Οι Ρώσοι που αντιστέκονται

Τη σκηνή του Soho Theatre στο Λονδίνο επέλεξε η Μαρία Αλιόχινα, μέλος των θρυλικών πλέον Pussy Riot, για να αφηγηθεί την εμπειρία της στη φυλακή, όπου έμεινε κλεισμένη για έναν περίπου χρόνο ως διωκόμενη καλλιτέχνις στη Ρωσία του Πούτιν.

Οπως θα θυμάστε, το 2012, τρία μέλη του γυναικείου πανκ ροκ συγκροτήματος Pussy Riot συνελήφθησαν στη Μόσχα επειδή είχαν εισβάλει στον Καθεδρικό Ναό του Σωτήρα Χριστού και είχαν ερμηνεύσει μια «πανκ προσευχή»· με αυτήν ζητούσαν από την Παναγία να διώξει τον Πούτιν από τη χώρα (https://www.youtube.com/watch?v=cSAsUIeBTCo). Οι τρεις τους καταδικάστηκαν σε δύο χρόνια εγκλεισμού με την κατηγορία του «χουλιγκανισμού, υποκινούμενου από θρησκευτικό μίσος». Η ιστορία τους είχε προκαλέσει την μήνιν αλλά και τη συμπαράσταση δεκάδων επιφανών προσωπικοτήτων ανά τον κόσμο. Τελικά τόσο η Αλιόχινα όσο και η Νάντια Τολοκονίκοβα, έτερο μέλος του συγκροτήματος, πήραν αμνηστία τον Δεκέμβριο του 2013, ύστερα από σκληρές πιέσεις άλλων κρατών και ανθρωπιστικών οργανώσεων.

«Το πιο δύσκολο στη φυλακή είναι να βλέπεις πώς καταρρακώνουν την αξιοπρέπεια των ανθρώπων»είχε δηλώσει η Αλιόχινα που τώρα αφηγείται τις επώδυνες εμπειρίες της στην παράσταση «Burning Doors», σε θέατρο της αγγλικής πρωτεύουσας.

Ραμμένα χείλη, καρφωμένο όσχεο

Στο επίκεντρο της παράστασης, εκτός από την Αλιόχινα, βρίσκονται δύο ακόμη κυνηγημένοι καλλιτέχνες: ο ουκρανός κινηματογραφιστής Ολεγκ Σέντσοφ, που καταδικάστηκε το 2015 από τη ρωσική δικαιοσύνη σε εικοσαετή ποινή φυλάκισης (την οποία και εκτίει κανονικά) για τη δήθεν συμμετοχή του σε τρομοκρατικές δράσεις στην περιοχή της Κριμαίας. Οι ρωσικές διωκτικές αρχές υποστήριξαν ότι ο Σέντσοφ ομολόγησε τη δράση του. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης όμως και ο δικηγόρος του –ο ίδιος που είχε υπερασπιστεί την Αλιόχινα και την Τολοκονίκοβα –αρνήθηκαν τον ισχυρισμό και δήλωσαν ότι ο Σέντσοφ είχε υποστεί ξυλοδαρμό και απειλή βιασμού προκειμένου να του αποσπαστεί βιαίως η ομολογία.

Ο Πετρ Παβλένσκι, ρώσος καλλιτέχνης και ακτιβιστής, έγινε γνωστός το 2012 όταν εμφανίστηκε σε ναό της Αγίας Πετρούπολης με τα χείλη του ραμμένα κρατώντας πανό που υπερασπιζόταν τις Pussy Riot. Η αστυνομία κάλεσε ασθενοφόρο και τον έστειλε για ψυχιατρική εξέταση, από την οποία προέκυψε ότι ο Παβλένσκι έχει… σώας τας φρένας. Εναν χρόνο αργότερα ο καλλιτέχνης κάθισε ολόγυμνος στο πεζοδρόμιο μπροστά από το Μαυσωλείο του Λένιν, στην Κόκκινη Πλατεία, και κάρφωσε ένα τεράστιο καρφί στο όσχεό του. Η αστυνομία τον τύλιξε με μια κουβέρτα και μετά τον συνέλαβε. «Ενας γυμνός καλλιτέχνης που κοιτάζει τα γεννητικά του όργανα καρφωμένα στο λιθόστρωτο είναι μια μεταφορά για την απάθεια, την πολιτική αδιαφορία και τη μοιρολατρία της ρωσικής κοινωνίας σήμερα» δήλωσε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Ο ρόλος της τέχνης

Ο τίτλος της λονδρέζικης παράστασης, άλλωστε, είναι εμπνευσμένος από την περυσινή περφόρμανς του Παβλένσκι, κατά τη διάρκεια της οποίας ο καλλιτέχνης έβαλε φωτιά στην είσοδο του αρχηγείου Ασφαλείας της Ρωσίας («διαδόχου» της KGB), στη Μόσχα. Το έργο των τριών αυτών φλεγόμενων καλλιτεχνών συνιστά την αφετηρία και την ψυχή των «Burning Doors», ενός εγχειρήματος που διερευνά με πάθος τον ρόλο της τέχνης σε καθεστώτα λογοκρισίας. Ποιο το νόημα της λέξης «ελευθερία», όταν στερείσαι την ελευθερία της έκφρασης;

Ο συγγραφέας και σκηνοθέτης των «Burning Doors» έχει γνωρίσει από πρώτο χέρι τι σημαίνει να δουλεύεις σε συνθήκες ολοκληρωτισμού. Ο Νικολάι Καλέζιν, ιδρυτής, μαζί με τη σύζυγό του Ναταλία Καλιάντα, του Ελεύθερου Θεάτρου της Λευκορωσίας, έχει και αυτός υποστεί ξυλοδαρμό για την καλλιτεχνική δράση του στην ασφυκτική επικράτεια του Λουκατσένκο. Το Ελεύθερο Θέατρο της Λευκορωσίας ιδρύθηκε το 2005 και έχει κερδίσει διεθνή αναγνώριση για τις ακραίες πολιτικές παραστάσεις του, που συχνά ασκούν άμεση κριτική στο καθεστώς Λουκασένκο. Το πρώτο έργο που παρουσίασαν στο Μινσκ πριν από έντεκα χρόνια ήταν το «4:48 Ψύχωση» της Σάρα Κέιν. Η καταδίκη από τις αρχές στάθηκε άμεση: αρνήθηκαν κάθε ίχνος ψυχικών νοσημάτων, σεξουαλικής κακοποίησης και αυτοκτονιών στη Λευκορωσία.

Η τελευταία δουλειά του Ελεύθερου Θεάτρου στο Λονδίνο, όπου έχουν εγκατασταθεί πλέον οι ιδρυτές του, εφόσον θεωρούνται παράνομοι στη χώρα τους, έχει προσελκύσει μεγάλο ενδιαφέρον χάρη στη συνεργασία τους με την Αλιόχινα, η οποία κάνει στη σκηνή του Soho Theatre το θεατρικό ντεμπούτο της. «Η σκηνική παρουσία της Αλιόχινα, που τραγουδάει ζωντανά και αφηγείται τις ταπεινώσεις της στη φυλακή, προσδίδει μια ισχυρή αίσθηση θεάτρου-ντοκουμέντου –ειδικά όταν ανάβουν τα φώτα και εκείνη δέχεται ερωτήσεις από το κοινό σε μια αυτοσχέδια συνέντευξη Τύπου, που διεξάγεται στα αγγλικά αντί για τα ρωσικά της υπόλοιπης παράστασης» σημειώνει ο «Guardian».

Τα επεισόδια που απαρτίζουν το σπονδυλωτό αυτό εγχείρημα εξασφαλίζουν ένα ενδιαφέρον μείγμα από διαφορετικά στυλ, με κυρίαρχο αυτό της άγριας πολιτικής σάτιρας. Και αν έρχεται συχνά ο Πίντερ στο μυαλό, δεν είναι τυχαίο: η προηγούμενη επιτυχία της ομάδας είχε τον τίτλο «Being Harold Pinter», και επρόκειτο για ένα ευρηματικό κολλάζ αποσπασμάτων από τη ζωή και το έργο του νομπελίστα άγγλου συγγραφέα, ο οποίος μοιάζει να ασκεί ισχυρή γοητεία στα μέλη του Ελεύθερου Θεάτρου. Στο «Burning Doors», «πιντερικές» είναι π.χ. οι σκηνές με έναν βοηθό του Πούτιν και τον συνάδελφό του να συζητούν για την τύχη του Παβλένσκι ή να σχολιάζουν τις εξελίξεις στο Κρεμλίνο μέσα σε μια δημόσια τουαλέτα. «Αλλά τα κομμάτια που μένουν περισσότερο στο μυαλό του θεατή είναι οι σωματικές δράσεις εμπνευσμένες από τις εμπειρίες των καλλιτεχνών στη φυλακή» γράφει ο κριτικός των «Financial Times». «Η παράσταση τελειώνει αποτίοντας φόρο τιμής στον έγκλειστο Σέντσοφ: μια σιωπηλή, παρατεταμένη μονομαχία κατά τη διάρκεια της οποίας ο ένας άνδρας ρίχνει τον άλλον στο έδαφος, μόνο και μόνο για να δει το θύμα του να ξανασηκώνεται τρεκλίζοντας, χωρίς να το βάζει κάτω… Μια ισχυρή μεταφορά για την εξοντωτική μάχη ανάμεσα στον καταπιεστή και τον καταπιεζόμενο και μια εξύμνηση της αντίστασης. Ερμηνεύεται, όπως και όλα τα κομμάτια της παράστασης, με αστραφτερή ενέργεια και αφοσίωση».