Το Εθνικό Θέατρο ψάχνει το όραμα

Από την πλευρά του ο υπουργός, που εξεπλάγη με την άρνηση αυτή, τόνισε ότι «χρειάζονται νέα πρόσωπα για να υπηρετηθεί ένα νέο όραμα για το Εθνικό Θέατρο, την πρώτη σκηνή της χώρας», στα οποία προφανώς δεν ανήκει ο νυν διευθυντής. Επί των συγκεκριμένων θέσεών του ρωτήθηκε από «Το Βήμα» αλλά δεν θέλησε να απαντήσει.

Αποτέλεσμα: Αυτή τη στιγμή το Εθνικό Θέατρο κλυδωνίζεται ανάμεσα στις δύο αντικρουόμενες απόψεις, θέτοντας ουσιαστικά σε κίνδυνο την ίδια την υπόστασή του. Ανάμεσα στο προσωπικό και στο πολιτικό παιχνίδι, μήπως ξεχνάμε την ίδια την τέχνη και τους οργανισμούς της;

«Οταν ο υπουργός ζητεί την παραίτησή σου, πρέπει να τη θέτεις στη διάθεσή του. Είναι ζήτημα αξιοπρέπειας» διατείνεται συνεργάτης του, ενώ έτερος διαφωνεί: «Οταν ο υπουργός ζητεί την παραίτησή σου, πρέπει να την αιτιολογεί με ακρίβεια και σοβαρότητα».

Αποτελεί κοινό μυστικό η διάθεση κάθε κυβέρνησης να διορίσει τους δικούς της σε οργανισμούς, υπηρεσίες και λοιπές δημόσιες θέσεις. Η τέχνη και ο πολιτισμός όμως δεν θα έπρεπε να υπακούν σε μια συνέχεια, έξω από κάθε είδους μικροπολιτικά συμφέροντα; Γιατί η σκυτάλη δεν μπορεί να δοθεί με σύνεση και λογική; «Υπάρχουν «δικά σου» και «δικά μου» στην τέχνη, στο θέατρο;» αναρωτιέται ένας ουδέτερος παρατηρητής της διένεξης.

Στην πρόσφατη ιστορία του το Εθνικό έχει ζήσει αντικαταστάσεις σε γρήγορους ρυθμούς: από τον Αλέξη Σολομό στην Ντόρα Τσάτσου, και από εκεί στον Κώστα Πολιτόπουλο και στη Λαλούλα Χρυσικοπούλου, η θέση του επικεφαλής χρησιμοποιήθηκε από την εκάστοτε εξουσία.

Η άφιξη και η παραμονή του Νίκου Κούρκουλου, μαζί με την αλλαγή του νόμου-πλαισίου για το Εθνικό, προσέφεραν μια νέα πραγματικότητα. Η περίπτωση του Γιάννη Χουβαρδά που παρέμεινε δύο θητείες στο τιμόνι, παρά τις κυβερνήσεις που άλλαζαν, θα έπρεπε να έχει λειτουργήσει παραδειγματικά.

Πολλοί είδαν στην τοποθέτηση του Σωτήρη Χατζάκη από τον τότε υπουργό Κώστα Τζαβάρα και κυρίως στο ΔΣ, που (ευτυχώς) δεν πρόλαβε να συσταθεί, μια αυστηρά κομματική επιλογή. Από αυτήν λοιπόν την κομματική επιλογή φαίνεται να παίρνει τη σκυτάλη σήμερα ο Νίκος Ξυδάκης. Το τοπίο ωστόσο δεν είναι ξεκάθαρο: Ποιο είναι το νέο όραμα που ευαγγελίζεται και με ποιους σκοπεύει να το υλοποιήσει; Γιατί δεν δίνει σαφή περιγραφή αυτού του οράματος; Γιατί η ανάληψη δημόσιων θέσεων από τον Σωτήρη Χατζάκη αποτελεί μομφή; Το θέατρο είναι ο κατάλληλος χώρος για ξεκαθάρισμα λογαριασμών;

Για να οδηγηθεί σε παραίτηση ή απόλυση ο επικεφαλής του Εθνικού, πρέπει το υπουργείο να το αιτιολογήσει με σοβαρά στοιχεία –όπως για παράδειγμα οικονομικές και διοικητικές ατασθαλίες. Είναι έτοιμο το ΥΠΠΟ να μπει σε μια τέτοια κόντρα; Εχει συγκεκριμένους λόγους και στοιχεία ή αποτελεί καθαρά πολιτική του επιλογή, όπως άφησε σαφώς να εννοηθεί ο Νίκος Ξυδάκης; Ο άλλος δρόμος είναι να αντικατασταθούν από τον υπουργό όλα τα μέλη του ΔΣ και τα νέα μέλη «να του κάνουν τον βίο αβίωτο, ώστε εν τέλει να παραιτηθεί», αναφέρει συνεργάτης του στο Εθνικό.

Προς το παρόν το τοπίο μοιάζει θολό και δυσχεραίνει τη διαδοχή, θυμίζοντας την πρόσφατη περίπτωση στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

«Θα δούμε τις επόμενες κινήσεις μας» τονίζουν κύκλοι του υπουργείου, χωρίς να καθιστούν σαφείς τις προθέσεις τους. Δεν φαίνεται πάντως ότι θα μείνουν με σταυρωμένα τα χέρια και θα περιμένουν να αλλάξει γνώμη ο Χατζάκης. Αλλωστε ο νυν καλλιτεχνικός διευθυντής ανήκει σε εκείνους που στόχευαν σε αυτή τη θέση εδώ και οκτώ χρόνια, οπότε…

Την Παρασκευή 6 Μαρτίου είχε οριστεί η πρεμιέρα για τις «Δούλες» στο Μικρό Rex. Το ίδιο απόγευμα ο Σωτήρης Χατζάκης διέψευδε κατηγορηματικά τις φήμες περί παραίτησής του, έπειτα από αίτημα του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού. Χαρακτήριζε τις φημολογίες «αποκυήματα φαντασίας» προσθέτοντας με νόημα: «Πολλοί θα ήθελαν βέβαια να φύγω». Από την πλευρά του το ΥΠΠΟ, μέσω κύκλων και συμβούλων του Νίκου Ξυδάκη, επιβεβαίωνε τη διάψευση. «Οχι, όχι, δεν έχει γίνει καμία τέτοια νύξη».

Το βράδυ ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου μαζί με τον πρόεδρο του ΔΣ Γιώργο Στεφανάκη και άλλα μέλη, όπως ο σκηνογράφος Γιάννης Μετζικώφ, χειροκρότησαν την παράσταση με το έργο του Ζαν Ζενέ. Αλλωστε με τον Μπρους Μάγερς που σκηνοθετεί τις «Δούλες» είχαν συνεργαστεί στο παρελθόν και έκτοτε τους συνδέει προσωπική σχέση. Ακόμη πιο δύσκολο λοιπόν να λείψει ο Σωτήρης Χατζάκης, ο οποίος, ως είθισται, είναι παρών σε όλες τις πρεμιέρες του Εθνικού.

Δύο εβδομάδες νωρίτερα, το βράδυ της Τετάρτης 18 Φεβρουαρίου, ο Σωτήρης Χατζάκης είχε υποδεχθεί στην ίδια θεατρική σκηνή τον υπουργό Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη, στην πρεμιέρα του έργου «Ευτυχισμένες μέρες» του Μπέκετ. Στο τέλος του ίδιου μήνα, και συγκεκριμένα το Σάββατο 28 Φεβρουαρίου, μία ημέρα προτού κατέβει «Ο άνθρωπος για όλες τις εποχές», ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού υποδέχθηκε στην Κεντρική Σκηνή τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα. Στην υποδοχή και ο σκηνοθέτης της παράστασης Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος.

Εν τω μεταξύ είχε ήδη οριστεί η συνέντευξη Τύπου για την Τρίτη 10 Μαρτίου, ώστε να παρουσιάσει στους δημοσιογράφους τον Απολογισμό της ως τώρα θητείας του (Μάιος 2013 – Φεβρουάριος 2015). Σύμπτωση; Μάλλον όχι. Η πιθανή αντικατάστασή του από τη νέα ηγεσία του ΥΠΠΟ ήταν εύκολο να προβλεφθεί. Σύμφωνα με τον σχετικό νόμο (του 1994, άρθρο 3, παράγραφος 13) «ο διορισμός του καλλιτεχνικού διευθυντού μπορεί να ανακαλείται και πριν από τη λήξη της θητείας του, σε περίπτωση που ο ετήσιος απολογισμός του έργου του καλλιτεχνικού διευθυντού απορριφθεί από το ΔΣ πλήρως αιτιολογημένα με πλειοψηφία 2/3 επί του συνόλου των μελών του». Φρόντισε λοιπόν να μην υπάρχουν εκκρεμότητες.

Να θυμίσουμε ότι ο αντιπρόεδρος του ΔΣ Γιώργος Μανιώτης καθώς και τα μέλη Γιάννης Μετζικώφ και Κατερίνα Χέλμη (αντικατέστησε μετά τον θάνατό της την Κίττυ Αρσένη) αποτελούν επιλογές του τότε υπουργού Κώστα Τζαβάρα, ο οποίος και διόρισε καλλιτεχνικό διευθυντή τον Χατζάκη. Την ίδια εποχή μπήκαν στο ΔΣ ως εκπρόσωποι ο Ερρίκος Μπελιές, ο Νίκος Αρβανίτης και ο Δημήτρης Φραγκιόγλου – της Ενωσης Συγγραφέων ο πρώτος και της Ενωσης Ηθοποιών οι άλλοι δύο. Η παραίτηση του Σταύρου Ξαρχάκου έφερε τον Γιώργο Στεφανάκη στη θέση του προέδρου (επί υπουργίας Πάνου Παναγιωτόπουλου).

Παρά τις εκατέρωθεν διαψεύσεις, από τις 2 ως τις 6 Μαρτίου τόσο ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού όσο και ο διευθυντής του Γραφείου του Παναγιώτης Δούρος είχαν τηλεφωνικές επαφές και συναντήσεις με πιθανούς αντικαταστάτες του Σωτήρη Χατζάκη. Αντίστοιχες κινήσεις είχαν ξεκινήσει και για την αντικατάσταση του Γιάννη Βούρου από την καλλιτεχνική διεύθυνση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη, και ας μην έχει ζητηθεί επισήμως η παραίτησή του από τον αναπληρωτή υπουργό.

Ο Θόδωρος Τερζόπουλος ανήκει στα πρώτα ονόματα που κάλεσε συνεργάτης του Νίκου Ξυδάκη για να αναλάβει τη διευθυντική θέση στο Εθνικό. Ο σκηνοθέτης, ιδρυτής του θεάτρου Αττις, αρνήθηκε την «τιμητική πρόταση» τόσο γιατί το πρόγραμμά του δεν του το επιτρέπει όσο και γιατί πιστεύει ότι «θέσεις όπως αυτή απαιτούν νεότερους ανθρώπους με μεγάλη ενέργεια». Ενα ευγενικό «όχι ευχαριστώ» έλαβαν και από τους Θωμά Μοσχόπουλο, Δημήτρη Τάρλοου και Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο για τη θέση του επικεφαλής στο ΚΘΒΕ…

Την περασμένη Δευτέρα, 16 Μαρτίου οι φήμες επανήλθαν, μόνο που αυτή τη φορά δεν διαψεύστηκαν από τον Νίκο Ξυδάκη. Στο ραντεβού του με τον Σωτήρη Χατζάκη την Πέμπτη 12 Μαρτίου έλαβε ως απάντηση ένα ηχηρό «όχι, δεν παραιτούμαι», μια που η θητεία του ολοκληρώνεται τον Μάιο του 2016 (είναι τριετής). «Εγώ θα συνεχίσω να κάνω τη δουλειά μου» είπε στο «Βήμα» αμέσως μετά την επίσημη ανακοίνωση του ΥΠΠΟ και τη δική του απάντηση.

Με μια επιστολή του προς τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα ο Σωτήρης Χατζάκης ξεκαθάρισε τις προθέσεις του και το κλίμα της συνάντησής του με τον υπουργό, το οποίο ήταν «εξαιρετικά προσβλητικό» για τον ίδιο. Αλλωστε οι σαφείς και δημόσιες αναφορές του υπουργού στην πορεία του σκηνοθέτη και ηθοποιού σε δημόσιες θέσεις συνηγορούν στην κόντρα που ξέσπασε. Τον είπε «κρατικοδίαιτο».

Ο υπουργός, ο οποίος επικαλέστηκε την πρόθεσή του για «ν έα πρόσωπα και νέο όραμα», κατηγόρησε τον Σωτήρη Χατζάκη ότι «έσπευσε να παρασύρει τον πρόεδρο της Ενωσης Θεάτρων της Ευρώπης, o οποίος, δίχως να ενημερωθεί, θεώρησε σε επιστολή του ότι ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου διώκεται για πολιτικούς λόγους!».