57ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: Ο Ντοστογέσφσκι του νέου τουρκικού σινεμά

«Μερικές φορές σκέφτομαι ότι αν δεν είχα μπει φυλακή, δεν θα είχα γίνει σκηνοθέτης» δηλώνει συχνά ο 53χρονος τούρκος σκηνοθέτης Ζεκί Ντεμίρκουμπουζ. Λιγότερο γνωστός από τον Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν, ο Ντεμίρκουμπουζ ανήκει όπως ο Τζεϊλάν στους κυρίαρχους θεμελιωτές του νέου τουρκικού σινεμά και τιμάται εφέτος στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το οποίο για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα ετοίμασε για αυτόν πλήρη ρετροσπεκτίβα.

Για την ακρίβεια, 11 ταινίες του Ντεμίρκουμπουζ θα προβληθούν συνολικά, άγνωστες στο σύνολό τους στο ελληνικό κοινό, που θα έχει έτσι την ευκαιρία να ανακαλύψει έναν σκηνοθέτη ο οποίος με ωμή ειλικρίνεια αποσυνθέτει και ανασυνθέτει την τουρκική κοινωνία. Ο Ντεμίρκουμπουζ θα επισκεφθεί το φεστιβάλ για την παρουσίασή τους.

Στις «Στάχτες» (2016), τελευταία μέχρι σήμερα ταινία του, ο Ντεμίρκουμπουζ αποκαλύπτει μια κοινωνία εγκλωβισμένη στο παρελθόν, με τους άνδρες να ηγούνται και τις γυναίκες να στερούνται τα δικαιώματά τους. Η «Ναυτία» (2015), στην οποία πρωταγωνιστεί ο ίδιος, είναι μια μελέτη του ανδρικού σωβινισμού και το «Μέσα» (2012) μια ελεύθερη διασκευή του αφηγήματος «Το υπόγειο» του Φίοντορ Ντοστογέφσκι, συγγραφέα που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην κινηματογραφική ωρίμαση του Ντεμίρκουμπουζ.

Ο «Φθόνος» (2009) είναι μια ταινία εποχής (εκτυλίσσεται ανάμεσα στα 1930 με 1940) που πραγματεύεται τη ζήλια και τη μοχθηρία, ενώ η επιθυμία, η λαγνεία και η εμμονή είναι τα θέματα που ο Ντεμίρκουμπουζ θίγει στο «Πεπρωμένο» (2006) που το φεστιβάλ χαρακτηρίζει «αντισυμβατικό φιλμ νουάρ» και είναι συμπαραγωγή Τουρκίας –Ελλάδας.

Εννοιες όπως η ενοχή, η ηθική και η ελευθερία διερευνώνται στην τριλογία του Ντεμίρκουμπουζ με τον γενικό τίτλο «Ιστορίες του σκότους»: «Αίθουσα αναμονής» (2003), «Μοίρα» (2001) και «Εξομολόγηση» (2001) οι τίτλοι τους. Στην ταινία «Η τρίτη σελίδα» (1999) ο Ντεμίρκουμπουζ κτίζει έναν κόσμο με θρησκευτικές αναφορές από την οποία όμως απουσιάζει ο Θεός, ενώ η «Αθωότητα» (1997), η ταινία που τον καθιέρωσε επηρεάζοντας μια ολόκληρη γενιά σκηνοθετών στη Τουρκία, επανακαθορίζει –σύμφωνα με το φεστιβάλ –το είδος του μελοδράματος.

Και τέλος το «Block C» (1994), μια ταινία επηρεασμένη από τον «Δεκάλογο» του πολωνού δημιουργού Κριστόφ Κισλόφσκι: η κεντρική ηρωίδα βρίσκεται παγιδευμένη στις αντικρουόμενες προσδοκίες για τον ρόλο της γυναίκας στη σύγχρονη τουρκική κοινωνία.

Γεννημένος το 1964, ο Ζεκί Ντεμίρκουμπουζ έχει διανύσει μια ταραγμένη διαδρομή. Σε ηλικία μόλις 17 ετών οδηγήθηκε στη φυλακή εξαιτίας των αριστερών πεποιθήσεών του. Εμεινε φυλακισμένος για τρία ολόκληρα χρόνια και στη φυλακή ανακάλυψε τον Ντοστογέφσκι που επρόκειτο να επηρεάσει άμεσα το έργο του. Και πράγματι, χάρη σε αυτή την επιρροή που ένιωσε να του ασκεί ο ρώσος κλασικός, ο Ντεμίρκουμπουζ δημιούργησε ήρωες βγαλμένους απ’ τα σπλάχνα της τουρκικής κοινωνίας.

«Το σινεμά του είναι βαθιά υπαρξιακό, στοχαστικό, αποτυπώνει τις διακρίσεις των τάξεων και των φύλων, χωρίς ίχνος ωραιοποίησης. Ο Ντεμίρκουμπουζ είναι ένας διεισδυτικός κοινωνικός παρατηρητής και την ίδια στιγμή ένας ευαίσθητος ψυχολογικός παλμογράφος» αναφέρει για τον Ντεμίρκουμπουζ ο υπεύθυνος του τμήματος Ματιές στα Βαλκάνια κ. Δημήτρης Κερκινός, υποσχόμενος για εφέτος ένα πρόγραμμα βαλκανικών ταινιών που θα προσφέρει συναρπαστικές διαδρομές με οδηγούς σκηνοθέτες με αιχμηρή ματιά. Ανάμεσα στους σκηνοθέτες που θα δώσουν το «παρών» στη Θεσσαλονίκη είναι ο Ρουμάνος Κρίστι Πούιου και έναν άλλος Τούρκος, ο Ρεχά Ερντέμ.

Το αφιέρωμα στον Ζεκί Ντεμίρκουμπουζ πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Γραφείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκικής Πρεσβείας στην Αθήνα.