Απίστευτο κι όμως… ελληνικό! Κατά λάθος ψήφισαν για πρώτη φορά οι γυναίκες στις βουλευτικές εκλογές της χώρας μας! Και αυτό γιατί όταν έγιναν οι εκλογές του 1952 μια γραφειοκρατική διαδικασία οδήγησε την τότε κυβέρνηση να αναστείλει το δικαίωμα ψήφου που είχε κατοχυρωθεί συνταγματικά πλέον στις γυναίκες. Ποια ήταν αυτή; Ο κρατικός μηχανισμός δεν προλάβαινε να εγγράψει όλες τις γυναίκες στους εκλογικούς καταλόγους της ελληνικής επικράτειας! Αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί διχασμός στο ελληνικό Κοινοβούλιο, η αντιπολίτευση να κατηγορεί την κυβέρνηση ότι χρησιμοποιεί «παλαιοκομματικά τεχνάσματα» για να αναβάλει τις εκλογές και οι γυναίκες να μείνουν… χωρίς ψήφο. Τελικώς από μια τραγική σύμπτωση ­ τον θάνατο βουλευτή του «Ελληνικού Συναγερμού» στη Θεσσαλονίκη ­ στις επαναληπτικές εκλογές που διεξήχθησαν στη συμπρωτεύουσα στις 18 Ιανουαρίου του 1953, η πρώτη γυναίκα υποψήφια, η Ελένη Σκούρα, προσωπικότητα της εποχής, έκανε την εμφάνισή της στο ψηφοδέλτιο του συγκεκριμένου κόμματος. Και όχι μόνον. Η υποψηφιότητα αυτή έδωσε το κίνητρο και σε άλλα κόμματα να εντάξουν γυναίκες στα ψηφοδέλτιά τους. Την επαναληπτική εκλογική μάχη της Θεσσαλονίκης, πάντως, κέρδισε η Ελένη Σκούρα, που έγινε έτσι η πρώτη γυναίκα βουλευτής στη χώρα μας.


Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, ότι η συμμετοχή γυναικών στις εκλογές του 1953, παρά το γεγονός ότι δεν προσέδωσε στο τότε προεκλογικό κλίμα ιδιαίτερο ενθουσιασμό ­ σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής τουλάχιστον, που έκαναν λόγο για «ψυχρότητα» ­ δεν στέρησε από τις υποψήφιες και κάποια σχόλια, που είχαν να κάνουν με την παραδοσιακή εικόνα της γυναίκας ως… «αιώνιου θηλυκού». Δεν είχαν ακόμη αρχίσει να προσδίδουν στις γυναίκες πολιτικούς… ανδρικά χαρακτηριστικά, βλέπετε! Αντιγράφουμε από «Το Βήμα» της 20ής Ιανουαρίου 1953. «Εντυπώσεις ενός Βρεττανού δημοσιογράφου επ’ ευκαιρία της εκλογής της πρώτης βουλευτίνας: Η χειραφέτησις και η ψήφος δεν αφήρεσε την θηλυκότητα και την χάριν από την Ελληνίδα. (…) Οταν αι γυναίκες αυταί εισέλθουν εις την Βουλήν θα προσθέσουν ασφαλώς μία θερμήν και χαρούμενην νόταν εις την ψυχρήν τυπικότητα που είναι χαρακτηριστική κάθε Κοινοβουλίου».


Σήμερα, πάντως, παρά το γεγονός ότι οι Ελληνίδες δεν ψηφίζουν πλέον κατά… λάθος, η συμμετοχή τους στα ψηφοδέλτια των κομμάτων δεν παύει να είναι πολύ μικρή. Το ποσοστό των υποψηφίων γυναικών για τις εκλογές της 22ας Σεπτεμβρίου 1996, στα ψηφοδέλτια του ΠαΣοΚ, αγγίζει μόλις το 8%. Βέβαια, πέρα από την τελική επιλογή των υποψηφίων, χρήσιμο είναι να δούμε αν και κατά πόσο ήταν μεγαλύτερο το ποσοστό των γυναικών που εξεδήλωσαν ενδιαφέρον να συμμετάσχουν στα ψηφοδέλτια κάθε κόμματος. Ετσι, για το ΠαΣοΚ η διαφορά αυτή ­ διαβεβαιώνει (ανδρικό) στέλεχος του Κινήματος ­ είναι μάλλον αμελητέα, καθώς μόνο 4-5 γυναίκες ήταν αυτές που δεν συμπεριελήφθησαν τελικώς στα ψηφοδέλτια του κόμματος. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι δεν μπορούμε παρά να καταλογίσουμε ευθύνη όχι μόνο στους άνδρες που, συνήθως, καταρτίζουν τα ψηφοδέλτια αλλά και στις ίδιες τις γυναίκες, οι οποίες δεν ενδιαφέρονται ή αδυνατούν να μετάσχουν ενεργά στην πολιτική ζωή του τόπου.


Ωραίες οι ιστορικές αναδρομές, το ζητούμενο όμως είναι το σήμερα. Πώς καταγράφεται, λοιπόν, το παρόν των Ελληνίδων σε σχέση πάντοτε με τις εκλογές και την πολιτική ζωή του τόπου; Και κυρίως πώς διαγράφεται το μέλλον τους; Οπως εξηγεί στο βιβλίο της «Γυναίκες και Πολιτική» η κυρία Μάρω Παντελίδου Μαλούτα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, σημαντικό στοιχείο της πολιτικής συνείδησης ενός ατόμου αποτελεί η βαρύτητα την οποία αποδίδουμε στην πολιτική διαδικασία, με σημείο αναφοράς την καθημερινή ζωή μας και τις προοπτικές εξέλιξής της. Ας σημειωθεί ότι τα στοιχεία της έρευνας για την πολιτική συμπεριφορά των γυναικών, που περιλαμβάνονται στο βιβλίο της κυρίας Παντελίδου – Μαλούτα, συγκεντρώθηκαν το 1988 από ομάδα του ΕΚΚΕ, μετά από επιτόπια στοιχειοληψία σε 2.000 άτομα.


Πρώτη ερώτηση, λοιπόν, είναι: «Οι πολιτικές αποφάσεις επηρεάζουν τη ζωή σας;». Το 59,9% των γυναικών απάντησε θετικά, έναντι 73% των ανδρών. Είναι χαρακτηριστικό, όμως, ότι οι γυναίκες σε ποσοστό 52,6%, έναντι 64,3% των ανδρών, θεωρούν ότι με την ψήφο τους μπορούν να επηρεάσουν ουσιαστικά την επίλυση προβλημάτων που τις απασχολούν στην καθημερινή τους ζωή. Ωστόσο, είναι φανερή η αντίληψη ότι η πολιτική έχει ανδροκεντρικό χαρακτήρα, από τις απαντήσεις γυναικών και ανδρών στο ερώτημα «γιατί συμμετέχουν λίγες γυναίκες στη Βουλή και στην κυβέρνηση;»: 65% των γυναικών και 57,4% των ανδρών αποδίδουν τη μικρή γυναικεία παρουσία στο γεγονός ότι οι γυναίκες δεν έχουν ίσες ευκαιρίες με τους άνδρες για να αναδειχθούν, 21% των γυναικών και 27,5% των ανδρών στο ότι οι γυναίκες δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι σχετικά μικρή μειονότητα και στα δύο φύλα (14% στις γυναίκες και 15,1% στους άνδρες) αποδίδει τη μειωμένη γυναικεία παρουσία στο ότι οι γυναίκες δεν έχουν τις αναγκαίες ικανότητες.


Πάντως, οι παραδοσιακές αντιλήψεις και νοοτροπίες ακόμη… καλά κρατούν. Η άποψη ότι η πολιτική πρέπει να είναι κυρίως υπόθεση των ανδρών βρίσκει απόλυτα σύμφωνο το 15% των γυναικών και το 10% των ανδρών, ενώ συγχρόνως 14,1% των γυναικών και 10,8% των ανδρών θεωρούν ότι είναι φυσικό οι γυναίκες να βρίσκονται σε κατώτερη θέση από τους άνδρες. Στην ερώτηση αν μια γυναίκα πρέπει να ψηφίζει το κόμμα που ψηφίζει και ο άνδρας της, το 15,5% των γυναικών απάντησε ότι συμφωνεί απόλυτα έναντι του 10,6% των ανδρών. Βέβαια, τα υψηλότερα ποσοστά διαμορφώνονται στις μεγαλύτερες ηλικίες, από 60 ετών και άνω.


Χαρακτηριστικό είναι, πάντως, ως προς τους τρόπους που επιλέγει μια γυναίκα για να συμμετάσχει ενεργά στις πολιτικές διαδικασίες, ότι η δυναμική προώθηση των αιτημάτων τους δεν αποτελεί μαζική επιλογή. Το 53,9% των γυναικών, στο ερώτημα: «Σε περίπτωση που κάποιοι πολίτες διαφωνούν με μια κυβερνητική απόφαση, τι κατά τη γνώμη σας θα πρέπει να κάνουν;», απάντησε ότι πρέπει να εκφράσουν τις απόψεις τους μέσω των αντιπροσώπων τους στη Βουλή, το 20,7% των γυναικών ότι πρέπει να διαδηλώσουν, το 22,2% να απεργήσουν, το 32,5% των γυναικών να μην ψηφίσουν υπέρ της ίδιας κυβέρνησης στις επόμενες εκλογές και το 13,5% ότι δεν πρέπει να κάνουν τίποτα, γιατί έτσι κι αλλιώς δεν αλλάζει η απόφαση! (Είναι φανερό ότι οι ερωτηθείσες είχαν δυνατότητα δύο απαντήσεων). Οσο για την ενεργό συμμετοχή των δύο φύλων στην πολιτική ζωή, 6,6% των γυναικών και 17,1% των ανδρών δήλωσαν ότι είναι μέλη κόμματος.


Σχετικά με τη συμμετοχή των γυναικών στα εθνικά κοινοβούλια των κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, πάντως, η χώρα μας μάλλον πιάνει… πάτο! Στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 1993 η Ελλάδα εξέλεξε 17 γυναίκες επί συνόλου 300 βουλευτών, ποσοστό 5,6% δηλαδή. Αλλά ας παρηγορηθούμε, μιας και μοιραζόμαστε την κατώτερη θέση με τη Γαλλία, η οποία έχει ακριβώς το ίδιο ποσοστό γυναικών στο Κοινοβούλιό της με το δικό μας. Λίγο πιο πάνω σκαρφαλώνει με κόπο το Ηνωμένο Βασίλειο, με ποσοστό 7,4%, ενώ την τρίτη θέση ­ από τον «πάτο», μην ξεχνιόμαστε ­ κατέχει η Πορτογαλία, με ποσοστό 8,7%. Οπως είναι αναμενόμενο, τις πρώτες θέσεις ­ και εννοούμε την κορυφή αυτή τη φορά ­ κατέχουν οι σκανδιναβικές χώρες: πρώτη η Σουηδία με ποσοστό 40,4%, δεύτερη η Φινλανδία με 33,5%, τρίτη η Δανία με 33% και τέταρτη η Ολλανδία με 30,2%. Ψηφίζουμε γυναίκες, θέλουμε και άλλες στο ελληνικό κοινοβούλιο


ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ


συγγραφέας


«Ψηφίζω γυναίκες αλλά όχι υποχρεωτικά. Προσπαθώ, πάντως, να είναι μία από τις επιλογές μου. Εφαρμόζω, όμως, την ώρα της ψηφοφορίας ό,τι και στη ζωή μου: τις γυναίκες τις αγαπώ και τις στηρίζω, αλλά δεν μπορώ να είμαι ρατσίστρια. Οσο για τις κυβερνήσεις, περιμένω από αυτές να κάνουν για τις γυναίκες ό,τι θα έκαναν και για τους άνδρες, γιατί το πρόβλημα είναι συνολικό. Δεν μου αρέσει ο διαχωρισμός και στη λογοτεχνία παλέψαμε πολύ για να εξαλειφθεί»


ΜΑΡΩ ΔΟΥΚΑ


συγγραφέας


«Πιστεύω ότι τα προβλήματα των γυναικών δεν λύνονται μέσω εκλογών, κομμάτων και κυβερνήσεων, αλλά ότι είναι οι βαθύτερες και ουσιαστικότερες κοινωνικές διεργασίες που θα βοηθήσουν αποτελεσματικά τη γυναίκα. Και η γυναίκα πολιτικός, όμως, ακολουθεί το ανδρικό πρότυπο, είναι εντελώς αλλοτριωμένη στην ανδροκεντρική πολιτική. Ολα αυτά τα θέματα θα έπρεπε βέβαια να τα σκεφτόμαστε καθημερινά και όχι… προεκλογικά. Πάντως, δεν θα ψήφιζα μία γυναίκα μόνο και μόνο επειδή είναι γυναίκα. Υπάρχουν και άνδρες υποψήφιοι, άλλωστε, που μπορούν να λειτουργήσουν ουσιαστικότερα από ορισμένες γυναίκες»


ΔΕΣΠΩ ΔΙΑΜΑΝΤΙΔΟΥ


ηθοποιός


«Ψηφίζω γυναίκες γιατί πιστεύω ότι πρέπει να υπάρξει επιτέλους μία εξίσωση στην πολιτική μας ζωή. Ωστόσο, η πολιτεία δεν πρέπει να κάνει διακρίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, πρέπει να φροντίζει συνολικώς για τα προβλήματα του πολίτη. Δεν περιμένω, πάντως, από μια κυβέρνηση να κάνει κάτι ειδικά για τη γυναίκα και δεν ξέρω τι να ζητήσω από μια κυβέρνηση, γιατί εγώ ό,τι πέτυχα στη ζωή μου δεν μου το προσέφερε καμία κυβέρνηση αλλά η προσωπική μου εργασία και προσπάθεια»


ΠΕΜΥ ΖΟΥΝΗ


ηθοποιός


«Ψηφίζω γυναίκες, χωρίς όμως να είμαι ρατσίστρια, κάνοντας αναγκαστικούς διαχωρισμούς. Από μια γυναίκα υποψήφια περιμένω ό,τι και από έναν άνδρα: να σέβεται τη νοημοσύνη μας, να λέει κομψά ψέματα, γιατί αυτό απαιτεί το πολιτικό παιχνίδι, και φυσικά να έχει ικανότητες, εξυπνάδα και ευαισθησία απέναντι στον άλλο. Μπορεί η γυναίκα να διεκδικεί ακόμη πράγματα, όχι τόσο στα μεγάλα κέντρα πλέον, αλλά είναι πολλά τα προβλήματα που προέχουν στη λίστα. Υπάρχει, όμως, τόση απαισιοδοξία και απογοήτευση από το σχήμα υποσχέσεις – ψηφοθηρία – διάψευση, που πιάνω τον εαυτό μου να μη θέλει καν να απαιτήσει. Ξέρω βέβαια ότι αυτό δεν βοηθάει ως τάση, αλλά…»


ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΟΙΝΑ


γελοιογράφος


«Δεν υφίσταται, κατά τη γνώμη μου, αληθινή δημοκρατία, εφόσον ο μισός και πλέον ελληνικός πληθυσμός, οι γυναίκες, δεν συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στη Βουλή, για τα προβλήματα που απασχολούν όλους τους Ελληνες. Δεν θα ψηφίσω κανένα κόμμα, αν δεν παρουσιάσει έναν ικανοποιητικό αριθμό γυναικών στα ψηφοδέλτιά του, ώστε να πάψει να επιδεικνύεται πλέον αυτή η συνεχής έλλειψη σεβασμού προς εμάς»


ΔΗΜΗΤΡΑ ΓΑΛΑΝΗ


τραγουδίστρια


«Για να ψηφίσω μια γυναίκα πρέπει να κάνει ό,τι θα περίμενα και από έναν άνδρα. Να εργάζεται και να αποδίδει έργο, αλλά και να επεμβαίνει εκεί που πρέπει. Φυσικά και ψηφίζω γυναίκες, αλλά δεν κάνω κανένα διαχωρισμό. Πιστεύω ότι η κοινωνία πρέπει να δουλέψει μόνη της για την εξέλιξή της και για τα δύο φύλα, ανεξάρτητα από κόμματα και κυβερνήσεις. Από εκεί και πέρα, κάθε κυβέρνηση είναι αρμόδια να αποφασίσει τι πρέπει να κάνει για τις γυναίκες, όπως και για κάθε πολίτη, ανεξαρτήτως φύλου. Πιστεύω, πάντως, ότι στην πολιτική όλοι και όλα επαναλαμβάνονται»


ΑΝΝΑ ΚΑΡΑΜΑΝΟΥ


γραμματέας του Τομέα Γυναικών του ΠαΣοΚ και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΠαΣοΚ


«Από μια κυβέρνηση ζητάμε να κάνει καμπάνιες ενημέρωσης για την ισότητα, να λάβει νομοθετικά μέτρα (ποσόστωση, για παράδειγμα, στα νομαρχιακά συμβούλια, αλλά και σε υπηρεσίες με γυναίκες – μέλη διοικητικών συμβουλίων). Ζητάμε ακόμη την εφαρμογή της «πλατφόρμας δράσης του Πεκίνου», η οποία ψηφίστηκε ομόφωνα από όλες τις κυβερνήσεις και αφορά μέτρα για την ισότητα, την εκπαίδευση, τη βία, την πορνεία, την απασχόληση και το περιβάλλον»


ΜΕΡΟΠΗ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ


καθηγήτρια Ορθοδοντικής Πανεπιστημίου Αθηνών, τέως βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ και γραμματέας


της Γραμματείας Γυναικών της ΝΔ


« Πρέπει να δοθούν κίνητρα για να μπορεί μια γυναίκα να συνδυάζει εργασία και οικογένεια. Να ιδρυθούν βρεφονηπιακοί σταθμοί σε εργασιακούς χώρους, με περισσότερους από 300 υπαλλήλους, να απορροφηθούν τα κονδύλια της ΕΟΚ για προγράμματα που αφορούν ομαδοποιήσεις παιδιών και φροντίδας τους στο σπίτι και, τέλος, να ληφθούν νομοθετικά μέτρα για τη μητρότητα και τις πολύτεκνες μητέρες. Με σύνθημα την έννοια συντροφικότητας μεταξύ άνδρα και γυναίκας, θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τα προβλήματα»


ΑΝΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ


πρόεδρος Πανελλήνιας Ενωσης «Οικογένεια


και Νοικοκυρά»


««Υπάρχουν 100 εκατομμύρια ευρωπαίες νοικοκυρές, εκ των οποίων δύο εκατομμύρια στην Ελλάδα. Πάγιο αίτημά μας είναι να δοθεί σύνταξη στις νοικοκυρές άνω των 60 ετών. Ζητάμε, όμως, και κοινωνική δικαιοσύνη για όλους, αυτοτελή και προσωπική κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων στο σπίτι. Οι γυναίκες ψηφίζουν και γυναίκες πολιτικούς, οι οποίες όμως αλλοτριώνονται από την κομματική γραμμή. Δεν υπάρχει κατάλληλη ενημέρωση, πάντως, του γυναικείου πληθυσμού της χώρας».«


ΚΑΙΤΗ ΚΩΣΤΑΒΑΡΑ


πρόεδρος Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών


«Η χρήση της εξουσίας είναι έξω από τη φεμινιστική πολιτική. Οι γυναίκες πρέπει να οργανωθούν και να δημιουργήσουν ομάδες πίεσης, που θα δουλέψουν μέσα από θεσμοθετημένα όργανα για την αλλαγή αντιλήψεων και νοοτροπιών. Αν οι γυναίκες, όμως, δεν ανέβουν πάνω από τα κόμματα, δεν θα πετύχουν τίποτα. Η αρχή της ισότητας, ο συγκερασμός οικογένειας και εργασίας, η ύπαρξη κράτους πρόνοιας είναι το ζητούμενο. Πάντως, δεν προσδοκώ τίποτα από μία κυβέρνηση, ελπίζω μόνον ότι θα συναισθανθεί περισσότερο τις ευθύνες της».«


ΣΤΕΛΛΑ ΜΩΡΑΪΤΟΥ


λογίστρια


««Δεν μου αρέσουν οι διακρίσεις. Αν δεν με πείσει μια γυναίκα υποψήφια ότι αξίζει, δεν θα την ψηφίσω. Είναι γεγονός, πάντως, ότι δεν προβάλλονται από τα κόμματα και δεν προωθούνται από το ανδροκρατούμενο κατεστημένο. Τι να κάνει μια κυβέρνηση για τις γυναίκες; Να τις σεβαστεί και να μην κάνει τίποτα ειδικά γι’ αυτήν, σαν να ανήκει σε ειδική κατηγορία μειονεκτούντων ατόμων! Να φροντίσει για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων, που αφορούν και τα δύο φύλα».«


ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΗ


κομμώτρια


««Ψηφίζω πάντα και μία γυναίκα, ακόμη και αν δεν την ξέρω. Αν δεν υποστηρίξουμε η μία την άλλη θα είμαστε μια ζωή υπόδουλες των ανδρών. Πρέπει να κάνουν κάτι για την ανεργία, που αφορά περισσότερο τις γυναίκες από τους άνδρες νομίζω. Ισότητα ακόμη δεν υπάρχει. Δεν είναι ισότητα να φορέσεις στον άνδρα σου μια ποδιά για να σου πλύνει τα πιάτα. Ολα είναι στην πλάτη μας ­ και δουλειά και σπίτι και παιδιά. Αλλά τα κόμματα και οι κυβερνήσεις μάς θυμούνται μόνο στις εκλογές».«


ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΖΙΑΒΑΡΑ


νοικοκυρά


««Ολα γίνονται για τους άνδρες. Μια γυναίκα νοικοκυρά τι να περιμένει από την πολιτεία; Μια σύνταξη, ίσως. Και αυτό επάγγελμα δεν είναι; Εγώ δουλεύω πολύ περισσότερες ώρες στο σπίτι, με τα παιδιά και τη φροντίδα συζύγου και σπιτιού. Και με ενοχλεί ότι αυτή μου τη δουλειά την θεωρούν δεδομένη, υποχρέωσή μου. Δεν λέω βέβαια να μη δουλεύω καθόλου και στο σπίτι να κάθομαι και να τα περιμένω όλα από τους άλλους. Αλλά χρειάζομαι κι εγώ υποστήριξη, υλική και ηθική. Πάνω από όλα, όμως, ζητάω ηθική αναγνώριση των κόπων μου και της προσωπικότητάς μου. Δεν ψηφίζω γυναίκες, σώνει και καλά, γιατί και αυτές αντρικά λειτουργούν στην εξουσία».«


ΑΝΝΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ


συνταξιούχος


««Ψηφίζω γυναίκες γιατί πρέπει να υποστηρίζουμε η μία την άλλη. Δεν βλέπω, όμως, να έχουν κάνει και αυτές κάτι ειδικά για εμάς. Κι έπειτα κανένας πολιτικός δεν νοιάζεται για τον κοσμάκη, όλοι σκέφτονται την καρέκλα και την τσέπη τους. Τι να περιμένω εγώ πια από αυτούς; Πέρασα δύσκολη και φτωχή ζωή. Δούλεψα σκληρά και κρατούσα σπίτι, οικογένεια και παιδιά. Ποιος με βοήθησε τότε; Τώρα, τα παιδιά μεγάλωσαν, τα βοηθήσαμε όσο μπορούσαμε, έχουν τη ζωή τους. Εγώ, όσο για μια σύνταξη, την έχω. Δεν έχω ανάγκη από κανέναν πια. Ας κάνουν κάτι για να έχουμε ειρήνη και ηρεμία».«