Ανθούν στη Σατωβριάνδου

Οταν πέφτει το σκοτάδι, κατεβαίνοντας το μικρό κομμάτι του δρόμου της οδού Σατωβριάνδου που ενώνει την 3ης Σεπτεμβρίου με τον αριθμό 34 συναντάς άντρες και αντράκια με βλέμμα θρασύ, ξεδιάντροπα εξεταστικό απέναντι στις γυναικείες παρουσίες. Το περασμένο Σάββατο δύο από αυτούς φλέρταραν λάγνα με μια κοπέλα και εκείνη ανταποκρινόταν με νάζι, συνηθισμένη να τραβάει την προσοχή σε αυτά τα μέρη. Δεν είχε χρόνο ωστόσο για να ασχοληθεί μαζί τους, η προτεραιότητά της ήταν άλλη. Κατευθύνθηκε αποφασιστικά στα εγκαίνια της έκθεσης «Re-flower» και έκανε δυναμικά την είσοδό της στη στοά του κτιρίου της οργάνωσης Στρατού Σωτηρίας δηλώνοντας την πληθωρική παρουσία της. Καθώς παρατηρούσαμε τις φωτογραφίες και τα κολάζ γύρω από τη μεταλλική σκαλωσιά που έχει στηθεί για να αναρτηθούν τα έργα από το εργαστήριο θεραπευτικής τέχνης για sex workers και θύματα trafficking «Re-Flower Project», κάποια στιγμή συναντηθήκαμε. «Θα δεις το βίντεό μου; Θέλω να μου πεις αν μιλάω ωραία» μου είπε και στάθηκε δίπλα μου καθώς φορούσα τα ακουστικά για να την ακούσω να συνοψίζει τη ζωή της. Κάνει 30 χρόνια πεζοδρόμιο αλλά εξακολουθεί να ονειρεύεται, θα ήθελε να βρει την αγάπη και τη συντροφικότητα, να φύγει κάποια στιγμή στη Γερμανία. «Τα λες πολύ ωραία» της απάντησα. Εκείνη μειδίασε ικανοποιημένη και προέτρεψε τον διπλανό μου να πάρει τη σειρά μου. Δεν θα αποκαλύψω το όνομά της και ούτε βεβαίως το πρόσωπό της –η φωτογράφιση στον χώρο της έκθεσης που ολοκληρώνεται σήμερα απαγορεύεται ούτως ή άλλως για ευνόητους λόγους. Η συνομιλήτριά μου ήταν μία από τις περίπου 30 γυναίκες από Ελλάδα, Ρουμανία, Βουλγαρία, Μπανγκλαντές, Κίνα, Αλγερία και Μαρόκο, τις σταθερά παρούσες στη σκληροπυρηνική «πιάτσα» της Σατωβριάνδου, που πείστηκαν για τις προθέσεις του εργαστηρίου φωτο-θεραπείας «Re-Flower Project».

Η τέχνη της εμπιστοσύνης

Πρόκειται για τη συνέχεια του πρότζεκτ «The Attendants» της Μυρτώς Παπαδοπούλου το οποίο ξεκίνησε το 2010 ως η ερευνητική και εικαστική αποτύπωση της βιομηχανίας του σεξ στην Αθήνα μέσα από τη φωτογραφία, το βίντεο και τον ήχο. «Γνώρισα πολλές γυναίκες και άκουσα πολλές ιστορίες, οι περισσότερες σοκαριστικές. Δεν ήθελα να είμαι μόνο παρατηρήτρια, ήθελα να συμμετάσχω πιο ενεργά μέσα στον κόσμο τους» λέει η Μυρτώ Παπαδοπούλου. Σχεδίασε λοιπόν το πρόγραμμα και αποτάθηκε στην ΑΜΑΚΑ, τη ΜΚΟ που ίδρυσαν το 2008 οι art therapists Μαργαρίτα Παπαδοπούλου και Δάφνη Καλαφάτη μαζί με άλλους θεραπευτές της τέχνης, ψυχολόγους και φωτογράφους με σκοπό την παροχή δημιουργικών εργαστηρίων τέχνης σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, προκειμένου να τη βοηθήσουν να το υλοποιήσει.

Κάθε Τετάρτη και για τρεις ώρες, από τον Σεπτέμβριο ως και τα εγκαίνια του Μαρτίου, οι τρεις τους ήταν παρούσες στο κτίριο της οργάνωσης του Στρατού Σωτηρίας και προσκαλούσαν τις γυναίκες που δουλεύουν στην περιοχή να εκφραστούν μέσα από την τέχνη. Τουλάχιστον αυτός ήταν ο στόχος, αν και δεν ήταν εύκολα επιτεύξιμος. «Αρχικά το πρότζεκτ είχε πιο καλλιτεχνική κατεύθυνση, αλλά είδαμε ότι χρειαζόταν χρόνος για να μπορέσουν να ανταποκριθούν σε αυτό οι γυναίκες. Ως τα τέλη Νοεμβρίου προσπαθούσαμε να δημιουργήσουμε έναν ασφαλή δεσμό για να μας ανοιχτούν. Σιγά-σιγά αρχίσαμε να εισάγουμε καλλιτεχνικές δραστηριότητες στο πλαίσιο του art therapy, προσαρμοσμένες ωστόσο στον χρόνο που μπορούσαν να μας αφιερώσουν. Στην αρχή δεν μπορούσαν να κάτσουν ούτε πέντε λεπτά στο ίδιο σημείο, προς το τέλος κατάφερναν να μείνουν για μισή ώρα» λέει η Μαργαρίτα Παπαδοπούλου.

«Δεδομένου ότι δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο πλαίσιο να περιορίζει και να καθορίζει τις κινήσεις τους, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να τις πείσουμε να είναι παρούσες. Οι γυναίκες δουλεύουν, οπότε εμείς μπήκαμε στο πρόγραμμα της ζωής τους και όχι εκείνες στο δικό μας. Προσπαθήσαμε να στήσουμε μια δομή, να καθιερώσουμε μια στοιχειώδη πειθαρχία. Υπήρχαν μέρες που λειτουργούσε και άλλες όχι. Εστιάσαμε σε εκείνο που κάναμε ούτως ή άλλως από πριν. Προσπαθήσαμε να τις προσεγγίσουμε, να μιλήσουμε μαζί τους και να χτίσουμε μια σχέση εμπιστοσύνης» εξηγεί η Μυρτώ Παπαδοπούλου.

Polaroid από μια «άσκηση» στην πόλη. Αφότου διδάχθηκαν κάποιες βασικές φωτογραφικές τεχνικές, οι γυναίκες βγήκαν στους δρόμους για να αποτυπώσουν εικόνες της καθη-μερινότητας

Εκείνες που το κατάφεραν βγήκαν μαζί τους στη γειτονιά για να κάνουν τις πρώτες «ασκήσεις». Αποτύπωσαν σε polaroids την πόλη και την καθημερινότητά τους. Κάθισαν γύρω από ένα τραπέζι και από έναν προτζέκτορα είδαν τοπία μακρινά και καθεμιά από αυτές φωτογραφήθηκε λουσμένη στην εικόνα που τις ταξίδευε σε μέρη συναφή με τη μακρινή τους πατρίδα. Αρχισαν να μιλούν και να εκφράζουν τις σκέψεις τους. Επέτρεψαν να τους περιποιηθούν τα ταλαιπωρημένα και πολύ συχνά χτυπημένα πρόσωπά τους. Κάθε εβδομάδα οι κοπέλες που τρέχουν το πρότζεκτ έφερναν μια make-up artist για να τις βάφει, να τις κάνει τις όμορφες και περιποιημένες γυναίκες της διπλανής πόρτας. Κάποιες από αυτές πόζαραν για τον φακό της Μυρτώς Παπαδοπούλου και τα πορτρέτα τους ταξίδεψαν με το ταχυδρομείο σε συγγενικά τους πρόσωπα. «Θέλουν πολύ να δουν τον εαυτό τους φωτογραφημένο κατ’ αυτόν τον τρόπο. Αισθάνονται όμορφες, ότι αξίζουν και θέλουν να προβάλουν αυτό το υγιές κομμάτι στους δικούς τους ανθρώπους. Με αυτόν τον τρόπο νιώθουν ότι υπάρχουν».

Θετική Φωνή

Να σημειωθεί ότι η ΑΜΑΚΑ και η Μυρτώ Παπαδοπούλου συνεργάστηκαν με τον Σύλλογο Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή» προκειμένου να παρέχει ενημέρωση στις γυναίκες και να φροντίζει να υποβάλλονται και σε τεστ ηπατίτιδας και HIV με την οργάνωση του Στρατού Σωτηρίας που τους παρείχε τον χώρο, με νομικούς προκειμένου να ενημερώνονται οι γυναίκες για τα δικαιώματά τους. Την υλική υποστήριξη για το εξάμηνο αυτό πρόγραμμα τη βρήκαν στο Ιδρυμα Μποδοσάκη, τον διαχειριστή επιχορήγησης στην Ελλάδα του διεθνούς προγράμματος «Είμαστε όλοι πολίτες», το οποίο χρηματοδοτείται από Ισλανδία, Λιχτενστάιν και Νορβηγία μέσω των EEA Grants.

Αν και είναι δύσκολο, αν όχι αδιανόητο να πιστέψεις ότι μπορούν να ξανα-ανθήσουν οι γυναίκες με τις τσακισμένες και καταρρακωμένες ψυχές χάρη στη φωτογραφία και στην τέχνη, σαν να έχει φυτευθεί ένα τόσο δα σποράκι ελπίδας χάρη στις πολλές παραμέτρους του προγράμματος. Η Μυρτώ Παπαδοπούλου δηλώνει αποφασισμένη να το συνεχίσει μέχρι να αποφέρει καρπούς. Χρειάζεται άλλωστε χρόνος. «Είναι λίγοι οι μήνες για να μιλήσουμε για ουσιαστικά αποτελέσματα» εξηγεί η Δάφνη Καλαφάτη. «Εχουν γίνει κάποια πολύ μικρά βήματα για τη βελτίωση της αυτοπεποίθησής τους. Τώρα που έχουμε καταφέρει τη συμμετοχή τους, μπορούμε να βάλουμε κάποιους πιο θεραπευτικούς στόχους».