Ενα αφιέρωμα στον Σέρβο κινηματογραφιστή Ζέλιμιρ Ζίλνικ, με έξι μεγάλου και επτά μικρού μήκους ταινίες που δεν έχουν προβληθεί ποτέ στην Ελλάδα, είναι εφέτος ο κρυφός άσος του επιτυχημένου προγράμματος Ματιές στα Βαλκάνια του φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ο σκηνοθέτης θα παραβρεθεί στο Φεστιβάλ το οποίο εφέτος θθα διεξαχθεί από τις 31 Οκτωβρίου ως τις 9 Νοεμβρίου.
Γεννημένος το 1942, σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Νις της Σερβίας, ο Ζέλιμιρ Ζίλνικ ανήκει στους πρωτοπόρους του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ. Από πολύ νωρίς στράφηκε προς τον κινηματογράφο και σε νεαρή ηλικία συνεργάστηκε με τον Ντούσαν Μακαβέγιεφ. Το 1969 απέσπασε τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου για το ντεμπούτο του «Πρώιμα έργα» ταινία ορόσημο του Γιουγκοσλάβικου Μαύρου Κύματος, εμπνευσμένη από τα γραπτά του Καρλ Μαρξ, η οποία όμως στην χώρα τους κάθε άλλο παρά καταξίωση του πρόσφερε.
Αντιθέτως η διαμάχη που δημιούργησε η φεστιβαλική επιτυχία της ταινίας οδήγησε στην αποπομπή των ανεξάρτητων ταινιών της περιόδου από το καθεστώς της Γιουγκοσλαβίας με τον Ζίλνικ να ζητά καταφύγιο στη Γερμανία. Στην χώρα του επέστρεψε στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Ακολούθησε με τις δραματικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές, εστιάζοντας με τον φακό του όλο και περισσότερο στις εμπειρίες των προσφύγων και των μεταναστών στην Ευρώπη.
Η ταινία του «Έτσι δενότανε το ατσάλι» (1988), με οδηγό έναν μεταλλουργό που ονειρεύεται μια καλύτερη ζωή, αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα καυστικής κωμωδίας και ταυτόχρονα ένα αιχμηρό σχόλιο πάνω στην κατάρρευση του σοσιαλισμού. Ο «Πισινός από μάρμαρο» (1995) είναι μια κριτική ματιά πάνω στην προπαγάνδα του πολέμου και τα πατριαρχικά χαρακτηριστικά του συστήματος και το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ «Ευρώπη φρούριο» (2000), ασκεί έντονη κριτική στη μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης.
Πλούσιο όμως είναι και το υπόλοιπο μενού του προγράμματος με πρόσφατες βαλκανικές ταινίες οι οποίες θα κάνουν την πρεμιέρα τους στην Θεσσαλονίκη. Ανάμεσά τους η βραβευμένη με τον εφετινό Χρυσό Φοίνικα τουρκική «Χειμερία νάρκη» του Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν, ο «Αμνός» του συμπατριώτη του Κουτλούγκ Αταμάν αλλά και το επίσης τουρκικό «Σίβας» του Κάαν Μυζντετζί, η σχέση ενός αγοριού με έναν άγριο σκύλο που προκάλεσε αίσθηση στο τελευταίο φεστιβάλ της Βενετίας.
Στα highlights του προγράμματος θα βρούμε επίσης το «Δεύτερο παιχνίδι» του Ρουμάνου Κορνέλιου Πορουμπόιου, τον «Θεριστή» του κροάτη Ζβόνιμιρ Γιούριτς, τη σερβική ταινία «Βάρβαροι» (ειδική μνεία στο Φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι) του Ιβάν Ίκιτς αλλά και το «Τρία παράθυρα και ένας απαγχονισμός» του κοσοβάρου σκηνοθέτη Ίσα Τσόσια που θίγει ένα θέμα ταμπού, τον βιασμό των γυναικών στη διάρκεια του πολέμου.
