Ένας μεγάλος ευρωπαίος συγγραφέας, ο νομπελίστας Ίμρε Κέρτες, που αποτύπωσε με συνταρακτικό τρόπο την ανείπωτη φρίκη του Ολοκαυτώματος στο έργο του, ακτινογράφησε τον ολοκληρωτισμό και ανέδειξε τη σημασία της ελευθερίας, έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της Πέμπτης 31 Μαρτίου. Ήταν 86 ετών. Ο εκδότης του ανακοίνωσε ότι πέθανε «ύστερα από μακροχρόνια ασθένεια» στο σπίτι του, στην ουγγρική πρωτεύουσα.

Ο Ίμρε Κέρτες γεννήθηκε στη Βουδαπέστη στις 9 Νοεμβρίου του 1929. Είχε εβραϊκή καταγωγή. Το 1944, ως έφηβος, εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς και ακολούθως στο Μπούχενβαλντ, απ’ όπου και απελευθερώθηκε το 1945. Με την επιστροφή του στην Ουγγαρία το 1948 εργάστηκε στην εφημερίδα «Világosság», από την οποία εκδιώχθηκε το 1951, όταν το έντυπο υιοθέτησε την επίσημη γραμμή του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Μετά από δύο χρόνια στρατιωτικής υπηρεσίας, άρχισε την ανεξάρτητη λογοτεχνική του σταδιοδρομία, μεταφράζοντας παράλληλα μεγάλες προσωπικότητες της γερμανόφωνης κουλτούρας, από τον Νίτσε, τον Σνίτσλερ και τον Φρόιντ ως τον Ροτ, τον Βίντγκενσταϊν και τον Κανέτι, οι οποίοι επηρέασαν τη γραφή του. Κάτι που θα μπορούσε να ειπωθεί, το δίχως άλλο, και για τον Αλμπέρ Καμύ.

Το πρώτο του αριστουργηματικό βιβλίο, ένα από τα συγκλονιστικότερα έργα που μας άφησε η λογοτεχνία της Κεντρικής Ευρώπης στον 20ο αιώνα, Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο, το οποίο (αν και αρχικώς είχε απαγορευθεί) εκδόθηκε εν τέλει το 1975, ήταν βασισμένο στα όσα βίωσε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης, πλην όμως δεν ήταν ακριβώς αυτοβιογραφικό, όπως επαναλάμβανε ο ίδιος. «Όταν σκέφτομαι ένα καινούριο μυθιστόρημα, σκέφτομαι πάντα το Άουσβιτς», έλεγε ο Ίμρε Κέρτες.

«Ακόμα κι εκεί, στις καπνοδόχους, στα διαλείμματα μεταξύ των βασανιστηρίων υπήρχε κάτι που έμοιαζε με ευτυχία. Όλοι μονίμως με ρωτούν μονάχα για τα δεινά, για τις “φρικαλεότητες”: αν και για μένα αυτή ακριβώς η εμπειρία είναι ίσως εκείνη που αξίζει πιο πολύ απ’ όλες να θυμάμαι. Ναι, γι’ αυτήν, για την ευτυχία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, θα έπρεπε να σας μιλήσω την επόμενη φορά που θα με ρωτήσετε. Αν με ρωτήσετε βέβαια. Κι αν δεν το ξεχάσω και ο ίδιος»…

Το 1988 εξέδωσε το Φιάσκο, ό,τι σήμερα θεωρείται το δεύτερο μέρος μιας άτυπης μυθιστορηματικής τριλογίας που ολοκληρώθηκε το 1990 με το Καντίς για ένα αγέννητο παιδί, όπου ο συγγραφέας απευθύνει ένας καντίς – την επιμνημόσυνη δέηση της εβραϊκής θρησκείας – για το παιδί που αρνήθηκε να φέρει σ’ έναν κόσμο για πάντα στοιχειωμένο από το Ολοκαύτωμα.

«Ξέρω πόσο δύσκολο σας είναι να αποδεχθείτε το ότι μας κυβερνάνε κοινοί εγκληματίες· είναι δύσκολο ακόμα και αν σε άλλες περιπτώσεις τους αποκαλείται κοινούς εγκληματίες και τους αντιμετωπίζετε ως τέτοιους. Ωστόσο, όταν ένας παράφρων εγκληματίας καταλήγει, αντί στο φρενοκομείο ή στη φυλακή, στην Καγκελαρία ή σε κάποια άλλη διοικητική θέση, εσείς αρχίζετε ευθύς να αναζητάτε το νόημα, το πρωτότυπο, το εξαιρετικό -δεν τολμάτε να το πείτε μεγαλόφωνα, το λέτε όμως κρυφά: αναζητάτε σ’ αυτόν το μεγαλείο, για να μην αναγκαστείτε να δείτε τους εαυτούς σας ως νάνους και την παγκόσμια ιστορία ως τεράστιο παραλογισμό»…

Ακολούθησαν αφηγήματα όπως Η αγγλική σημαία (1991). Οι γερμανικές μεταφράσεις της πεζογραφίας του, από το 1992, συνετέλεσαν στην ευρύτερη αναγνώριση του έργου του. Το 1992 ήταν και η χρονιά που ο Ίμρε Κέρτες εξέδωσε το Ημερολόγιο της γαλέρας που περιλάμβανε καταγραφές υπό τη μορφή μυθοπλασίας οι οποίες κάλυπταν την περίοδο 1961-1991. Το 1997 κυκλοφορεί το Εγώ, ένας άλλος όπου συνεχίζει έναν μοναδικό εσωτερικό μονόλογο, βαθιά υπαρξιακό και φιλοσοφημένο, βασισμένο στις σημειώσεις που κρατούσε την περίοδο 1991-1995. Πρόκειται για ένα αφήγημα, επί της ουσίας, όπου ο ίδιος στήνει μια γέφυρα ανάμεσα στις μνήμες ενός τραυματικού παρελθόντος και στην πραγματικότητα ενός δύσκολου παρόντος.

«Έχετε προσέξει ότι αυτό τον αιώνα όλα γίνονται πιο πραγματικά, ότι αποκαλύπτουν τον πραγματικό τους εαυτό; Ο στρατιώτης γίνεται επαγγελματίας δολοφόνος, η πολιτική έγκλημα, το κεφάλαιο επιχείρηση εξόντωσης ανθρώπων εξοπλισμένη με κρεματόρια, ο νόμος κανόνας βρόμικων παιχνιδιών, η παγκόσμια ελευθερία φυλακή των λαών, ο αντισημιτισμός Άουσβιτς, το εθνικό αίσθημα γενοκτονία. Ο αιώνας μας είναι ο αιώνας της αλήθειας, δίχως την παραμικρή αμφιβολία. Ωστόσο από καθαρή συνήθεια τα ψεύδη συνεχίζονται, παρόλο που η πρόθεση γίνεται αντιληπτή απ’ όλους. Όταν κραυγάζουν «Αγάπη», όλοι ξέρουν ότι έφτασε η ώρα της δολοφονίας. Όταν κραυγάζουν «Νόμος», κυβερνά η ληστεία και η κλοπή…»

Μετά την πολιτική κοσμογονία του 1989, ο Ίμρε Κέρτες άρχισε να κάνει περισσότερες δημόσιες εμφανίσεις. Οι διαλέξεις και τα δοκίμιά του άρχισαν να συγκεντρώνονται, με κορύφωση τη διευρυμένη έκδοσή τους το 2001 υπό τον τίτλο Η εξόριστη γλώσσα. Το 2002 η Σουηδική Ακαδημία του απένειμε το Νομπέλ Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του. Στο σκεπτικό της βράβευσής του, η επιτροπή εξήρε τη γραφή του, «μια γραφή που διασώζει την ευθραυστότητα της ατομικής εμπειρίας ενάντια στη βάρβαρη αυθαιρεσία της Ιστορίας». Το 2003 ο Ίμρε Κέρτες εξέδωσε το μυθιστόρημα Εκκαθάριση, το κύκνειο λογοτεχνικό άσμα του.

* Στην ελληνική γλώσσα τα περισσότερα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καστανιώτη: Εγώ, ένας άλλος (2002), Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο (2003), Καντίς για ένα αγέννητο παιδί (2003), Εκκαθάριση (2004), Φάκελος Κ. (2007) – όλα μεταφρασμένα από την Γιώτα Λαγουδάκου, με την εξαίρεση ενός που μετέφρασε η Μάγκυ Κοέν. Το 2007 κυκλοφόρησε η Αστυνομική ιστορία από τις εκδόσεις Κέδρος, σε μετάφραση της Κατερίνας Τσόκα.