«Eδώ και αιώνες, η Ελλάδα, η χώρα σας, μας έχει διδάξει – και εξακολουθεί να μας διδάσκει – ότι οι ήρωες αποτελούν το «άλας του έθνους»» μου είχε πει ο Αντρέι Βάιντα το 2013, στα 87, του. Τον είχα συναντήσει μαζί με τον Λεχ Βαλέσα στο φεστιβάλ της Βενετίας με αφορμή της ταινία του Βάιντα για τον Βαλέσα “Βαλέσα – Ο άνθρωπος της ελπίδας”. Θυμάμαι ότι ο Βάιντα κυκλοφορούσε με μπαστούνι πάνω στο οποίο κατά την διάρκεια της συνέντευξης, ξεκούραζε συχνά το κεφάλι του.
«Κι εγώ» συνέχισε ο Βάιντα, «έκανα τον “Βαλέσα – Ο άνθρωπος της ελπίδας” γιατί ο λαός της Πολωνίας έχει την τάση να λησμονεί την ιστορία του, να ξεχνά τους ήρωές του. Σήμερα δημιουργούμε με μεγάλη ευκολία νέους ήρωες, ανθρώπους που δεν το αξίζουν, που δεν έχουν τα προσόντα για να γίνουν ήρωες. Και οι πραγματικοί ξεχνιούνται.»
Δυστυχώς η αφορμή αυτής της συνάντησης έμελλε να είναι η προτελευταία ταινία του Αντρέι Βάιντα, ο οποίος ωστόσο πρόλαβε να ολοκληρώσει την άτυπη τριλογία του με θέμα τον αγώνα του ανθρώπου απέναντι στην αδικία. Το «Βαλέσα Η δύναμη της ελπίδας» γυρίστηκε 32 χρόνια μετά από τον «Ανθρωπο από σίδερο» (1981) και 36 μετά από τον «Ανθρωπο από μάρμαρο» (1977) την πρώτη ταινία του Βάιντα για τον Βαλέσα.
Απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών της Κρακοβίας, ο Αντρέι Βάιντα ήρθε σε επαφή με τον κινηματογράφο μαθητεύοντας αργότερα στην ξακουστή σχολή του Λοτζ. Υπήρξε βοηθός του σπουδαίου Αλεξάντρ Φορντ και σκηνοθέτησε την πρώτη του ταινία με τον τίτλο «Ποκολένιε» («Μια Γενιά») σχετικά με τη γερμανική κατοχή των Πολωνών.
Ο Αντρέι Βάιντα έχει αφήσει το αποτύπωμά του σκηνοθετώντας την προσωπική εκδοχή του για τα γεγονότα που σημάδεψαν την Ιστορία της πατρίδας του. Στην πλούσια καριέρα του έχει τιμηθεί με πλήθος βραβείων, ενώ τέσσερις συνολικά ταινίες του έχουν προταθεί για τα αντίστοιχα Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, με πρώτη τη «Γη της επαγγελίας». Θα ακολουθούσαν οι «Δεσποινίδες από το Βίλκο», «Ανθρωπος από σίδερο» και τα τελευταία χρόνια το «Κατίν».
Το «Κατίν» μιλούσε για μια εθνική τραγωδία των Πολωνών: τον Σεπτέμβριο του 1939, περίπου 20.000 αξιωματικοί του πολωνικού στρατού συνελήφθησαν από τους Σοβιετικούς, μεταφέρθηκαν στη Ρωσία και εκτελέστηκαν. Οι σοροί τους θάφτηκαν στο δάσος Κατίν, κοντά στην πόλη Σμολένσκ της Δυτικής Ρωσίας και οι τάφοι ανακαλύφτηκαν από τους Γερμανούς το 1943, δύο χρόνια μετά την εισβολή του Χίτλερ στη Ρωσία.
Το 1945 οι Σοβιετικοί άρχισαν να υποστηρίζουν ότι οι εκτελέσεις ήταν ευθύνη των ναζιστών. Το ποιος είχε την ευθύνη των εκτελέσεων παρέμενε ένα σκοτεινό μυστήριο μέχρι το 1990, όταν επί προεδρίας Μιχαήλ Γκορμπατσόφ η Ρωσία έδωσε στη δημοσιότητα τα έγγραφα που αποδείκνυαν ότι οι Σοβιετικοί είχαν την ευθύνη για τη σφαγή στο Κατίν.
«Επί δεκαετίες ολόκληρες οι συμπατριώτες μου ήταν αναγκασμένοι να ζουν μέσα στο ψέμα » είχε πει σχετικά με το «Κατίν» στο φεστιβάλ Βερολίνου ο Αντρέι Βάιντα. Ο πατέρας του εξάλλου ήταν ένα από τα θύματα μεταξύ των πολωνών αξιωματικών στο Κατίν. Επί σειρά ετών ο διάσημος πολωνός σκηνοθέτης προσπαθούσε να γυρίσει μια ταινία πάνω στο τραγικό περιστατικό του Κατίν αλλά όπως ήταν φυσικό οι συνθήκες δεν του το επέτρεπαν. Εν τέλει όμως στα 80 του τα κατάφερε. Το 2008 το «Κatyn» έκανε πρεμιέρα στη Βαρσοβία και έγινε μείζον ζήτημα της χώρας. Το παρακολούθησαν περί τις 3.000.000 Πολωνοί στις αίθουσες και η ταινία έδωσε αφορμή για πολιτικές αντιπαραθέσεις.
Αν και γνωστός για την ενασχόλησή του κυρίως με μεγάλα εθνικά θέματα σχετικά με την πολιτική ιστορία της πατρίδας του, ο Βάιντα πειραματίσθηκε και με διαφορετικού ύφους θεματολογία όπως έκανε στην «Γη της επαγγελίας» όπου μέσα από τη ζωή τριών ανδρών μιλά για τη μετάβαση της Πολωνίας του 19ου αιώνα από τον φεουδαλισμό στον καπιταλισμό, σε μια εποχή που η ψαλίδα ανάμεσα στους εργοστασιάρχες (συνήθως Γερμανών), τους Εβραίους και τους Πολωνούς της εργατικής τάξης ολοένα μεγαλώνει.
Προσφάτως παίχθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το «Δάσος με τις σημύδες» βασισμένο στο ομότιτλο διήγημα του Γιάροσλαβ Ιβάσκιεβιτς. Η ταινία αποτελεί μια ιδιαίτερη στιγμή στην καριέρα του σπουδαίου πολωνού σκηνοθέτη που έφτιαξε μια υπαρξιακών διαθέσεων ταινία που μέσα από την σχέση δύο αδελφών (Ντανιέλ Ολμπρισκί, Ολγκιερντ Λουκάσεβιτς), απομονωμένων σε ένα δάσος, φιλοσοφεί για τη ζωή, τον έρωτα και τον θάνατο θυμίζοντας περισσότερο Ινγκμαρ Μπέργκμαν και λιγότερο Αντρέι Βάιντα.
Διαβάστε την συνέντευξη του Αντρέι Βάιντα στο Βήμα με τίτλο «Η Ελλάδα είπε ότι οι ήρωες είναι το άλας του έθνους»
