Γιώργος Ξένος, οδοιπορικό στο τραγικό

Η τέχνη είναι συνισταμένη ευαισθησιών, συναισθημάτων και συμβολισμών. Αλλά ειδικά στην τέχνη του Γιώργου Ξένου αυτά είναι τόσο εμφανή, που ξεχειλίζουν από τα όρια της ζωγραφικής επιφάνειας και διαχέονται στον χώρο ως περίσσευμα ψυχής. Οπως ακριβώς συμβαίνει τώρα στην έκθεσή του «Διαπλέοντες το Αιγαίο –Ενα Οπτικό Ρέκβιεμ για τη Μεσόγειο» που παρουσιάζεται παράλληλα σε τρεις ατμοσφαιρικούς χώρους της Μυτιλήνης, στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Οθωμανικό Λουτρό Τσαρσί Χαμάμ και στο Κάστρο.

Ο νους του ζωγράφου βρισκόταν εδώ και χρόνια στους διερχομένους, σε αυτούς που με τις μετακινήσεις των ζωών τους μετατοπίζουν και τους ορίζοντες των πολιτισμών. Μετά τον διεκδίκησαν ολοκληρωτικά οι διαπλέοντες το Αιγαίο, τον αιχμαλώτισαν και τον κράτησαν με βασανιστική εμμονή. Ανθρωποι χαμένοι στη θάλασσα, σχεδόν όμοιοι μέσα στα πορτοκαλί σωσίβιά τους, ένας αριθμός, αλλά και ένα διαφορετικό δακτυλικό αποτύπωμα, στροβιλιζόμενοι μέσα στις δίνες και τις οδύνες των καιρών και της Ιστορίας.

Τα σχέδια που ζωγράφισε εν θερμώ ειδικά για «Το Βήμα» ο Γιώργος Ξένος είναι μια άλλη εικαστική προσέγγιση της θάλασσας, μετά την ειδυλλιακή και την υποψιασμένη που παρουσιάσαμε ως τώρα. Αυτή η θάλασσα είναι η τραγική. Κυματίζει ανάμεσα στα κορμιά των ναυαγών με όλη τη δύναμη του καλού και του κακού, του ωραίου και του άσχημου, της σωτηρίας και της απώλειας. Ο ίδιος ο ζωγράφος την περιγράφει κυκλοθυμική, δύστροπη, τρυφερή, επικίνδυνη, εκδικητική, ανεξάντλητη σαν την ελευθερία. Και συνεχίζει να γράφει:

«Από παλιά με απασχολούσε η ιστορία των μετακινήσεων των πληθυσμών. Είναι αρχέγονη υπόθεση ότι η εξέλιξη του πολιτισμού στηρίζεται στην πληροφορία που μεταφέρουν οι διερχόμενοι και οι διαπλέοντες.

Με αυτές τις σκέψεις έφτιαξα μια εγκατάσταση ανθρωπίνων περιγραμμάτων από σίδηρο (200Χ70-80 εκ.), ένα μέρος των οποίων παρουσιάστηκε στον Αρχαιολογικό Χώρο των Δελφών το 2012-13, με τίτλο «Διερχόμενοι».

Στη συνέχεια άρχισαν τα μεγάλα κύματα μετακινήσεων των προσφύγων στη Μεσόγειο και ιδιαίτερα στο Αιγαίο. Ετσι οι διερχόμενοι εξελίσσονται σε διαπλέοντες. Ενα έργο χώρου μεγάλων διαστάσεων και επιτοίχιο ταυτόχρονα, ένα οπτικό ρέκβιεμ για την τραγωδία που παιζόταν και παίζεται στη Μεσόγειο και συγκεκριμένα στα νησιά του Αιγαίου.

Οι πληροφορίες και οι εικόνες έφταναν συνεχώς με καταιγιστικό τρόπο για καταστροφές που δεν τις χωρά ανθρώπου νους, που ξεπερνούν τη φαντασία. Θυμός, λυγμός, πείσμα, αγωνία και οι Ερινύες πολύ σκληρές, όπως ο πόνος και το δάκρυ.

Με φόρτισαν με μια τρελή μανία να κάνω εικόνα το τραγικό. Πέρασα έναν χειμώνα σε αυτήν την κατάσταση και όταν πια ήρθε η ώρα και τα έργα είχαν προχωρήσει, αποφάσισα να ταξιδέψω στο νησί που γίνονταν οι μεγαλύτερες αφίξεις, στη Λέσβο, για να αφουγκραστώ τα δρώμενα.

Εφτασα αεροπορικώς στο νησί βράδυ και έμεινα σε ένα ξενοδοχείο στο κέντρο του λιμανιού. Είχα απόλυτη θέα στο ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει. Βγήκα με έναν φίλο μια βόλτα στην πόλη προς την αποβάθρα. Η θάλασσα ήταν και είναι κυκλοθυμική, δύστροπη, τραγική, τρυφερή, επικίνδυνη, εκδικητική, ανεξάντλητη σαν την ελευθερία. Ηχεί σαν φούγκα, σονάτα, ρέκβιεμ… και μιλάει όλες τις γλώσσες…

Πολυκοσμία, συνωστισμός, ομάδες προσφύγων. Στα παγκάκια, αν έβρισκες θέση, ήταν προνόμιο. Φωνούλες μικρών παιδιών, γέλια και κλάματα. Ισως να ήταν σαν παιχνίδι όλα αυτά που συνέβαιναν γύρω τους στο πουθενά. Ο νέος κόσμος στο περίμενε δίχως απαντήσεις… Συνέχισα στα πιο σκοτεινά. Μια φαμίλια, αγκαλιασμένοι σε απόγνωση μετά από το πνίγομαι ή φτάνω, παρακάτω σε κάποια απάγκια στο λιμάνι, κάποιοι κοιμόντουσαν περιμένοντας να μπουν στο πλοίο για τον Πειραιά. Λευκή νύχτα αφουγκραζόμενος τα συμβάντα.

Την άλλη μέρα, με τη βοήθεια φίλων, ξεκινήσαμε για τα σημεία στα οποία έβγαιναν οι βάρκες, τα φουσκωτά και κάτι τελειωμένα ξύλινα σκαριά προσαραγμένα σε ξέρες. Οι παραλίες γεμάτες με σωσίβια διαφόρων ειδών, αυτοσχέδια από σαμπρέλες αυτοκινήτων, αφρολέξ και άλλα ευτελή υλικά.

Πήραμε τον δρόμο προς τη Σκάλα Συκαμιάς. Από τη Μυτιλήνη προς τη Θερμή πλήθη ανθρώπων προσπαθούσαν να φτάσουν κάπου, στους τόπους συγκέντρωσης (hot spots) ή στο καράβι για να φύγουν. Τόνοι τα δάκρυα!

Γενικά επικρατούσε μεγάλη αγωνία και αναστάτωση. Κάποιες MKO βοηθούσαν όπως μπορούσαν. Ιδιες εικόνες σε όλη τη διαδρομή μέχρι τη Σκάλα Συκαμιάς. Φτάσαμε σε μια ταβέρνα στο πουθενά, τα «Κύματα». Εκεί ήταν η περιοχή που έβγαιναν οι πρόσφυγες κατά εκατοντάδες, μας είπε ο ιδιοκτήτης της ταβέρνας, εξιστορώντας μας τα γεγονότα σε μια πολύωρη συζήτηση. Η φιλοξενία του ήταν εξαιρετική, όχι μόνον σε εμάς, αλλά σε όλους που έφταναν εκεί εντελώς εξαντλημένοι, βρεγμένοι ως το κόκαλο. Είχε βάλει σόμπες για να στεγνώνουν, να παίρνουν μιαν ανάσα να συνεχίσουν.

Μας μίλησε για κάτι παλικάρια Ισπανούς, που βγαίνανε μέσα στη νύχτα με μεγάλη φουρτούνα για να κάνουν διασώσεις. Πλάσματα εξαιρετικής ευγένειας. Εκεί ένιωσα την τρυφερότητα να φροντίζεις έναν κατατρεγμένο, την απόγνωση του τι εστί να είσαι πρόσφυγας στο πουθενά. Ακουσα της θάλασσας τα κύματα ως Ερινύες.

Εκανα κατάδυση στην τραγωδία και την αδικία.

Το αποτέλεσμα της προσπάθειάς μου να κάνω εικόνα το τραγικό εκτίθεται μέχρι τις 20/9/16 στους αρχαιολογικούς χώρους της Μυτιλήνης, σε μια έκθεση που διοργάνωσε με μεγάλη ευγένεια η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου, στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Οθωμανικό Λουτρό – Τσαρσί Χαμάμ και στο Κάστρο. Τους ευχαριστώ θερμά για αυτό».