Η δεκαετία του ’80

Ηταν η δεκαετία που μπήκε για τα καλά η έγχρωμη τηλεόραση στη ζωή μας, οι εφημερίδες ταμπλόιντ στα μανταλάκια των περιπτέρων, οι δύο καθοριστικές βολές του Αργύρη Καμπούρη στη στεφάνη του ΣΕΦ, ο κουικάρας στα σπίτια και τη διατροφή μας, οι βάτες στα πουκάμισά μας, τα δισ. μέσα σε κούτες πάμπερς. Με δυο λόγια, ήταν τα χρόνια της «Αλλαγής». Η δεκαετία που νοσταλγούμε ή απορρίπτουμε, συνδέοντάς την με τη δυσοσμία των σκανδάλων, θα μπει με έναν πολύ ευχάριστο τρόπο ξανά στη ζωή μας, στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, καθώς η έκθεση «GR80s. Η Ελλάδα του Ογδόντα» ετοιμάζεται με πυρετώδεις ρυθμούς να υποδεχθεί το κοινό της στις 25 Ιανουαρίου. Επιστημονικοί υπεύθυνοι και επιμελητές της έκθεσης είναι οι πανεπιστημιακοί Παναγής Παναγιωτόπουλος και Βασίλης Βαμβακάς, γνωστοί στο κοινό από τη συνεπιμέλειά τους στον συλλογικό τόμο «Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’80. Κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό λεξικό» (To Πέρασμα, 2010, Επίκεντρο, 2014). Η έκθεση στο Γκάζι θα είναι υπό μια έννοια μια τρισδιάστατη καλειδοσκοπική ανακατασκευή της εποχής στο πνεύμα του βιβλίου. Αναπόφευκτα, αναμένεται να προσελκύσει χιλιάδες κόσμο. Ποιος δεν αγαπάει να μισεί την τόσο μακρινή-κοντινή δεκαετία;

Η μεγάλη νεύρωση

«Η δεκαετία του ’80 είναι το μεγάλο απωθημένο και η μεγάλη νεύρωση όλων των γενεών, αλλά και του πολιτικού συστήματος. Συλλογικά. Είτε εξιδανικεύεται, είτε υφίσταται την απόλυτη καταδίκη. Υπήρξε ο απόλυτος παράδεισος ή η αρχή του κακού. Ο Τσίπρας μιμείται τη φωνή του Παπανδρέου και ο Αδωνις Γεωργιάδης λέει ότι η Ελλάδα καταστράφηκε το 1981. Είναι δυο παραδείγματα που αποτυπώνουν τις δύο τάσεις. Δεν κατονομάζουν απαραίτητα τη δεκαετία αλλά οι αναφορές προέρχονται από αυτήν. Ενας λόγος επιπλέον για τον οποίο εμείς προσωπικά ανατρέχουμε σε εκείνη την εποχή είναι επειδή στο πλαίσιο της κρίσης ταυτότητας που βιώνουμε ως Ελληνες σήμερα, λόγω της χρεοκοπίας και της κρίσης της δημοκρατίας, βλέπουμε ανθρώπους, μεγαλύτερους ή μικρότερους, είτε μέσα σε πολιτικούς χώρους είτε έξω από αυτούς, να καταφεύγουν στο πιο μακρινό παρελθόν και συγκεκριμένα στη δεκαετία του ’40 για να αναζητήσουν απαντήσεις για σημερινές κακοδαιμονίες. Εμείς θέλουμε να προσφέρουμε μια καταφυγή πιο πρόσφατη γιατί πιστεύουμε ότι υπάρχουν τρόποι να αντικατοπτριστεί κανείς όχι μόνο σε μακρινές δεκαετίες αλλά και σε πιο κοντινές, δημιουργικές και λιγότερο συγκρουσιακές, παρότι η δεκαετία του ’80 ήταν μια δεκαετία πολιτική με τους λαϊκισμούς της» λέει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος.

Η αλήθεια είναι ότι δεν είμαστε οι μόνοι, είναι διεθνής η τάση επιστροφής στα ’80ς, όπως διαπιστώνει κανείς αν ρίξει μια ματιά στην καλλιτεχνική παραγωγή και ιδίως στις ταινίες, τις διαφημίσεις και στις σειρές που παράγονται. Είναι αναπόφευκτο, οι σημερινοί σαραντάρηδες σε κομβικές θέσεις στα κέντρα λήψης αποφάσεων, αυτή τη δεκαετία έχουν ως αναφορά. Οπως ακριβώς ο Βαμβακάς με τον Παναγιωτόπουλο, οι οποίοι γνωρίστηκαν στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου εισήχθησαν το (βρώμικο) ’89. «Κατ’ αρχάς, όταν συμπληρώνεται τριαντακονταετία, η κοινωνική ψυχολογία λέει ότι επέρχεται η νοσταλγία, η αναμέτρηση με το παρελθόν, η φάση επίλυσης προβλημάτων που έχουν εκεί τη ρίζα τους. Το διεθνές ενδιαφέρον ωστόσο προέρχεται επιπλέον επειδή παντού ήρθαν τα πάνω κάτω εκείνη τη δεκαετία, αλλά μέσα σε ένα κλίμα σχετικής ασφάλειας. Τα ’80ς είναι η τελευταία δεκαετία του Ψυχρού Πολέμου, δηλαδή της μεγάλης σταθερότητας. Δεν έχει αρχίσει η απόλυτη παγκοσμιοποίηση, δεν έχουν πέσει (πριν από το ’89) οι διαχωριστικές γραμμές, και ακόμη η ζωή και οι ελευθερίες νοηματοδοτούνται πιο εύκολα. Η δεκαετία του ’80 είναι η πιο εξελιγμένη στιγμή μιας ασφαλούς εποχής. Και σήμερα συντελούνται καθημερινά αντίστοιχες αλλαγές, όμως τις βιώνουμε μέσα σε ένα κλίμα αβεβαιότητας» θα πει ο Βασίλης Βαμβακάς.

Ενα σπίτι από τα παλιά

Τι θα δούμε όμως στην έκθεση; Κατ’ αρχάς να πούμε ότι χωρίζεται σε τέσσερις μεγάλες θεματικές ενότητες, «πολιτική», «τρόποι ζωής», «τέχνες», «τεχνολογία και μίντια». Σε αυτές περιλαμβάνονται 13 υποενότητες, για παράδειγμα, «νεανικές υποκουλτούρες», «λαϊκότητα και λαϊκή ζωή», «ένδυση, μόδα, ντίσκο», κάθε μία από τις οποίες θα ανασυσταθεί σε δικό της περίπτερο απ’ άκρη σε άκρη της Τεχνόπολης και θα περιλαμβάνει οπτικοακουστικά εκθέματα, διαδραστικές εφαρμογές και βεβαίως σχετικές πληροφορίες. Κάθε ένα από τα περίπτερα επιμελείται ένας ή δύο επαγγελματίες, ως επί το πλείστον πανεπιστημιακοί, αλλά και δημοσιογράφοι, ή καλλιτέχνες σχετικοί με το αντικείμενο προς διερεύνηση. Ο Νικόλας Σεβαστάκης αναζητεί τις διεργασίες που αφορούν τη (λαϊκιστική) ιδεολογία του ’80, ο Κυριάκος Πιερρακάκης ανατρέχει στη συστηματική θέσπιση του κοινωνικού κράτους, ο Γρηγόρης Πασχαλίδης ανασυγκροτεί τις μεγάλες αλλαγές στον χώρο των ΜΜΕ, οι Εφη Φαλίδα και Λεωνίδας Αντωνόπουλος παραθέτουν τις ενδυματολογικές επιλογές της εποχής, οι Κατερίνα Σχινά και Βαγγέλης Χατζηβασιλείου καταλογραφούν τις σημαντικότερες εκδόσεις και στήνουν μια βιβλιοθήκη-αναγνωστήριο με αναβιωτικό χαρακτήρα. Οι Παναγιωτόπουλος και Βαμβακάς επισκέπτονται το ελληνικό αντάρτικο πόλεων και την ελληνική τρομοκρατία, ενώ μαζί με τον Φοίβο Δεληβοριά διυλίζουν τον υλικό μαζικό πολιτισμό της δεκαετίας. «Θέλουμε να μη φωτίζονται τα πράγματα από έναν γνωστό προβολέα, γιατί όλα αυτά έχουν κάπως ειπωθεί μέχρι σήμερα. Στόχος είναι να βγει ο κάθε επιμελητής από τις συνήθειές του και τις παγίδες που αυτές κρύβουν» εξηγούν. Σκεφτείτε λοιπόν ένα μεγάλο χρονολόγιο όπου δεν θα είναι απλώς αναγεγραμμένα τα γεγονότα της δεκαετίας, αλλά θα δημιουργείται μια τοιχογραφία με φωτογραφικό, έντυπο υλικό, ενώ μικρά αλλά και μεγαλύτερα αντικείμενα στον χώρο θα κατατοπίζουν τον επισκέπτη γύρω από αυτά. Από το τραπέζι με τον «χάρτη της εξουσίας» όπου καταγράφονται τα στρατηγικά σημεία των κέντρων της, το Καστρί, ο Αστέρας Βουλιαγμένης, ο Περισσός, όπως και οι μετατοπίσεις τους, μέχρι το «ουφάδικο», τα «παπάκια», τις μηχανές και τα τρόλεϊ που θα παρατεθούν στον αύλειο χώρο, αλλά και το χαρακτηριστικό «μικρομεσοαστικό» σπίτι της δεκαετίας που θα στηθεί από το μηδέν σε ένα κοντέινερ από τον καθηγητή ΕΜΠ, Κώστα Τσιαμπάο, εν προκειμένω για να θυμίσει τα εν οίκω γούστα και τις (μικρο)αστικές συνήθειες.

Το σταυροδρόμι του ’87

Στο τραπέζι του σπιτιού, όπου θα μπορεί κανείς να κυκλοφορήσει ελεύθερα, οι εφημερίδες και τα περιοδικά θα είναι κι εκείνα με τη σειρά τους «εποχής». Ωστόσο θα έχουν όλα τους τυπωθεί την ίδια χρονιά, εκείνη που θεωρείται το σημείο τομής της δεκαετίας. «Το 1987 είναι το μεγάλο σταυροδρόμι, γιατί συμβαίνουν πολλά αντιφατικά γεγονότα. Το Ευρωμπάσκετ, οι θάνατοι από καύσωνα, η έκδοση του Κλικ, η εκπαραθύρωση του υπουργού Οικονομικών Σημίτη και η αντικατάστασή του από τον Τσοβόλα και η υπονόμευση ανάταξης της οικονομίας που είχε γίνει από το ’85 με ’87, η αρχή της ελεύθερης ραδιοφωνίας. Είναι χρονιά κομβικής σημασίας, δεδομένου ότι αρχίζουν να αλλάζουν πολλά σε διάφορες κατευθύνσεις. Και είναι λογικό να βρίσκεται η τομή της δεκαετίας προς το τέλος της, γιατί πλέον έχουν συσσωρευτεί οι σημαντικές εξελίξεις και μεταβολές και έχουν αρχίσει να ενσωματώνονται στις ζωές των ανθρώπων» θα πει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος. Μολονότι το χιούμορ και το παιχνιδιάρικο κλείσιμο του ματιού σε αγαπημένες παρωχημένες συνήθειες θα είναι παρόντα, ο Παναγιωτόπουλος και ο Βαμβακάς δεν θέλουν να αναλωθούν σε ευκολίες και αποσκοπούν να καταστήσουν πιο προσιτές τις κοινωνικές επιστήμες σε ένα ευρύ κοινό, στήνοντας μια απαιτητική έκθεση, από την άποψη ότι το είδος της πληροφορίας και η διακειμενικότητα στο υλικό των περιπτέρων θα απαιτούν την ενεργή νοητική συμμετοχή του επισκέπτη, προκειμένου να προσλάβει τις συνδέσεις ανάμεσα στις διαφορετικές εκφάνσεις της ζωής, τότε και τώρα. Χάρη στο περιεχόμενό της αλλά και από άποψη, ο Παναγιωτόπουλος και ο Βαμβακάς θα ήθελαν να τη δουν «να σπάει τον πολιτισμικό φραγμό που έχουν οι εκθέσεις στην Αθήνα. Πολλές από αυτές απευθύνονται σε μικρές ενότητες μυημένων ενώ εμείς θα θέλαμε να απευθυνθούμε σε μια μεγάλη κοινωνία που έχει δικαίωμα να απολαύσει ένα πολιτισμικό προϊόν που την αφορά, καθώς μιλάει για το άμεσο παρελθόν της. Η έκθεση θα είναι μια αρκετά ανοιχτή αφήγηση, η οποία δεν θα είναι διδακτική. Μπορεί να συναντήσει κανείς κομμάτια του εαυτού του και να τοποθετηθεί γύρω από αυτά, να τα ξαναδεί, να τα αξιολογήσει, να τα αποτιμήσει με τον τρόπο που νομίζει» θα πει ο Βασίλης Βαμβακάς.

πότε & πού:

«GR80s. Η Ελλάδα του Ογδόντα» στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων και στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση από 25/1. Για περισσότερες πληροφορίες www.gr80s.gr