100 χρόνια από τη γέννηση του Γεχούντι Μενουχίν

Είναι ίσως σπάνιο μια πρώιμη μουσική ιδιοφυΐα, ένα «παιδί-θαύμα» ας πούμε, να παραμείνει στην κορυφή του διεθνούς στερεώματος και στην ενήλικη ζωή του. Ο Γεχούντι Μενουχίν κατάφερε πολλά περισσότερα: ένας από τους κορυφαίους βιολονίστες του 20ού αιώνα, έκανε παράλληλα καριέρα ως διευθυντής ορχήστρας συνδυάζοντας πολλές και διαφορετικές ιδιότητες, με πρώτες αυτές του ουμανιστή, του στοχαστή και του δασκάλου… Συνδύασε μοναδικά το επικοινωνιακό χάρισμα με τη δεξιοτεχνία. Καθώς μάλιστα έτυχε να ζήσει την επαύριο των πιο μελανών σελίδων της ανθρωπότητας κατά τον προηγούμενο αιώνα –συμπεριλαμβανομένου του Ολοκαυτώματος –η ερμηνεία του απέπνεε σταθερά την έντονη συναισθηματική εμπλοκή του. Αλλωστε, για τον ίδιο η μουσική ήταν μια πράξη ειρήνευσης. Δεν το πίστευε απλώς, το ζούσε…

Σολίστ στα επτά του

Ο Γεχούντι Μενουχίν γεννήθηκε στις 22 Απριλίου 1916 στη Νέα Υόρκη από εβραίους γονείς οι οποίοι μετανάστευσαν στις ΗΠΑ από τη σημερινή Λευκορωσία. Πήρε το πρώτο του μάθημα βιολιού σε ηλικία τεσσάρων ετών και αποδείχθηκε εξαιρετικό ταλέντο εξαρχής. Εκανε την πρώτη του δημόσια εμφάνιση στα επτά του, μόλις, χρόνια, το 1923, ως σολίστ με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Σαν Φρανσίσκο. Μία πενταετία αργότερα ακολούθησαν οι πρώτες ηχογραφήσεις με την καθοδήγηση του κορυφαίου Λούις Πέρσινγκερ, δασκάλου πολλών σολίστ του βιολιού, ο οποίος στο μεταξύ είχε δεχθεί να τον διδάξει…

Οταν η οικογένεια Μενουχίν πήγε στο Παρίσι, ο Πέρσινγκερ πρότεινε να συνεχίσει ο νεαρός Γεχούντι τα μαθήματά του με τον δικό του δάσκαλο, τον βέλγο βιρτουόζο και παιδαγωγό Ευγένιο Ιζάι. Τελικά δεν έγινε έτσι, καθώς δεν του άρεσε η μέθοδός του αλλά και το γεγονός ότι ήταν άνθρωπος προχωρημένης ηλικίας. Αντ’ αυτού προτίμησε τον ρουμάνο συνθέτη και βιολονίστα Γκεόργκε Ενέσκου, με την καθοδήγηση του οποίου έκανε ηχογραφήσεις, με τη συνεργασία διαφόρων στο πιάνο. Μελέτησε επίσης δίπλα στον βιολονίστα, μαέστρο και συνθέτη Αντολφ Μπους. Το 1929 έπαιξε στο Βερολίνο τρία κοντσέρτα του Μπαχ, του Μπετόβεν και του Μπραμς υπό τον Μπρούνο Βάλτερ. Δύο χρόνια αργότερα ακολούθησε η πρώτη του ηχογράφηση κοντσέρτου. Το ενδιαφέρον του για τη μουσική του Μπέλα Μπάρτοκ τον ώθησε να του παραγγείλει ένα έργο γραμμένο γι’ αυτόν: η Σονάτα για σόλο βιολί, η οποία ολοκληρώθηκε το 1943 και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τον Μενουχίν στη Νέα Υόρκη το 1944, ήταν το προτελευταίο έργο του συνθέτη.

Ο Φουρτβένγκλερ και οι Σύμμαχοι

Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Μενουχίν έδωσε συναυλίες για τα συμμαχικά στρατεύματα ενώ, από κοινού με τον βρετανό συνθέτη Μπέντζαμιν Μπρίτεν στο πιάνο έπαιξαν μουσική για τους επιζώντες του στρατοπέδου συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλσεν μετά την απελευθέρωσή του τον Απρίλιο του 1945. Δύο χρόνια αργότερα επέστρεψε στη Γερμανία για να δώσει συναυλίες με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου υπό τη διεύθυνση του Βίλχελμ Φουρτβένγκλερ, ενός αρχιμουσικού ο οποίος παρέμεινε και διηύθυνε στη χώρα σε ολόκληρη τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου και ως το τέλος του Πολέμου. Το γεγονός αυτό προκάλεσε αντιδράσεις, ενώ ο ίδιος ο Μενουχίν το είδε ως πράξη συμφιλίωσης: ήταν ο πρώτος εβραίος μουσικός που έκανε κάτι τέτοιο τόσο κοντά χρονικά στο Ολοκαύτωμα, απαντώντας σε όσους του άσκησαν κριτική ότι θέλησε να αποκαταστήσει τη γερμανική μουσική δημιουργία και το πνεύμα. «Πιστεύω πως ο Φουρτβένγκλερ αισθανόταν πραγματικά ταπεινωμένος. Η δική του Γερμανία δεν ήταν αυτή των ναζιστών: μιας παρέας εγκληματιών που κυβερνούσαν ένα ολόκληρο κράτος» έλεγε πολλά χρόνια αργότερα αναφερόμενος στην περίοδο αυτή. Ο Μενουχίν συνέχισε να δίνει συναυλίες και να διευθύνει σε προχωρημένη ηλικία, συμπεριλαμβάνοντας στο ρεπερτόριό του και επιλογές εκτός της λεγόμενης κλασικής μουσικής. Μεταξύ άλλων, γνωστή ήταν η συνεργασία του με τον ινδό δεξιοτέχνη του σιτάρ Ραβί Σανκάρ, η οποία άρχισε το 1966. Το 1983 θεσμοθέτησε τον Διεθνή Διαγωνισμό για Νέους Βιολονίστες Γεχούντι Μενουχίν, ο οποίος εξελίχθηκε σε έναν από τους πλέον έγκυρους του είδους. Το 1991 τιμήθηκε από την ισραηλινή κυβέρνηση με το βραβείο Wolf. Στον λόγο που εξεφώνησε τότε, άσκησε έντονη κριτική στη συνεχιζόμενη κατοχή της Δυτικής Οχθης…

Υποστηρικτής της Ενωμένης Ευρώπης

Πέρα από οπαδός της ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή, ο Μενουχίν ήταν και παθιασμένος υποστηρικτής της ιδέας της Ενωμένης Ευρώπης. «Σήμερα η Ευρώπη είναι το μόνο μέρος στον κόσμο όπου ένας άνθρωπος μπορεί να διδάξει, να μάθει, να οραματιστεί και ίσως να εφαρμόσει μια νέα ιδέα για την αυτονομία και την ανεξαρτησία του πολίτη στο εσωτερικό μιας συνομοσπονδίας» δήλωνε χαρακτηριστικά σε συνέντευξή του το 1992. Εκεί διατύπωνε και την πρόθεσή του να δημιουργήσει ένα Κοινοβούλιο των Πολιτισμών. «Οχι, δεν εννοώ έναν ακόμη γραφειοκρατικό μηχανισμό» ξεκαθάριζε. «Το Κοινοβούλιο αυτό θα αποτελείται αποκλειστικά από άντρες και γυναίκες που θα διορίζονται για πολύ μικρή περίοδο, για δύο ή τρεις ημέρες, σύμφωνα με το ζήτημα που θα έπρεπε να συζητηθεί. Καθένας από αυτούς θα ήταν απεσταλμένος του πολιτισμού του και θα διοριζόταν αποκλειστικά με βάση την αξία του και τις γνώσεις του πάνω στο θέμα που πρόκειται να συζητηθεί. Αν, για παράδειγμα, μια μέρα γίνεται συζήτηση για την παιδεία, κάθε πολιτισμός θα έστελνε κι από έναν φιλόσοφο ή έναν ποιητή, κάποιον που θα ήταν αγαπητός στον λαό του, ο οποίος θα τον θεωρούσε γνήσιο εκπρόσωπό του. Θα ήταν αντιπρόσωπος μιας συγκεκριμένης κουλτούρας κι όχι ενός έθνους και θα μιλούσε στο όνομα όλων αυτών που θεωρούν ότι η κουλτούρα αυτή τους εκφράζει. Κάθε φορά που αλλάζει το θέμα συζήτησης, θα αλλάζει και ο αντιπρόσωπος…».