Το θέατρο στον αστερισμό των τριών Φ*

Στο αστερισμό των τριών Φ –Φεστιβάλ, Φαμπρ, Φιάσκο –το ελληνικό θέατρο βρέθηκε, για πρώτη φορά μετά από χρόνια, στο επίκεντρο όχι μόνον της τέχνης, αλλά και της ίδιας της κοινωνίας. Πώς; Ξεφεύγοντας από ζητήματα αισθητικής, σκηνοθεσίας ή ερμηνείας και ανοίγοντας θέματα προς συζήτηση. Περί λογοκρισίας και ορίων στην τέχνη, περί καλλιτεχνικής ταυτότητας, περί προσώπων και συμβόλων, περί ευθύνης και επιλογών. Αλλωστε αυτός είναι ένας από τους πολλούς ρόλους του θεάτρου. Να καταπιάνεται με την τρέχουσα πραγματικότητα, μέσα από το δικό του πρίσμα.

Φιάσκο, Φαμπρ και Φεστιβάλ

Ολα ξεκίνησαν από την απομάκρυνση-αποπομπή του Γιώργου Λούκου από τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ ήδη από τον περασμένο Δεκέμβριο. Προτού ολοκληρώσει το υπόλοιπο της θητείας του, ο επί μια δεκαετία επιτυχημένος επικεφαλής βρέθηκε διωκόμενος. Μια αλληλουχία εξελίξεων μετέτρεψε το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου σε μια πολύπαθη υπόθεση.

Με εκατοντάδες αιτήσεις από καλλιτέχνες και ομάδες να έχουν κατατεθεί στο γραφείο του Φεστιβάλ, και χωρίς κανέναν υπεύθυνο να τις μελετήσει, να τις εκτιμήσει και να κάνει τις επιλογές, τα πράγματα έφτασαν στο απροχώρητο.

Το θέατρο, ωστόσο, αποδείχθηκε βασικός μοχλός αντιδράσεων και πιέσεων, επιβεβαιώνοντας ότι αποτελεί ένα ζωντανό κομμάτι μέσα στην κοινωνία. Και ας είχε καλλιεργηθεί η εντύπωση ότι είναι ο πιο αδύναμος κρίκος. Η έλευση του Γιαν Φαμπρ, του βέλγου δημιουργού, που έστω και για λίγο ανέλαβε τον ρόλο του καλλιτεχνικού διευθυντή ή curator, απέδειξε ότι το θέατρο έχει δύναμη. Ο πλήρης, σχεδόν, αποκλεισμός των ελληνικών θεατρικών ομάδων από το πρόγραμμα του Φεστιβάλ οδήγησε τον Φαμπρ σε αναγκαστική παραίτηση και την κυβέρνηση σε ένα μεγάλο Φιάσκο.

Ως εκ τούτου, οι δύο συναντήσεις στο θέατρο Σφενδόνη ένωσαν ένα μεγάλο μέρος των ελλήνων ηθοποιών, έστω και αν ακούστηκαν και εκφράστηκαν αντικρουόμενες θέσεις και απόψεις. Σημασία έχει ότι διεκδίκησαν με πάθος και επιχειρήματα μια θέση στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι και σίγουρα καθόρισαν τις εξελίξεις. Υπό την πολιτική ασάφεια και την αδυναμία κάλυψης της επιλογής της, η ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού έχασε τον έλεγχο και πληροφορήθηκε την παραίτηση Φαμπρ πρώτα από το εξωτερικό. Οσο για τον υπουργό, δεν φάνηκε διατεθειμένος να αναλάβει ευθύνες. Αποδέχθηκε όμως την παραίτηση του Παναγιώτη Δούρου από το ΥΠΠΟ (όπου είχε μετακληθεί), ο οποίος και επέστρεψε στο Φεστιβάλ.

Πάντως ο υπουργός Πολιτισμού δεν φάνηκε να πτοείται ούτε όταν ο Γιαν Φαμπρ, επιστρέφοντας στο Βέλγιο, κοινοποίησε τις θέσεις του γύρω από το γεγονός, τονίζοντας ότι ο Αριστείδης Μπαλτάς είχε αποδεχθεί το αίτημά του για πλήρη ελευθερία κινήσεων.

Λίγες ημέρες μετά, το όνομα του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου ανακοινώθηκε στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή. Πάλι το θέατρο βγήκε μπροστά. Ο σκηνοθέτης και ιδρυτής του Θεάτρου του Νέου Κόσμου με γρήγορες κινήσεις προσπάθησε να σώσει την προσφάτως χαμένη τιμή της τέχνης του. Χωρίς να έχει ακόμη ανακοινώσει το ακριβές πρόγραμμα (θα το κάνει στη σχετική συνέντευξη Τύπου, τη Δευτέρα 9 Μαΐου), ενημέρωσε άμεσα τις θεατρικές ομάδες και τους θιάσους, οι οποίοι με τη σειρά τους, αφού «έκλεισαν» ημερομηνίες, ξεκίνησαν πρόβες. Οπως ξεκαθάρισε, το δικό του στίγμα θα φανεί στο πρόγραμμα του καλοκαιριού 2017…

Θεατρικό Μουσείο και τα χρέη

Η πρόταση του υπουργείου Πολιτισμού να «σώσει» το αρχείο και τα εκθέματα του Θεατρικού Μουσείου καθώς και τη θεατρική βιβλιοθήκη τελικά φαίνεται πως ήταν πυροτέχνημα. Διότι η ιδέα της μετεγκατάστασης της κινητής περιουσίας του Μουσείου (στους χώρους του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών) χωρίς να αναληφθούν από την πλευρά του ΥΠΠΟ τα χρέη (ΙΚΑ, ενοίκιο κ.λπ.) δεν αφήνει κανένα περιθώριο υλοποίησης της πρότασης.

Από την πλευρά του Θεατρικού Μουσείου έχουν ξεκινήσει πρωτοβουλίες με στόχο να αντιμετωπιστεί σφαιρικά το θέμα και όχι αποκομμένο από τις οικονομικές του υποχρεώσεις. Οι πιο πρόσφατες επαφές, με την περιφερειάρχη Ρένα Δούρου και τον Πρόεδρο της Βουλής Νίκο Βούτση, ίσως ανοίγουν μια χαραμάδα ελπίδας.

Εθνικό Θέατρο έναν χρόνο μετά

Προς τα τέλη Απριλίου του 2015 ο Στάθης Λιβαθινός αντικαθιστούσε τον Σωτήρη Χατζάκη στην καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου. Επιλογή τού τότε αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού Νίκου Ξυδάκη, ο νέος επικεφαλής της πρώτης σκηνής της χώρας ανέλαβε να διαχειριστεί το υπόλοιπο της θητείας του προκατόχου του, με τη διαβεβαίωση ότι θα μείνει στο Εθνικό και για την τριετία 2016-2019. Να όμως που τώρα, έναν χρόνο μετά, με τον Αριστείδη Μπαλτά στο ΥΠΠΟ, τα πράγματα παραμένουν στάσιμα και καμία ανακοίνωση δεν έρχεται να επιβεβαιώσει ή όχι την παραμονή του Στάθη Λιβαθινού στο τιμόνι του Εθνικού. Αντιθέτως, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος ο Γιάννης Αναστασάκης, που αντικατέστησε τον Γιάννη Βούρο (ο οποίος επίσης δεν ολοκλήρωσε τη θητεία του), πήρε επισήμως πράσινο φως για την προσεχή τριετία στη Θεσσαλονίκη.

Η αλήθεια είναι ότι στην Αθήνα το Εθνικό Θέατρο ξεκίνησε δύσκολα τη σεζόν. Ηδη από τον Σεπτέμβριο η κόντρα ανάμεσα στο Διοικητικό Συμβούλιο και τον καλλιτεχνικό διευθυντή πήρε διαστάσεις οι οποίες τελικά αντιμετωπίστηκαν με παραιτήσεις και αντικαταστάσεις. Στη συνέχεια ήρθε να προστεθεί η ιστορία της νέας Πειραματικής Σκηνής με την «Υπόθεση Nash» και το κατέβασμα της παράστασης με θέμα την εγχώρια τρομοκρατία.

Η επανίδρυση της Πειραματικής, που είχε καταργηθεί όταν ο Γιάννης Χουβαρδάς ανέλαβε το Εθνικό, αποτελούσε για τον Στάθη Λιβαθινό προτεραιότητα. Υπεύθυνος τότε της Πειραματικής και ενός εργαστηρίου σκηνοθεσίας, δεν θα μπορούσε ποτέ να μην την ξαναζωντανέψει. Με τον Ανέστη Αζά και τον Πρόδρομο Τσινικόρη στην κεφαλή, η νέα αυτή σκηνή, στο Υπόγειο του Ρεξ, επεδίωξε να κινηθεί πρωτοποριακά.

Ωστόσο, το Εθνικό Θέατρο παραμένει σήμερα σε ένα κρίσιμο μεταίχμιο: θα περάσει στην επόμενη δημιουργική του φάση, επιτρέποντας στον Στάθη Λιβαθινό να ξεδιπλώσει το όραμά του (να πετύχει ή να αποτύχει), ή κινδυνεύει να μετεξελιχθεί σε κομματικό καλλιτεχνικό παράρτημα;

Τουλάχιστον οι πρόβες για τις παραστάσεις στην Επίδαυρο έχουν ξεκινήσει. Το ζήτημα είναι πότε θα έρθει η ανακοίνωση από τον υπουργό Πολιτισμού για την ανανέωση ή μη της θητείας του Στάθη Λιβαθινού, ώστε να είναι έγκαιρη και η προετοιμασία των παραστάσεων της προσεχούς θεατρικής χρονιάς. Το ρεπερτόριο είναι έτοιμο. Η στάση σιωπής που τηρεί το ΥΠΠΟ δεν προδιαθέτει τη συνέχεια, αφήνοντας ανοικτά όλα τα ενδεχόμενα.

Θέατρο, θεατρίνοι, θεατές…

Ως πρωταγωνιστής της εφετινής χρονιάς το θέατρο είδε τον αριθμό των παραστάσεών του να αυξάνεται (πάνω από 1.000), όπως είδε και το κοινό του να πολλαπλασιάζεται. Η κρίση επέδρασε θετικά και μετέτρεψε τις παραστάσεις σε εβδομαδιαία συνήθεια. Οι χαμηλές τιμές στα εισιτήρια, τα πακέτα και οι προσφορές (κυρίως μέσω των εφημερίδων) οδήγησαν σε μια άνθηση που υποστηρίχθηκε και υποστηρίζεται από το υψηλό επίπεδο θεάτρου που διαθέτουμε.

Τυπικά η σεζόν 2015-2016 τα είχε, ως συνήθως, όλα: Εναν μεγάλο αριθμό μιούζικαλ («Billy Elliot», «Nine», «Βίκτορ – Βικτόρια», «Οπερα της Πεντάρας», «Sweet charity», αλλά και μουσικό-θεατρικό αφιέρωμα στον Νίκο Καββαδία) αλλά και μεγάλα θεάματα (με πρώτο τη «Σμύρνη μου αγαπημένη»), που γέμισαν, λιγότερο ή περισσότερο, τις σκηνές των 1.000-1.500 θεατών. Είχε ακόμη νεοελληνικό έργο (με μπόλικα έργα του Δημήτρη Κεχαΐδη), κλασικό ρεπερτόριο, εναλλακτικούς θιάσους (κυρίως στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών), δράματα και κωμωδίες. Το στίγμα της σεζόν έδωσε, από νωρίς, με την παράστασή του ο Βασίλης Παπαβασιλείου: Με τον τίτλο «Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή, θα πεις κι ένα τραγούδι», έγραψε, σκηνοθέτησε και έπαιξε στη Φρυνίχου του Θεάτρου Τέχνης έναν μονόλογο που αποτυπώνει το διαχρονικό μας σήμερα. Στο ίδιο θέατρο, αλλά στο ιστορικό Υπόγειο του Κουν, η Ρένη Πιττακή γιόρτασε εφέτος τα 50χρονα στο σανίδι.