Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών… αλλιώς!

Η αγκαλιά της μικρής Μαρίας. Το χαμόγελο του Μπασάμ. Το δάκρυ στην άκρη του ματιού της κυρίας Στέλλας. Μιλώντας για την εμπειρία της από το κοινωνικό -εκπαιδευτικό έργο της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, η βιολονίστρια Νέλλη Οικονομίδου, πρόεδρος του Συλλόγου των Μουσικών, έχει πολλά να θυμηθεί. Ξεχωρίζει όμως δυο στιγμές που έζησε η ίδια ως μέλος του «Ενωδον», ενός από τα σύνολα δωματίου της ορχήστρας που εκπονούν τα αντίστοιχα προγράμματα.

Την περυσινή σεζόν, μεταξύ άλλων, επισκέφθηκαν το Ιδρυμα «Θεοτόκος». Λίγες ημέρες πριν από την επίσκεψη είχαν επισημάνει μέσω της ιστοσελίδας του Ιδρύματος την ύπαρξη χορωδίας. Επικοινώνησαν λοιπόν με τη διευθύντρια για να ρωτήσουν μήπως η χορωδία θα μπορούσε να ετοιμάσει κάτι προκειμένου να το ερμηνεύσει μαζί με τους μουσικούς και συγκεκριμένα το «Χρυσαλιφούρφουρο» του Νίκου Κυπουργού. Εκείνη μάλλον τους αποθάρρυνε αφού το θεώρησε πολύ δύσκολο στο διάστημα των τριών διαθέσιμων ημερών. Οταν όμως οι μουσικοί έφτασαν εκεί, τους περίμενε μια μεγάλη έκπληξη: τα παιδιά της χορωδίας του Ιδρύματος είχαν πράγματι καταφέρει να μάθουν το «Χρυσαλιφούρφουρο». Ηταν το τελευταίο κομμάτι του προγράμματος και όταν ήρθε η σειρά του, τα παιδιά μαζεύτηκαν μπροστά στη σκηνή, αγκαλιάστηκαν σφιχτά και κοιτώντας κατάματα τους μουσικούς τραγούδησαν με όλη τη δύναμη της φωνής, του μυαλού και της ψυχής τους. «Εμείς παίζαμε και το δάκρυ πήγαινε κορόμηλο…» λέει παραστατικά η Νέλλη Οικονομίδου.

Ηταν και πάλι στη διάρκεια της περυσινής σεζόν όταν οι μουσικοί του «Ενωδον» επισκέφθηκαν το τμήμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων του 18 Ανω. Η αγωνία τους μεγάλη. Θα έρθουν τα παιδιά στη συναυλία ή θα «σνομπάρουν»; Τελικά ήρθαν, ντυμένα με τα «καλά» τους, άκουσαν το πρόγραμμα που είχε κυρίως να κάνει με μουσική του Μεσοπολέμου και στο τέλος έγινε μια ενδιαφέρουσα κουβέντα. Οι μουσικοί ρώτησαν τα παιδιά αν τους άρεσε η συναυλία και η πιο ωραία απάντηση, θυμάται η Νέλλη Οικονομίδου, ήρθε από έναν όμορφο νεαρό: «Αφού δεν έπεσα από το παράθυρο όση ώρα παίζατε» τους είπε «πάει να πει ότι ήσαστε καλοί…». Αυτή η φράση ήταν για τους μουσικούς η μεγαλύτερη επιβράβευση: η απόδειξη της δύναμης που έχει η τέχνη τους να παρασύρει ακόμη και τον πιο δύσκολο κριτή.

Η σχέση που συνδέει την ΚΟΑ με το 18 Ανω είναι ιδιαίτερα στενή αφού διάφορα σύνολα της Ορχήστρας επισκέπτονται από πέρυσι τις δομές του ενώ οι φιλοξενούμενοί του παρακολουθούν και συναυλίες της Κρατικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Μια ακόμη επίσκεψη προγραμματίζει τις επόμενες ημέρες το «Ενωδον»: στις 17/3 θα βρεθεί στο τμήμα επανένταξης γυναικών. Νωρίτερα όμως, και δη αύριο Δευτέρα, το ίδιο σύνολο θα «εξορμήσει» στο διαπολιτισμικό γυμνάσιο της Αθήνας, στην οδό Ηπείρου, «εκεί όπου μαθητές κάθε ηλικίας από όλα τα μέρη της γης πασχίζουν να μάθουν τη γλώσσα μας και να ενσωματωθούν στην κοινωνία μας» όπως χαρακτηριστικά λέει η Νέλλη Οικονομίδου. «Απ’ ό,τι μαθαίνουμε» συνεχίζει «το σχολείο είναι ιδιαίτερα δραστήριο στα πολιτιστικά αλλά και σε διάφορα προγράμματα με εκπαιδευτικούς που τιμούν το λειτούργημά τους». Τα μέλη του συνόλου αναμένουν την επίσκεψη με μεγάλη χαρά. Εχουν ετοιμάσει ένα πρόγραμμα που διατρέχει την Ιστορία της τέχνης τους και με λίγα λόγια και πολλή μουσική θα επιχειρήσουν να συστήσουν στους μαθητές του σχολείου τις ιδιαιτερότητες των εποχών και των οργάνων, από την Αναγέννηση ως σήμερα.

Μιλώντας γενικότερα, η πρόεδρος του Συλλόγου των Μουσικών λέει ότι, παρ’ όλη την ισχνή χρηματοδότηση και την τρομακτική υποστελέχωση, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών παράγει ένα σημαντικό κοινωνικό και εκπαιδευτικό έργο το οποίο αν η Πολιτεία υιοθετούσε θα μπορούσε να αναπτυχθεί και να γίνει ακόμη σπουδαιότερο. Σήμερα, συνεχίζει η Νέλλη Οικονομίδου, το έργο αυτό υλοποιείται αφενός χάρη στην ευαισθησία των μουσικών της Ορχήστρας και την εθελοντική προσφορά τους, αφετέρου χάρη στην υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Τα προγράμματα εκπονούνται από τα μέλη των συνόλων μουσικής δωματίου της ΚΟΑ και από μεμονωμένους μουσικούς. Η ίδια στέκεται ιδιαίτερα στη συγκίνηση που βιώνεται στη διάρκεια των προγραμμάτων αυτών και από τις δύο πλευρές: και στους μουσικούς, δηλαδή, αλλά και στους ακροατές και στους σπουδαστές. «Για εμάς είναι σαν να αποκαλύπτεται μπροστά μας ο λόγος για τον οποίο γίναμε επαγγελματίες μουσικοί. Ο λόγος της ύπαρξής μας» λέει και συνεχίζει: «Ενας λόγος που μας πάει πέρα από την αγάπη για τη μουσική και την τέχνη, μας πάει πέρα από τον στόχο της μάθησης, πέρα από τον βιοπορισμό. Είναι ο λόγος που είμαστε άνθρωποι, που είμαστε δάσκαλοι, που είμαστε λειτουργοί μιας τέχνης που «θεραπεύει» με όλες τις ερμηνείες και τις σημασίες της λέξης».

Πώς ξεκίνησαν όμως όλα αυτά; Ηταν πριν από 17 χρόνια, επί διευθύνσεως Αρη Γαρουφαλή, όταν με δική τους πρωτοβουλία εννέα μουσικοί της Ορχήστρας, ένα κουαρτέτο εγχόρδων δηλαδή και ένα κουιντέτο χάλκινων πνευστών, βρέθηκαν να παίζουν μουσική στο ειδικό σχολείο της ΕΛΕΠΑΠ στο Παγκράτι. «Η συγκίνηση δεν περιγράφεται, ούτε και ο πόνος, αλλά ήταν αυτό το εφαλτήριο για να κάνουμε με τα ισχνά μας μέσα και άλλες τέτοιες συναυλίες ανοργάνωτοι, μα γεμάτοι ενθουσιασμό» λέει η Νέλλη Οικονομίδου.

Δικαίωμα στη μελωδία

Σήμερα, εξηγεί στη συνέχεια, στην ορχήστρα δραστηριοποιούνται 6-7 σύνολα, που ασχολούνται συστηματικά με τα εκπαιδευτικά και κοινωνικά προγράμματα της ΚΟΑ. Είναι το METALLON, στις δύο εκδοχές του, τη «μικρή» (κουιντέτο) και τη «μεγάλη» (15μελές σχήμα) με πρωτοπόρο τον Κώστα Αυγερινό, το Ενωδον, το Κουαρτέτο Εγχόρδων, το Κουιντέτο Ξύλινων Πνευστών, μια μικρή ορχήστρα εγχόρδων με σολίστες πνευστών και κρουστών, ένα τρίο εγχόρδων, ένα τρίο εγχόρδων με φλάουτο αλλά και κάποιοι μεμονωμένοι μουσικοί.

Το πρόγραμμα έχει τέσσερα σκέλη και παρέχονται όλα δωρεάν: οι ανοιχτές γενικές δοκιμές, το εργαστήρι χάλκινων πνευστών, το Πρόγραμμα Δικαίωμα στη Μουσική ΙΙ που περιλαμβάνει επισκέψεις σε σχολεία απομακρυσμένων και υποβαθμισμένων περιοχών, σε ειδικά σχολεία, σε ιδρύματα, σε κοινωνικές ομάδες που δεν μπορούν να προσεγγίσουν την Ορχήστρα στον χώρο συναυλιών αλλά και σεμινάρια στην περιφέρεια και στήριξη επιλεγμένων σπουδαστών και, τέλος, το πρόγραμμα Αγονη Γραμμή Γόνιμη.

«Στα δύο τελευταία χρόνια που υλοποιείται το πρόγραμμα Δικαίωμα στη Μουσική έχει αυξηθεί πολύ ο αριθμός των σχολείων που έχουμε επισκεφθεί και παράλληλα έχει αλλάξει και ο οικονομικός και κοινωνικός χάρτης της Αθήνας με δεδομένη την κρίση. Η παρακολούθηση μιας συναυλίας, πλέον, θεωρείται μεγαλύτερη πολυτέλεια…» λέει η Αλίκη Φιδετζή, υπεύθυνη Επικοινωνίας, Περιοδειών και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της ΚΟΑ. Στο πλαίσιο αυτό, συνεχίζει η ίδια, οι ανοιχτές δοκιμές είναι πλέον η μοναδική ευκαιρία να επισκεφθούν τα παιδιά το Μέγαρο. «Μιλάμε για την καλύτερη αίθουσα συναυλιών στην Ελλάδα, γεγονός που εντυπωσιάζει τους μικρούς ακροατές. Η μόνη προϋπόθεση που τίθεται είναι να πρόκειται για δημόσια σχολεία».

Σε ό,τι αφορά τα εκτός Μεγάρου προγράμματα η Αλίκη Φιδετζή λέει ότι γίνεται προσπάθεια να προσεγγιστούν περιοχές οι οποίες έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση και υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη. «Πέρυσι και εφέτος πήγαμε σε όλα τα ειδικά σχολεία της Αθήνας» αναφέρει ενδεικτικά εξηγώντας ότι τα εκτός πρωτεύουσας προγράμματα έχουν διαφορετική στόχευση.