Μια θάλασσα από φίδια. Φίδια από πηλό, στο χρώμα του πηλού, εδώ κι εκεί ορισμένα μαύρα. Ακόμη και αν δεν διακατέχεσαι από τη συγκεκριμένη φοβία, η εικόνα των χιλιάδων ερπετών στοιβαγμένων σε κουτιά δεν μπορεί να μη σου προκαλέσει ένα δέος, ένα συναίσθημα φόβου και ανησυχίας ανακατεμένο με θαυμασμό και κατάπληξη για το χειροποίητο επίτευγμα και τον μνημειώδη χαρακτήρα του. Στο εργαστήριο – μουσείο – σπίτι του Γιώργου Ξένου στον Κεραμεικό αυτή η εντυπωσιακή εικόνα σε υποδέχεται. Είναι ένα έργο εν εξελίξει και το σκεπτικό πίσω από τη δημιουργία του είναι ότι μέσα από μια μελλοντική εικαστική «πομπή» προς την Ακρόπολη, το παρεξηγημένο ερπετό, αρχαίο ιερό σύμβολο της Αθήνας, θα επιστρέψει στην πόλη που κάποτε προστάτευε και η παρατετεταμένη παρακμή της θα λάβει τέλος.
Δεν είναι αυτός όμως ο λόγος για τον οποίο βρίσκομαι εδώ. Η επικαιρότητα σε αυτή τη φάση αφορά μια έκθεση ζωγραφικής με τίτλο «Το Αιγαίο άλλοτε και τώρα» που διοργανώνεται στην Πινακοθήκη Κυκλάδων στη Σύρο από την Εταιρεία Κυκλαδικών Μελετών και Δήμου Ερμούπολης στο πλαίσιο του Γ’ Διεθνούς Κυκλαδολογικού Συνεδρίου, σε επιμέλεια Βιβής Βασιλοπούλου. Σε αυτήν περιλαμβάνονται 20 μεγάλα τελάρα (7,5Χ2 μέτρα) και έξι επιτοίχια έργα τα οποία πλέον εκτίθενται στις τρεις μεγάλες αποθήκες της Πινακοθήκης στην Ερμούπολη και έχουν βέβαια ως επίκεντρο τη θάλασσα, ένα σύμβολο διαχρονικό, προαιώνιο. Μια θάλασσα πυκνή, διάσπαρτη όχι από νησιά αλλά από ανθρώπους όπως υπαινίσσονται τα επαναλαμβανόμενα ανθρώπινα μέλη, κεφάλια, χέρια. Φιλοτεχνημένα με τα στοιχειώδη αλλά και απόλυτα ουσιώδη του ίχνους που αφήνουν οι μονοκονδυλιές του Γιώργου Ξένου, «ψυχογραφήματα ενός υποσυνειδήτου που τρέχει με μεγάλη ταχύτητα», σχηματίζουν ένα μωσαϊκό απόγνωσης και παραπέμπουν βέβαια στην προσφυγική κρίση. Εκ πρώτης όψεως, δηλαδή, μοιάζουν να εστιάζουν περισσότερο στο «Τώρα» παρά στο «Αλλοτε», όμως, όπως εξηγεί ο Γιώργος Ξένος, αφορούν εξίσου και τις δύο χρονικές περιόδους με όλη την ασάφεια της διάρκειάς τους. «Τα έργα εστιάζουν σε αυτό που γίνεται τώρα, όμως οι μετακινήσεις των πληθυσμών συνέβαιναν πάντα. Πρόκειται για μια αρχέγονη υπόθεση. Ετσι εξελίσσεται όμως ο πολιτισμός του ανθρώπου, μέσα από τις μετακινήσεις πληθυσμών. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι ζούμε μία από τις πιο σημαντικές εποχές του πολιτισμού του ανθρώπου. Αλλάζουμε εποχή. Για να περάσει ο άνθρωπος από την Εποχή του Χαλκού στην Εποχή του Σιδήρου χύθηκε πολύ αίμα. Ο πολιτισμός του ανθρώπου περνάει τραγωδίες, συνέρχεται, επανέρχεται και περνάει νέες τραγωδίες. Είναι σαν τα ζάρια. Ποτέ δεν έρχονται όλα ντόρτια ή μόνο κακές ζαριές. Τα πράγματα κάνουν κύκλους. Τελικά όμως η τραγωδία είναι μία. Είναι αυτή που ζει ο κάθε άνθρωπος. Είναι τραγικό ότι γεννιέσαι».
Οση ώρα μιλάμε από τα ηχεία ακούγεται μια μουσική σύνθεση του καλλιτέχνη, μια λιτή αλλά υποβλητική, πένθιμη μελωδία που έχει ενορχηστρώσει εξ ολοκλήρου μόνος του παίζοντας ηλεκτρικές κιθάρες με δοξάρια και δημιουργώντας λούπες στον υπολογιστή μέσω loop sampler. Είναι μια παρτιτούρα θλίψης καθώς «ο ήχος γίνεται παρτιτούρα της εικόνας και η εικόνα γίνεται παρτιτούρα του ήχου», όπως θα πει. Με κάποιον τρόπο, αυτή η σύνθεση που προορίζεται για μια μελλοντική έκθεση στη Μυτιλήνη μοιάζει να αποτελεί ιδανικό soundtrack για τα πήλινα φίδια του ισογείου αλλά και τους «Διερχόμενους», την ενότητα έργων με επίκεντρο τα ομοιόμορφα περιγράμματα ανθρώπων από σίδηρο που είχε παρουσιάσει στο Αρχαιολογικό Μουσείο και τον Αρχαιολογικό Χώρο Δελφών το 2013 και τώρα βρίσκεται δίπλα στην πομπή των όφεων. Υπάρχει ένα αδιόρατο νήμα που συνδέει όλη την εικαστική δημιουργία του 63χρονου Γιώργου Ξένου. Από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του ’80 ως τους «Διερχόμενους», «τους ανθρώπους που περνούν από τον κόσμο μεταφέροντας την πληροφορία και αφήνοντας ένα ίχνος πίσω τους», αλλά και το Αιγαίο του άλλοτε και του σήμερα, η ευαισθησία του καλλιτέχνη, που έχει κερδίσει τη θέση του ανάμεσα στους σημαντικότερους εκπροσώπους της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, παραμένει αναλλοίωτη. Μαζί βεβαίως με το ιδιαίτερο χάρισμά του «να αποδίδει το μέγιστο με τα ελάχιστα», ανεξάρτητα από ποια πρώτη ύλη χρησιμοποιεί κάθε φορά. Σίδηρο στην περίπτωση των «Διερχομένων», πηλό στην περίπτωση των φιδιών, χαρτί στην τωρινή έκθεσή του. «Δεν βάζω περιορισμούς, θα χρησιμοποιήσω όποιο υλικό χρειαστεί προκειμένου να φτάσω στο αποτέλεσμα που θέλω» θα πει, αλλά θα συμπληρώσει: «Είμαι ζωγράφος βασικά». Από μικρός είχε ευκολία με τις κατασκευές αλλά τον γοήτευε η άπιαστη τέχνη της ζωγραφικής. Η συναναστροφή του με τον ποιητή Νίκο Καρούζο και με τον εικαστικό Βλάση Κανιάρη αλλά και μια τυχαία συνάντηση με τον Φράνσις Μπέικον σε μια παμπ του Λονδίνου, την περίοδο που ο ίδιος σπούδαζε στην Ecole Nationale Superiere des Beaux-Arts στο Παρίσι τη δεκαετία του ’70, ενίσχυσαν την κοσμοθεωρία του για τη σημασία της αρχαιότερης μορφής τέχνης. «Η ζωγραφική έχει απεριόριστες δυνατότητες. Με εντυπωσίαζε που με τόσο λίγα μπορούσες να κανείς τόσο πολλά. Εχει πολλά προτερήματα ο χρωστήρας. Η ταχύτητα με την οποία μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις έχει μια αδιαμεσολάβητη αμεσότητα. Σε ένα τόσο δα χαρτάκι μπορείς να βρεις τεράστιες λύσεις. Πίστεψα στο ίχνος από την αρχή».

πότε & πού:

«Το Αιγαίο άλλοτε και τώρα» στην Πινακοθήκη Κυκλάδων στην Ερμούπολη Σύρου. Ως τις 22/6.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ