Πώς ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ αποχαιρέτησε τη γλώσσα

Μία από τις 10 ταινίες που προβάλλονται από την Πέμπτη 28 Μαΐου στις αίθουσες είναι ο «Αποχαιρετισμός στη γλώσσα» («Adieu au language»). Είναι η τελευταία ως σήμερα δημιουργία του Ζαν-Λικ Γκοντάρ, ενός γκουρού του κινηματογράφου, ο οποίος κάποτε υπήρξε ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του πρωτοποριακού κινήματος της κινηματογραφικής Γαλλίας: της Nouvelle Vague (Νέο Κύμα).

Οπως όλες οι τελευταίες ταινίες του 84χρονου Ελβετού («Η μουσική μας», «Η ελεγεία του έρωτα»), έτσι και ο «Αποχαιρετισμός στη γλώσσα» μοιάζει περισσότερο με παιχνιδιάρικο φιλοσοφικό δοκίμιο. Δεκάδες αποφθέγματα («οι δημοκρατίες έχουν τάση προς τον ολοκληρωτισμό»), δεκάδες ερωτήματα («ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην ιδέα και στη μεταφορά;», «μπορεί η κοινωνία να δεχυεί τον φόνο για την αντιμετώπιση της ανεργίας;») και δεκάδες αναφορές σε πρόσωπα της Ιστορίας (Μάο Τσε Τουνγκ, Κλοντ Μονέ, Αδόλφος Χίτλερ κ.ο.κ.) συνθέτουν ένα παραλήρημα σκέψεων, φράσεων, χρωμάτων και εικόνων που όσο δυσκολεύεσαι να παρακολουθήσεις άλλο τόσο δεν μπορείς να τραβήξεις από αυτό τη ματιά σου. Την ίδια ώρα ο Γκοντάρ εξακολουθεί να είναι ένας ανήσυχος δημιουργός αφού η ταινία του είναι επίσης ένας πειραματισμός με το σύστημα 3D.

Θα ήθελα να τον είχα δει ξανά στις Κάννες όταν η ταινία έκανε πρεμιέρα πρόπερσι, όμως ο Γκοντάρ δεν ήρθε. Δεν εμφανίζεται ποτέ πια σε φεστιβάλ, σπανίως δίνει συνεντεύξεις, είναι ένας άνθρωπος ερμητικά κλειστός στο σύμπαν του. «Γιατί τα έχει κάνει όλα αυτά στο παρελθόν και είναι χορτασμένος» μου είχε πει τότε ο βοηθός του Φαμπρίς Αρανό, ο οποίος έχει υπογράψει τη φωτογραφία του «Αποχαιρετισμού στη γλώσσα». Ακόμη και το γεγονός ότι η ταινία του παίχθηκε στις Κάννες (όπου και βραβεύθηκε με το Βραβείο της Επιτροπής) δεν ήταν απόφαση του Γκοντάρ αλλά του παραγωγού του. «Αν ο παραγωγός δεν την έστελνε, ο Ζαν-Λικ δεν θα την έστελνε ποτέ. Ο Γκοντάρ είναι καλλιτέχνης».

Μπορεί να μην είδα τον Γκοντάρ, όμως τον περασμένο Ιανουάριο είχα την ευκαιρία να κάνω μια μικρή κουβέντα με τρεις από τους ηθοποιούς του. Η Ζοέ Μπρουνό, η Ελοΐζ Γκοντέ και ο Καμέλ Αμπντελί, που εμφανίζονται στον «Αποχαιρετισμό στη γλώσσα», έδωσαν το παρών στο φεστιβάλ της Unifrance που γίνεται κάθε χρόνο στο Παρίσι για την προώθηση του γαλλικού κινηματογράφου. Εκεί οι ηθοποιοί με ξενάγησαν λίγο στο «γκονταρικό» σύμπαν, συμφωνώντας φυσικά και οι τρεις στο ότι μια συνεργασία με τον Ζαν-Λικ Γκοντάρ είναι ένα θείο δώρο για κάθε ηθοποιό.

Η δυσκολία της προφοράς μα και γενικότερα της ομιλίας ήταν ένα από τα ζητήματα που απασχολούσαν από την αρχή τον σκηνοθέτη για τον «Αποχαιρετισμό στην γλώσσα». Ο Γκοντάρ έβαλε τους ηθοποιούς του να δουλέψουν πάνω σε αυτό το θέμα, είτε παρακολουθώντας ντοκιμαντέρ για κωφάλαλους είτε μαθαίνοντας να μιλούν από την αρχή, σαν βρέφη. «Ηταν σαν να μας έλεγε «πείτε αντίο στη γλώσσα που γνωρίζετε και αρχίστε από το μηδέν»» μου είπε η Μπρουνό. «Νομίσαμε μάλιστα ότι θα μιλούσαμε κατ’ αυτόν τον τρόπο όταν θα γυρίζαμε την ταινία αλλά ο Γκοντάρ τελικά το απέρριψε». Για την Μπρουνό «ο Γκοντάρ ξέρει ακριβώς πού θέλει να πας αλλά ποτέ δεν θα σου πει αν έφτασες. Ετσι όμως σε διατηρεί διαρκώς σε εγρήγορση. Ακριβώς επειδή είναι πολύ ακριβής σε αυτό που θέλει να ακούσει, πρέπει κι εσύ να είσαι πολύ ακριβής σε αυτό που θα πεις». Η ηθοποιός θυμάται ότι σε μια περίπτωση την έβαλε να επαναλαμβάνει διαρκώς την πρόταση «alors, deux questions» («λοιπόν, δύο ερωτήσεις»). Την επανέλαβε τόσο πολλές φορές και με τη δυσκολία της προφοράς που εν τέλει της ήρθαν δάκρυα στα μάτια. «Αυτό ήθελε, να βουρκώσω» είπε η Μπρουνό. «Αλλά δεν μου το είπε ποτέ. Συνέβη όμως από τον τρόπο με τον οποίο με σκηνοθέτησε».

«Εκτός από το ότι δεν έχω ακόμη προλάβει να δουλέψω με πολλούς σκηνοθέτες, η εμπειρία μου με τον Γκοντάρ ήταν ιδιαίτερη διότι μας επέτρεψε να μπούμε στον πραγματικό κόσμο του, στο ίδιο του το σπίτι στην Ελβετία» είπε από την πλευρά της η Ελοΐζ Γκοντέ, η οποία δηλώνει φαν των ταινιών της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη («Attenberg») και ευελπιστεί κάποτε να συνεργαστεί μαζί της. «Ακόμη και το σκυλί που βλέπουμε στην ταινία είναι του Γκοντάρ» συνέχισε η Γκοντέ επισημαίνοντας τη λιτότητα του ανθρώπινου δυναμικού στο συνεργείο (μόλις τρία άτομα). Ωστόσο αυτή ακριβώς η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού ήταν που έκανε ακόμη πιο απαιτητική και ενδιαφέρουσα τη δουλειά των ηθοποιών (για την ιστορία, η σκυλίτσα της ταινίας λέγεται Ρόξι και είναι της συντρόφου του σκηνοθέτη, όπως μου είχε πει ο Φ. Αρανό).

Τέλος, για τον ηθοποιό Καμέλ Αμπντελί ο Ζ.-Λ. Γκοντάρ είναι ένας σύγχρονος καλλιτέχνης που χρησιμοποιεί την εικόνα ως μέσον έκφρασης. «Αυτό που βρήκα πολύ ενδιαφέρον σε προσωπικό επίπεδο» συνέχισε ο Αμπντελί «είναι ότι όταν με κάλεσε ο Γκοντάρ βρισκόμουν σε μια φάση αναζήτησης… σιωπής! Και ξαφνικά κάποιος με καλεί για να παίξω σε μια ταινία που τιτλοφορείται… «Αποχαιρετισμός στη γλώσσα!» Πώς να μην παίξω;».