της Στάζι, Εριχ Μίλκε γεννήθηκε το 1907 και ήταν γιος καροποιού. Η αφοσίωσή του στο κομμουνιστικό κόμμα τον οδήγησε στην κορυφή, ενώ απέκτησε τις πρώτες πρακτικές εμπειρίες του το 1936 στον εμφύλιο της Ισπανίας. Μετά το 1989 παραπέμφθηκε σε δίκη και φυλακίστηκε για 5,5 χρόνια στο Βερολίνο. Σήμερα ζει σε μια πολυκατοικία κοντά στο πρώην αρχηγείο του της Στάζι, υπό κρατική προστασία. Η μεγάλη ηλικία του δεν επιτρέπει την παραπομπή του σε νέα δίκη. Γύρω από τις άλλοτε εγκαταστάσεις της Στάζι μένουν ακόμη αρκετοί πρώην πράκτορές της.