Η μουσική θεραπεύει τη Λέσβο

Μπορεί άραγε μια διοργάνωση κλασικής μουσικής να λειτουργήσει επουλωτικά σε έναν «τραυματισμένο» τόπο; Στην ταραγμένη εποχή που ζούμε, έχει τη δυνατότητα να εστιάσει σε ό,τι ενώνει τον κόσμο αφήνοντας πίσω όσα τον χωρίζουν; Μπορεί να επηρεάσει δημιουργικά τις νεαρές ηλικίες «επενδύοντας» στο κοινό του αύριο; Αν και το Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής Μολύβου διοργανώνεται εφέτος για δεύτερη, μόλις, χρονιά, δίνει καταφατική απάντηση και στα τρία παραπάνω ερωτήματα, αφού έχει κιόλας καταφέρει να αναπτύξει μια μεγάλη βεντάλια δραστηριοτήτων τόσο σε πολιτιστικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, θα διεξαχθεί από τις 16 ως τις 19 Αυγούστου με τη συμμετοχή 20 κορυφαίων σολίστ: ανάμεσά τους ο καταξιωμένος πιανίστας και τακτικός συνεργάτης της περίφημης Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Βερολίνου Λαρς Φογκτ, ο τσελίστας Μαξιμίλιαν Χόρνουνγκ, ο οποίος κερδίζει συνεχώς έδαφος στη διεθνή μουσική σκηνή με τις εντυπωσιακές ερμηνείες του, και η βιολίστρια Αλίσα Μαργκούλις, την οποία η θρυλική Μάρθα Αργκεριχ χαρακτηρίζει «μια δυνατή προσωπικότητα στη μουσική». Υπό τον πολλαπλώς συμβολικό τίτλο «Σταυροδρόμια» –αφού ο Μόλυβος ήταν ανέκαθεν κομβικό σημείο συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών και αποτελεί γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης –το Φεστιβάλ αξιοποιεί τη διαχρονική σαγήνη του τόπου προσφέροντας περιβάλλον κατάλληλο, ιδανικό θα έλεγε κανείς, για να βιώσει το κοινό την εμπειρία της κλασικής μουσικής σε ένα γοητευτικό τοπίο με μουσικές συναντήσεις/εκπλήξεις στα καλντερίμια και συναυλίες στο κάστρο και στο χωριό.

Εν μέσω κρίσης

Ιδρυτές του Φεστιβάλ είναι οι ελληνογερμανίδες πιανίστριες Δανάη και Κυβέλη Ντέρκεν και ο επιχειρηματίας Δημήτρης Τρύφων: τρεις άνθρωποι ιδιαίτερα νέοι σε ηλικία, με όραμα και πάθος για τη μουσική, που έλκουν την καταγωγή τους από τη Λέσβο. Από κοινού με μια ομάδα συνεργατών από την Ελλάδα και το εξωτερικό κατάφεραν να δημιουργήσουν, εν μέσω οικονομικής αλλά και ανθρωπιστικής κρίσης, έναν θεσμό υψηλών προδιαγραφών που από την πρώτη κιόλας χρονιά δημιούργησε γέφυρες πολιτισμού με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο. Χαρακτηριστικό το μήνυμα υποστήριξης που απέστειλε εφέτος ο σουπερστάρ βρετανός αρχιμουσικός σερ Σάιμον Ρατλ, γνωστός για την υποστήριξή του στην ευρωπαϊκή ιδέα: «Στέλνω χαιρετισμούς από το Ηνωμένο Βασίλειο, την πιο παράξενη στιγμή της πρόσφατης ιστορίας μας» σημειώνει χαρακτηριστικά ο 61χρονος βασικός αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής του Βερολίνου και μελλοντικός μουσικός διευθυντής της Συμφωνικής Ορχήστρας του Λονδίνου:

«Εν μέσω αυτής της ανοησίας» συνεχίζει, αναφερόμενος πιθανώς στο αποτέλεσμα του πρόσφατου δημοψηφίσματος στη χώρα του, «αυτό που κάνετε στο Φεστιβάλ του Μολύβου αποτελεί ακόμη μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης. Πιστεύω βαθιά ότι η μουσική και ο πολιτισμός ενώνουν τους ανθρώπους και συνιστούν ένα αναγκαίο γιατρικό για τις δυσκολίες που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Είστε ένας φωτεινός φάρος σε σκοτεινούς καιρούς» καταλήγει ο Ρατλ εκφράζοντας την αγάπη και τον θαυμασμό του για τη διοργάνωση.

Πώς άρχισαν όμως όλα; «Η ιδέα υπήρχε στο μυαλό μας πολλά χρόνια προτού πάρει σάρκα και οστά» λέει η Κυβέλη Ντέρκεν. «Η αδελφή μου κι εγώ αρχίσαμε να παίζουμε πιάνο μικρές και γρήγορα η ενασχόλησή μας αυτή εξελίχθηκε σε κάτι σοβαρό: ρεσιτάλ, περιοδείες, ταξίδια… Ζούσαμε στη Γερμανία αλλά κάθε καλοκαίρι κάναμε διακοπές στον Μόλυβο. Οσο μεγαλώναμε τόσο περισσότερο συνειδητοποιούσαμε ότι πρόκειται για μέρος ιδανικό για τη διοργάνωση ενός φεστιβάλ κλασικής μουσικής και πραγματικά το θέλαμε πολύ. Ωσπου το 2014 γνωρίσαμε τον Δημήτρη Τρύφωνα και αποφασίσαμε ότι ήταν η κατάλληλη εποχή για να το ξεκινήσουμε. Την επόμενη χρονιά διοργανώθηκε κιόλας το 1ο Φεστιβάλ».

Σημαντική διέξοδος

Η Κυβέλη Ντέρκεν συντάσσεται με όσους πιστεύουν ότι σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή που διανύουμε, η τέχνη προσφέρει σημαντική διέξοδο. Μέσα από αυτό το πρίσμα θεωρεί πως δεν θα μπορούσε να βρεθεί καταλληλότερη στιγμή για να «γεννηθεί» το Φεστιβάλ. Λέει πως η περυσινή εμπειρία ήταν υπέροχη. «Πολλοί άνθρωποι στη Λέσβο άκουγαν κλασική μουσική για πρώτη φορά και οι ενθουσιώδεις αντιδράσεις τους μας έδωσαν μεγάλη ενέργεια» σχολιάζει. «Παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν με το Προσφυγικό και τα προβλήματα στον τουρισμό του νησιού, θεωρούμε πως είναι σημαντικό να χαρίσουμε στον κόσμο ελπίδα και δύναμη».

Καθώς η ίδια και η αδελφή της ζουν στη Γερμανία, πώς βίωσε, αλήθεια, εκεί την εικόνα της ελληνικής κρίσης; «Η αλήθεια είναι ότι δεν κινούμαι σε πολιτικούς κύκλους και δεν κάνω ανάλογες συζητήσεις. Ωστόσο δεν έχω συνειδητοποιήσει κάποιο αρνητικό συναίσθημα για την Ελλάδα. Ολοι αγαπούν τη χώρα και πάντα μου επισημαίνουν πόσο υπέροχος είναι ο τόπος. Αλλωστε, αρκεί να δείξεις μια φωτογραφία του Μολύβου και πολλοί άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να έρθουν για το Φεστιβάλ…».

Μιλάει με ενθουσιασμό για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της διοργάνωσης υπό τον εύλογο τίτλο «Μουσικό Κλειδί», υπεύθυνη του οποίου είναι η συγγραφέας και εκπαιδευτικός Φωτεινή Φραγκούλη. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Βορείου Αιγαίου και τον περασμένο χειμώνα έλαβαν μέρος 1.700 παιδιά.

Η Κυβέλη Ντέρκεν από κοινού με την αδελφή της Δανάη δίνει τη δική της διάσταση στον τίτλο του Φεστιβάλ: «Το εφετινό πρόγραμμα ακολουθεί τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και τα τέσσερα στοιχεία της φύσης τα οποία διασταυρώνονται μουσικά, ανακινούν τα δεδομένα και δημιουργούν κάτι καινοτόμο. Σταυροδρόμια διαφαίνονται σε διάφορα επίπεδα. Γεωγραφικά σταυροδρόμια μεταξύ Ανατολής και Δύσης, όπως με το «Scattered Sketchbook» (Σκόρπια Σχέδια) του σύρου συνθέτη Κινάν Αζμέχ και το Κουαρτέτο για πιάνο του γερμανού Γιοχάνες Μπραμς. Σημαντικά έργα/σταθμοί αποτελούν τα ίδια σταυροδρόμια, όπως η «Ιεροτελεστία της Ανοιξης» του Ιγκορ Στραβίνσκι, όπου η ρομαντική εποχή συναντά τη σύγχρονη ανοίγοντας τον δρόμο στη μουσική του 20ού αιώνα. Και έργα στα οποία ο ίδιος ο δημιουργός εκφράζει ένα προσωπικό του συναισθηματικό σταυροδρόμι. Ο συνθέτης Μίτσισλαβ Βάινμπεργκ έχοντας μια ταραχώδη ζωή στη Σοβιετική Ενωση συνθέτει τη «Ραψωδία επάνω σε θέματα από τη Μολδαβία», έργο γεμάτο συγκρούσεις ανάμεσα στη νοσταλγία του για την παλιά πατρίδα και στην πίστη του προς μία νέα. Επίσης, κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ θα γίνει η πρώτη παρουσίαση του έργου «Nedudim» («Περιπλανήσεις») του Τζίλαντ Χόχμαν, σε διασκευή για μαντολίνο και κουιντέτο εγχόρδων, και του έργου «Στο σταυροδρόμι» της ελληνίδας συνθέτριας Αθηνάς Αδαμόπουλος, παραγγελία του Φεστιβάλ για την εφετινή θεματική του».

Δραματική πτώση τουρισμού

Γέννημα-θρέμμα του Μολύβου η κυρία Ραλλού Κράλλη-Κωνσταντέλλη ασχολείται με τη διοργάνωση εκδηλώσεων στο νησί εδώ και 30, περίπου, χρόνια. Μοιραίο ήταν λοιπόν να εμπλακεί ουσιαστικά στο Φεστιβάλ αναλαμβάνοντας νευραλγικούς τομείς. Πιο συγκεκριμένα, ασχολείται με το διαχειριστικό κομμάτι της διοργάνωσης (γραφειοκρατικές απεμπλοκές, αδειοδοτήσεις κ.τ.λ.) και συντονίζει τοπικά όλα τα ζητήματα του Φεστιβάλ. Ταυτόχρονα όμως είναι και τακτικό μέλος στον Φορέα Τουρισμού του Μολύβου αλλά και της συντονιστικής επιτροπής για το Προσφυγικό Μολύβου – Πέτρας. Στο πλαίσιο αυτό σκιαγραφεί τη γενικότερη κατάσταση στην περιοχή «φωτίζοντας» με τον τρόπο αυτόν και τις συνθήκες διεξαγωγής του Φεστιβάλ την εφετινή χρονιά: «Από την πλευρά του Φορέα συντάχθηκε και η πρώτη εισήγηση με τους φόβους για τον τουρισμό του νησιού τον Μάιο του 2015» λέει η κυρία Κράλλη-Κωνσταντέλλη. «Επισημαίναμε τότε ότι σαφώς και υπάρχει θέμα ανθρωπισμού, αλλά θα πρέπει κανείς να κοιτάξει και την επόμενη ημέρα, αναφορικά με τις συνέπειες για το νησί και τους ντόπιους κατοίκους. Επαληθευτήκαμε 100% καθώς, δυστυχώς, δεν εισακουστήκαμε ούτε από την Τοπική Αυτοδιοίκηση ούτε από την κεντρική διοίκηση. Από εφέτος τον Μάρτιο είχαμε τρομερές ακυρώσεις τσάρτερ. Αρκεί να πω ότι από τις 100.000 αφίξεις που είχαμε άλλες χρονιές, εφέτος με το ζόρι θα φτάσουν τις 20.000-24.000. Αυτό σημαίνει τραγική ανεργία για τους εργαζομένους στον τουρισμό, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την οικονομία του νησιού. Αξίζει να επισημάνει κανείς ότι ο τουρισμός συμβάλλει κατά 35% στο ΑΕΠ του νησιού».

Η κυρία Κράλλη-Κωνσταντέλλη λέει ότι γίνεται κάποια προσπάθεια ανάταξης (με αιτήματα των κεντρικών τουριστικών ενώσεων για αντισταθμιστικά κ.λπ.) αλλά δεν παύει να έρχεται την τελευταία στιγμή. «Ο,τι χτίστηκε στον Μόλυβο βήμα-βήμα από τη δεκαετία του ’60 με την επένδυση στις λεγόμενες μορφές εναλλακτικού τουρισμού χρειάζεται πλέον να οικοδομηθεί αν όχι από την αρχή, από ένα ποσοστό 20%. Επαναλαμβάνω, δεν μας φταίνε οι πρόσφυγες αλλά η διαχείριση».

Το Φεστιβάλ άραγε σε τι βαθμό βοηθά στην προβολή του νησιού μέσα σε αυτές τις συνθήκες; «Η αλήθεια είναι ότι η συμβολή του είναι σημαντική στην κατεύθυνση της ποιοτικής τουριστικής ανάπτυξης και στη γενικότερη προώθηση του τόπου» λέει η κυρία Κράλλη-Κωνσταντέλλη. «Ωστόσο, όπως συμβαίνει σε όλες τις κρίσεις, η αντίληψη του έξω κόσμου είναι διαφορετική από την πραγματική. Η εικόνα είναι αυτή που διαχέεται και αποτυπώνεται. Η Λέσβος, για τον έξω κόσμο, καταγράφηκε ως ένα νησί όπου έφταναν πρόσφυγες. Η στάση των καλλιτεχνών –και δεν μιλώ για τους συμμετέχοντες στο Φεστιβάλ αλλά γενικότερα –ήταν να κάνουμε κάτι για τους πρόσφυγες και μόνο. Στο σημείο αυτό έχω μια μικρή ένσταση, καθώς όλο αυτό κατέληξε να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης. Ετσι δημιουργήθηκε το οξύμωρο η υπερπροβολή του νησιού μέσω και των προσωπικοτήτων που βρέθηκαν εδώ να επιδράσει αρνητικά στην οικονομία του. Οσο κυνικό κι αν ακούγεται ενδεχομένως αυτό που θα πω, το γεγονός ότι η Λέσβος καταγράφηκε ως το νησί τον προσφύγων δεν είναι θελκτικό για κάποιον που θέλει να πάει κάπου και να ξεκουραστεί 10 μέρες».