Το Τατόι σήμερα

Η περιοχή ονομάζεται Δεκέλεια αλλά όλοι αναφερόμαστε σε αυτήν ως «το Τατόι». Γιατί στο πάλαι ποτέ θερινό ανάκτορο και μόνιμη κατοικία της πρώην βασιλικής οικογένειας από το 1948 ως το 1967 η σύγχρονη ελληνική ιστορία συμπυκνώθηκε σε δυο πολύ φορτισμένες λέξεις που άνθησαν και μαράθηκαν μέσα σε 42.000 στρέμματα: «Μοναρχία» και «τέως». Εκτοτε, «ερείπια». Γιατί σήμερα η βλάστηση είναι οργιώδης και πολλά από τα σαράντα κτίρια του κτήματος μετά βίας όρθια. Ποδηλάτες, οικογένειες με παιδιά, περιπατητές καταφεύγουν σε αυτόν τον σπάνιο πνεύμονα πρασίνου στους πρόποδες της Πάρνηθας 15 χιλιόμετρα από την Αθήνα, ο οποίος ωστόσο είναι ελάχιστα γνωστός σε όσους δεν ζουν στις παρυφές του.

Ενα γκρουπ ηλικιωμένων βρίσκει τον δρόμο και ανεβαίνει ασθμαίνοντας την απότομη ανηφόρα στον λόφο του Παλαιόκαστρου. Μπροστά από τον ναό της Αναστάσεως που έχτισε η ορθόδοξη βασίλισσα Ολγα συλλαβίζουν τις επιγραφές στους διάσπαρτους βασιλικούς τάφους. Τους περιεργάζονται έναν-έναν για να βρουν εκείνον της Φρειδερίκης. Ενα νεαρό ζευγάρι αναγνωρίζει το όνομα της συζύγου του Γεωργίου, Μαρίας Βοναπάρτη, της πριγκίπισσας και ψυχαναλύτριας που βοήθησε τον Φρόιντ να διαφύγει από τη ναζιστική Γερμανία. Ενα περιπολικό από το αστυνομικό τμήμα Τατοΐου στο κτίριο της παλιάς χωροφυλακής του κτήματος περιφέρεται με την προτεραιότητα να προστατεύει το σφραγισμένο ανάκτορο, τα κοντέινερ με τα συντηρημένα αντικείμενά του και τους στάβλους με τις βασιλικές άμαξες και τα αυτοκίνητα, σφραγισμένα από το 1967, χρονιά της έξωσης του Κωνσταντίνου από την Ελλάδα. Ο ίδιος πήρε ό,τι ήταν να πάρει με κάποια άλλα κοντέινερ στη διαβόητη υπόθεση του ’91, οι πλιατσικολόγοι ό,τι απέμεινε. Ακόμη και το μολύβι από την ανάγλυφη επιγραφή του τάφου του Γεωργίου του Α’.

Οι εικόνες μπορούν να πουν πολύ περισσότερα. Εκατό φωτογραφίες που μεταφέρουν τη σημερινή εικόνα του Τατοΐου και τη μοναδική του ατμόσφαιρα μέσα στις τέσσερις εποχές του χρόνου αποτελούν το σώμα μιας έκθεσης στο κέντρο της πόλης, στην αίθουσα τέχνης Kaplanon 5. Είναι μια πρωτοβουλία του Σωματείου «Οι φίλοι του κτήματος Τατοΐου», η πρώτη «εξωστρεφής κίνηση προς την ευρύτερη κοινωνία προκειμένου να έρθει το κοινό σε επαφή με το Τατόι» εξηγεί ο Νίκος Βατόπουλος, αντιπρόεδρος του σωματείου και συνδιοργανωτής της έκθεσης μαζί με την γκαλερί. «Είναι σημαντικό να μην έχουμε απέναντί μας την άγνοια. Θέλουμε να δημιουργήσουμε το ερέθισμα για να το επισκεφτεί κάποιος και να νιώσουμε όλοι ότι το Τατόι είναι κάτι δικό μας». Τις φωτογραφίες έχουν τραβήξει σαράντα μέλη του σωματείου, στην πλειονότητά τους ερασιτέχνες, αν και ανάμεσά τους υπάρχουν και ορισμένοι επαγγελματίες όπως η Ενη Κούκουλα, ο Ηλίας Γεωργουλέας, ο Κωνσταντίνος Πίττας, ο Σωτήρης Παπαδήμας, ο Κωνσταντίνος Κρασούλης. «Αλλοι εστιάζουν στην πολιτιστική σημασία του, άλλοι στην οικολογική αξία του. Στόχος τους δεν είναι απαραίτητα να καταδείξουν τη φθορά αλλά το μείγμα των παραμέτρων που καθιστούν αυτόν τον τόπο τόσο γοητευτικό» λέει ο Βατόπουλος.

Ακόμη και σήμερα. Γιατί μέσα σε δέκα περίπου χρόνια, από όταν το κτήμα περιήλθε στην κυριότητα του κράτους το 2003 έναντι του ποσού 13.800.000 ευρώ, όταν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στο οποίο είχε προσφύγει ο Κωνσταντίνος έκρινε ότι η βασιλική οικογένεια έπρεπε να λάβει αποζημίωση για το Τατόι, το κτήμα έχει εν πολλοίς αφεθεί στην τύχη του. Κανένας πολιτικός δεν ήθελε να λερώσει τα χέρια του με την «καυτή πατάτα» της διαχείρισης της βασιλικής περιουσίας καθώς δεν είναι λίγοι οι πολίτες που θα ήθελαν να εξαφανιστεί από τη χώρα κάθε ίχνος από την παρουσία της δυναστείας των Γλύξμπουργκ. Και όμως, όταν η βασιλεία είχε καταργηθεί, από το 1924 ως το 1935 οι κυβερνώντες (βενιζελογενείς, Πάγκαλος, Κονδύλης, Βενιζέλος, Λαϊκό Κόμμα) είχαν φερθεί με σεβασμό στο θερινό ανάκτορο, ενώ για να πάμε και λίγο πιο μακριά, ακόμη και οι μπολσεβίκοι όταν κατέλαβαν την εξουσία αντιλήφθηκαν ότι το Ερμιτάζ ήταν και όφειλε να παραμείνει κληρονομιά του σοβιετικού λαού. Οπως και να έχει, ο «τεμαχισμός» των αρμοδιοτήτων του λειτουργεί ως ένα ιδανικό και πειστικό άλλοθι για να αποφύγει κανείς το δαιδαλώδες θέμα του Τατοΐου. Ούτε ένας, ούτε δύο αλλά πάνω από δέκα δημόσιοι φορείς έχουν λόγο στο κτήμα, με προεξάρχοντα βεβαίως τα υπουργεία Περιβάλλοντος (με Προεδρικό Διάταγμα του 2007 υπάγεται στον Φορέα Διαχείρισης του Δρυμού Πάρνηθας), Πολιτισμού, μιας και τα κτίρια έχουν χαρακτηριστεί από το 2003 ως μνημεία, ενώ ο χώρος στον οποίο οριοθετούνται ιστορικός τόπος, και Οικονομικών, στο οποίο ανήκει ο τίτλος ιδιοκτησίας του κτήματος. Οι γενικοί γραμματείς των τριών υπουργείων διαχειρίζονται τα θέματα του Φορέα Διαχείρισης Τατοΐου ο οποίος θεσπίστηκε το 2012.

Το σωματείο «οι φίλοι του κτήματος Τατοΐου» συστάθηκε στο Facebook το 2008 και πήρε νομική υπόσταση ως ΜΚΟ από το 2011. Ο «μη κυβερνητικός και μη κερδοσκοπικός» -όπως υπογραμμίζουν τα μέλη του –οργανισμός άρχισε να δραστηριοποιείται «σε μια δυσχερή αντικειμενικά περίοδο που έρχεται όμως να συνδεθεί με μια ευρύτερη τάση, αυτή της δημιουργίας ομάδων πολιτών και δικτύων για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής» όπως λέει ο Νίκος Βατόπουλος. Ηδη από το 2010 διοργανώνει ξεναγήσεις σε εταιρείες, συλλόγους (οι υπόλοιποι ενδιαφερόμενοι απευθύνουν το αίτημά τους μέσω e-mail) που γίνονται κάθε Σαββατοκύριακο στο Τατόι από τον πρόεδρο ΔΣ του σωματείου, Βασίλη Κουτσαβλή. Mέχρι πρότινος συμμετείχε σε αυτές και ο ιστορικός και επίτιμο μέλος του σωματείου Κώστας Μ. Σταματόπουλος, ο οποίος από το 2004 έχει αποτυπώσει την ιστορία του βασιλικού κτήματος στο δίτομο βιβλίο «Το Χρονικό του Τατοΐου» (εκδόσεις Καπόν).

Πέρα λοιπόν από την ανάδειξη του Τατοΐου «ως μνημείου της Φύσης, του Πολιτισμού και της Αρχιτεκτονικής», το σωματείο, ή αν θέλετε, «η κοινωνία πολιτών» έχει απώτερο στόχο την αποκατάσταση και την επαναλειτουργία του πρώην βασιλικού κτήματος δρώντας και «ως αξιόπιστος συνομιλητής» με τους αρμόδιους φορείς, όπως το υπουργείο Πολιτισμού. Με τον κίνδυνο πώλησης του κτήματος σε ιδιώτη από το υπουργείο Οικονομικών και το ΤΑΙΠΕΔ να έχει απομακρυνθεί, ένα σχέδιο που ανακοινώθηκε αλλά δεν προχώρησε γιατί δεν υπήρξε ενδιαφέρον, ο δρόμος είναι ανοιχτός για την αποκατάσταση. Τα διάσπαρτα κτίρια έχουν διαφορετικούς βαθμούς συντήρησης ή φθοράς, ορισμένα από αυτά, όπως τα Μαγειρεία, το Υπασπιστήριο και το Ιπποστάσιο, είναι ήδη αναστηλωμένα από το ΥΠΠΟ ενώ σε άλλα έχουν γίνει πρώτα σωστικά μέτρα (έχουν τοποθετηθεί στέγες και αρμολογήσεις). Η πρακτική συμβολή του σωματείου σε αυτή την προσπάθεια είναι μέχρι στιγμής η εξασφάλιση πόρων για τις μελέτες αποκατάστασης κτιρίων. Στο μεν Βουτυροκομείο τα χρήματα προήλθαν από τα έσοδα από γκαλά όπερας στον Παρνασσό, από τις συνδρομές των μελών και από τις δωρεές από συλλόγους και εταιρείες μετά την ξενάγησή τους στο Τατόι, στο δε κτίριο του Τηλεγραφείου από χορηγία του Ιδρύματος John S. Fafalios Foundation.

Η μελέτη έχει κατατεθεί και έχει εγκριθεί από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων και αναμένεται να ανατεθεί η εργολαβία από το σωματείο με αυτεπιστασία της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Αττικής. «Με ανώνυμη δωρεά είναι σε εξέλιξη η μελέτη αποκατάστασης της Οικίας Στουρμ» λέει ο Κουτσαβλής. Για να συμπληρώσει: «Ο μόνος ρεαλιστικός, σύνθετος και δημιουργικός τρόπος ούτως ώστε ένας τόσο μεγάλος και αχανής χώρος να έχει βιωσιμότητα είναι μέσω της συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα». Για να χρησιμοποιηθούν με ποιον τρόπο ακριβώς; «Πέρα από τη λειτουργία του ανακτόρου ως μουσείου ιστορίας Τατοΐου προτείνεται η επαναλειτουργία όλων των γεωργικών και κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων και η παραγωγή εξαιρετικών προϊόντων, όπως το λάδι, τα γαλακτοκομικά, το κρασί, τα φρούτα και τα λαχανικά. Σε συνδυασμό με την επαναλειτουργία του Ξενοδοχείου Τατόιον αλλά και τα έσοδα από τις δραστηριότητες αναψυχής σε όλη την έκταση του κτήματος είμαι βέβαιος ότι μεσοπρόθεσμα το κτήμα θα συγκεντρώνει τα απαραίτητα έσοδα για τη λειτουργία του και θα καταστεί πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενος οργανισμός, όπως άλλωστε ήταν σε όλη του την ιστορία».

πότε & που

Η ομαδική έκθεση φωτογραφίας με θέμα το κτήμα Τατοΐου φιλοξενείται στην Αίθουσα Τέχνης «Kaplanon 5», Μασσαλίας & Καπλανών 5, από τις 9/9 ως τις 27/9