«Κάρμεν ή απλώς γύφτισσα;». «Τσιγγάνος γεμάτος πάθος ή απλώς γύφτος;». Αυτά είναι κάποια από τα στερεότυπα που αιώνες τώρα ακολουθούν την τσιγγάνικη ομάδα. Οι Τσιγγάνοι όμως σήμερα αποφάσισαν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, να δράσουν χωρίς πατερναλισμούς και να δηλώσουν πως οι εικόνες αυτές –ρομαντικές ή απαξιωτικές –είναι γενικευτικές και δεν αποδίδουν την πραγματικότητα: ανάμεσα στους Ρομά υπάρχουν πτυχιούχοι που έχουν διακριθεί στην επιστήμη τους και μπορούν πλέον να αρθρώσουν λόγο χωρίς να περιμένουν από τους μη Τσιγγάνους να μιλήσουν για λογαριασμό τους.
Οι Τσιγγάνοι, οι Ρομά, όπως ονομάζονται σήμερα διεθνώς, είναι ένας λαός χωρίς γραπτή γλώσσα, χωρίς γραπτή ιστορία και οι μνήμες του παρελθόντος περιορίζονται σε μερικές γενιές πίσω. Ο,τι ξέρουμε γι’ αυτούς γράφτηκε από μη Τσιγγάνους που μελέτησαν τη γλώσσα τους –τη ρομανές -, μέσα από αυτήν εντόπισαν την καταγωγή τους και βρήκαν τα ίχνη της πορείας τους ανά τον κόσμο. Η άποψη ότι κατάγονται από την Αίγυπτο (Αίγυπτος – Αιγύπτιος – Γύφτος) αποδείχτηκε λανθασμένη. Η γλώσσα τους προέρχεται από τη σανσκριτική, είναι συγγενής των νεοϊνδικών χιντί και παντζάμπι και σήμερα γνωρίζουμε πια ότι ξεκίνησαν από τις ΒΔ Ινδίες, το σημερινό Παντζάμπ, γύρω στον 9ο αιώνα.
Το γιατί έφυγαν από τις Ινδίες παραμένει άγνωστο· εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι ανήκαν σε κατώτερες κάστες και ίσως μετά από αποτυχημένες εξεγέρσεις αναγκάστηκαν να φύγουν και να κινηθούν προς τα δυτικά περνώντας από το Πακιστάν, την Περσία και το Ιράκ. Στο Βυζάντιο εμφανίζονται κατά τον 11ο αιώνα και εδώ τους δόθηκε ο χαρακτηρισμός του ακάθαρτου (Αθίγγανος σημαίνει ανέγγιχτος – untouchable: α στερητικό + θιγγάνω, που σημαίνει αγγίζω). Εκτοτε απ’ όπου περνούσαν γίνονταν στόχος ρατσιστικών εκδηλώσεων, ενώ οι ναζί εξόντωσαν γύρω στους 800.000 Τσιγγάνους σε ένα Ολοκαύτωμα για το οποίο μόνο τα τελευταία χρόνια άρχισε να γίνεται λόγος.
Από το 1985 τα πράγματα φάνηκαν να αλλάζουν καθώς ξοδεύτηκαν πολλά χρήματα για την υλοποίηση έργων που τους αφορούσαν. Οι ελπίδες για ένα καλύτερο αύριο όμως αποδείχτηκαν φρούδες και οι προσπάθειες είχαν πενιχρά αποτελέσματα. Η κατάσταση των Τσιγγάνων μέσα στη γενικότερη οικονομική κρίση της χώρας μας επιδεινώθηκε και τα προβλήματα αναπαράγονται. Από τις βασικές αιτίες για την κατάσταση αυτή είναι και το γεγονός ότι οι φορείς που ανέλαβαν τις σχετικές δράσεις ήταν μη Τσιγγάνοι που, πέρα από το γεγονός ότι δεν γνώριζαν ίσως σε βάθος τη νοοτροπία και τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των Τσιγγάνων, είχαν να αντιμετωπίσουν και τη δυσπιστία τους.
Σήμερα οι Ρομά αποφάσισαν να πάρουν πρωτοβουλίες και να βγουν από τον φαύλο κύκλο που αναπαράγει στερεότυπα και τους θέτει από τη μεριά του «άλλου», του διαφορετικού. Αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια ΜΚΟ συγκροτημένη από Ελληνες με ρόμικη καταγωγή, που έχουν δουλέψει σε ευρωπαϊκούς και εθνικούς θεσμούς, με πολυετή πείρα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στο Συμβούλιο της Ευρώπης και έχουν συμμετάσχει σε δράσεις ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό των Τσιγγάνων. Οι Τσιγγάνοι αυτοί συνενώθηκαν και ίδρυσαν τη Hellenic Roma Action (HEROMACT). Μια οργάνωση που δεν αποβλέπει σε οικονομικά οφέλη αλλά επιδιώκει την αναγνώριση των ανθρώπων αυτών με βάση την αρχή της ίσης αξίας.
Πρώτη επιδίωξη της HEROMACT είναι να πλαισιωθεί από τους Ρομά επιστήμονες. Ναι, υπάρχουν κι αυτοί και είναι πολλοί. Και ο ρόλος τους θα είναι πολύ σημαντικός για την τσιγγάνικη ομάδα: αφενός, θα αποτελέσουν πρότυπα για τα νεαρά τσιγγανόπουλα που θα αντιληφθούν ότι το μέλλον τους δεν είναι προδιαγεγραμμένο και ότι μπορούν, όπως όλοι, να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και, αφετέρου, η παρουσία τους θα βοηθήσει στην άρση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων.

Η κυρία Αννα Λυδάκη είναι καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ