Τοιχογραφίες σε κίνδυνο

Στο εργαστήρι συντήρησης του προϊστορικού οικισμού Ακρωτήρι της Σαντορίνης οι σωροί από χώμα που είναι φυλαγμένοι σε τελάρα και δίσκους κρύβουν θησαυρούς. Oχι όμως βαρύτιμα αρχαία κοσμήματα ή ολόχρυσα ειδώλια που θα εντοπιστούν με λίγο ψάξιμο. Το υλικό αυτό στα χέρια ενός έμπειρου τεχνίτη μπορεί να σχηματίσει, έπειτα από χρονοβόρα, επίμονη εργασία, μια τοιχογραφία σαν αυτές που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Φηρών ή στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας –μια τοιχογραφία ηλικίας άνω των 3.600 ετών, σαν τον νεαρό γυμνό Ψαρά, τους Πυγμάχους, τις Κροκοσυλλέκτριες ή τη φημισμένη αναπαράσταση ενός ανοιξιάτικου κυκλαδίτικου τοπίου.

Μόνο που ίσως να μην καταφέρουμε ποτέ να τις δούμε, διότι το ελληνικό κράτος έχει πάψει εδώ και τέσσερα χρόνια να χρηματοδοτεί τη διαδικασία ανάδειξης και συντήρησής τους. Αν σκεφτεί κανείς πως κάποτε η φύση σχεδόν συνωμότησε για να διατηρηθούν με τα χρώματά τους σχεδόν ανέπαφα μέσα στον χρόνο, επειδή μια βροχή μετέφερε ρευστή λάσπη γεμίζοντας τα ισόγεια των κτιρίων του οικισμού μετά την ηφαιστειακή έκρηξη του 1614 π.Χ., μοιάζει σχεδόν ειρωνικό το γεγονός ότι δυσκολεύονται να «επιβιώσουν» το 2014.

Πάνω από 15 τέτοιες νωπογραφίες φυλάσσονται στην αποθήκη του εργαστηρίου. Κάποιες συντηρημένες και αναρτημένες σε ειδικούς πίνακες, όπως αυτή με τις τρεις ανθρώπινες μορφές που απεικονίζει πιθανότατα μια τελετή μύησης. Βρέθηκε στην Ξεστή 3, ένα κτίσμα που οι ειδικοί εικάζουν πως χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα για τέτοιου τύπου τελετουργικά –σε έναν υπαίθριο χώρο δίπλα της, ίσως χρησίμευε ως ιερό, βρέθηκε πριν από κάποια χρόνια ο υπέροχος χρυσός αίγαγρος που εκτίθεται στα Φηρά. Οι περισσότερες ωστόσο είναι ακόμη ασυντήρητες.

Ο ομότιμος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και επί τέσσερις δεκαετίες διευθυντής των ανασκαφών στο Ακρωτήρι, Χρίστος Ντούμας, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: «Από το 1967 ο αρχαιολογικός χώρος ήταν σταθερά ενταγμένος στο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων και ξαφνικά ο κωδικός της καταργήθηκε». Δεν είναι μόνο που οι τοιχογραφίες κινδυνεύουν από τα τρωκτικά –στο αφρολέξ, το υλικό που χρησιμοποιείται για τη φύλαξή τους, τα ποντίκια φτιάχνουν φωλιές -, υπάρχει και άλλη μία παράμετρος. «Αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση θα χάσουμε τους έμπειρους τεχνίτες». Τρεις γενιές συντηρητών έχουν γαλουχηθεί στο Ακρωτήρι, η εξειδικευμένη γνώση που έχει περάσει από τους παλιούς στους νεότερους μπορεί να χαθεί.

Τα τρία από τα τέσσερα χρόνια που έχει διακοπεί η κρατική οικονομική στήριξη η Εταιρεία Στήριξης Σπουδών Προϊστορικής Θήρας, ένα σωματείο που δημιουργήθηκε για να εξασφαλίσει πόρους για τη συνέχιση του έργου της συντήρησης των σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων και της ανάδειξης του χώρου, κατάφερε (με τη συνδρομή χορηγών) να κρατήσει ανοιχτό το εργαστήριο. Εφέτος όμως τα χρήματα δεν επαρκούσαν.

Την περασμένη Κυριακή ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Εστία», το «Πολιτιστικό Χωριό», το εστιατόριο «Selene» και το εργαστήρι-εκθεσιακός χώρος «La ponta» διοργάνωσαν, υπό την αιγίδα του Δήμου Θήρας, στο χωριό Πύργος ημερίδα με θέμα «Το Ακρωτήρι στον Πύργο». Οι εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν (ομιλίες, συναυλία, σιωπηρή δημοπρασία έργων τέχνης που δημιούργησαν 35 ντόπιοι καλλιτέχνες, λαχειοφόρος αγορά με δώρα που είχαν προσφέρει πολλοί επιχειρηματίες του νησιού, εργαστήρια για παιδιά) σκοπό είχαν τη στήριξη, ηθική και οικονομική, της Εταιρείας Στήριξης Σπουδών Προϊστορικής Θήρας. Μέσα σε μία μόνο ημέρα συγκεντρώθηκαν (και με τη συμμετοχή χορηγών) 25.000 ευρώ περίπου, χρήματα που θα επιτρέψουν στο εργαστήριο να λειτουργήσει για κάποιους μήνες.

Το ίδιο σωματείο έχει ανοίξει εδώ και κάποιο καιρό πωλητήριο, εκτός αρχαιολογικού χώρου, με έργα τέχνης και μικροαντικείμενα εμπνευσμένα από τα ευρήματα του Ακρωτηρίου. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες κάνει, σύμφωνα με τους διαχειριστές του, ημερήσιο τζίρο γύρω στα 500 ευρώ. Ο αντίστοιχος τζίρος του «επίσημου» πωλητηρίου του Αρχαιολογικού Χώρου μετά βίας ξεπερνά, σύμφωνα με τον κ. Ντούμα, τα 17 ευρώ. Είναι λογικό. Δύσκολα το προσέχεις αν δεν χρειαστεί να πας στην τουαλέτα. Καμαρούλα μια σταλιά, διαθέτει λιγότερα από 40 αναμνηστικά αντικείμενα, από τα οποία μόνο τρία έχουν κάποια σχέση με το μνημείο που τα φιλοξενεί.. Το Ακρωτήρι το επισκέπτονται την καλοκαιρινή σεζόν ως και 3.000 άνθρωποι ημερησίως. Το υπουργείο Πολιτισμού εισπράττει 1,5 εκατ. ευρώ από τα εισιτήρια που κόβονται κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου, αλλά επιστρέφει στον χώρο μόνο το κόστος των λειτουργικών εξόδων –έτσι μας είπαν άνθρωποι της ανασκαφής. Ολα δείχνουν πως η τύχη των τοιχογραφιών της Θήρας βρίσκεται στα χέρια των κατοίκων της.