15+1 ερωτήσεις για τον τύμβο

Το μέγεθος και το επιμελημένο κτίσιμο του περιβόλου σε συνδυασμό με το ταφικό μνημείο που κατασκευάστηκε εντός του είναι αρκετά στοιχεία για να χαρακτηριστεί το μνημείο μοναδικό.

Τα ως τώρα στοιχεία δεν επαρκούν για να απαντήσει κάποιος με βεβαιότητα αν περίβολος και ταφική κατασκευή είναι σύγχρονα. Το καθαυτό ταφικό μνημείο θα μπορούσε να χρονολογηθεί στο τέλος του 4ου αι. π.Χ. ως τα μέσα του 3ου αι. π.Χ. Υπάρχουν εκτιμήσεις που θέλουν τον περίβολο να προηγείται χρονολογικά του τάφου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο περίβολος, καμωμένος από θασιτικό λίθο, είναι πολύ ωραία αρμολογημένος, σε αντίθεση με τον ίδιο τον τάφο, όπου οι λίθοι είναι άγριοι και όχι πολύ καλής ποιότητας, ούτε πολύ τεχνικά πελεκημένοι.

Βεβαίως. Τα τοιχώματά του είναι από πελεκητούς πωρολίθους. Εχει καμαρωτή στέγη. Εχει κτιστό δρόμο –δρόμο δηλαδή που ανοίχθηκε και τα τοιχώματα έχουν διαμορφωθεί και καλυφθεί με κονίαμα και διακόσμηση -, ο οποίος οδηγεί μέσα στον τάφο, σε άλλους ορθογώνιους θαλάμους και διαδρόμους. Ολα αυτά τα στοιχεία υπάρχουν στους μακεδονικούς τάφους.

Θα το αποδείξουν τα κινητά ευρήματα, όπως για παράδειγμα το αν θα βρεθούν πολλοί σκελετοί ή ένας. Το γεγονός ότι πίσω από την είσοδο υπάρχουν δύο χώροι δεν αποτελεί απόδειξη πως πρόκειται για ταφή περισσοτέρων του ενός ατόμου, διότι μπορεί στο ένα δωμάτιο να υπάρχουν μόνο κτερίσματα και προσφορές. Αν όμως βρεθεί στο καθένα από μία λάρνακα ή νεκρική κλίνη, τότε αλλάζουν τα δεδομένα.

Η Σφίγγα δεν είναι ένα αληθινό ζώο, αλλά ένα δάνειο-τέρας από την αιγυπτιακή θρησκεία. Συμβολίζει τη δύναμη κι αυτό φαίνεται από τον τρόπο με τον οποίο απεικονίζεται το σώμα της, πότε ως σώμα φτερωτού λέοντα, πότε με πρόσωπο και στήθος ωραίας γυναίκας, πότε με σαγόνια λιονταριού, πότε με φτερά αετού. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, ήταν κόρη της Χίμαιρας και του Ορθρου ή της Εχιδνας και του Τυφώνα. Η Σφίγγα και το λιοντάρι, που επίσης προέρχεται από την Ανατολή, βρίσκουν το σπίτι τους στην Ελλάδα και γίνονται διακοσμητικά μέρη σε ταφικά μνημεία ως φύλακες που προστατεύουν το περιεχόμενο του τάφου. Τον ίδιο ρόλο έπαιζαν ενίοτε και οι Σειρήνες. Οι συγκεκριμένες Σφίγγες από στυλιστικής πλευράς είναι από τα νεότερα παραδείγματα που έχουν βρεθεί και μπορούν να χρονολογηθούν στην ίδια εποχή με το μνημείο. Η παρουσία τους στον τάφο δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι ο νεκρός είναι άνδρας.

Η εκφορά του νεκρού, οι πομπές που σχετίζονται με τις ταφικές τελετουργίες, δεν γινόταν σε μία ημέρα. Ανάλογα με τη σημασία και τη σπουδαιότητα του προσώπου, μπορεί να κρατούσαν ως και τρεις ημέρες. Αρα ένας στεγασμένος δρόμος μπορεί να χρειάζεται και για προστασία από τις καιρικές συνθήκες και για λόγους μεγαλοπρέπειας. Ο κτιστός δρόμος είναι στοιχείο που το βρίσκουμε πέραν του Αξιού, προς την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη και ελάχιστα προς τη Δυτική. Ανάλογους τέτοιους και τόσο καλοχτισμένους δρόμους εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις δεν έχουμε στη Δυτική Μακεδονία (Λευκάδια, Πέλλα, Βεργίνα). Μπορεί να υπάρχουν κοψίματα που να δημιουργούν δρόμους, αλλά όχι τόσο περιποιημένους.

Οχι, διότι σε ταφές σημαντικών προσώπων πραγματοποιούνταν μεγάλες πομπές. Γινόταν καύση του νεκρού, μάζευαν τη στάχτη σε λάρνακες, πήγαιναν κρεβάτια μέσα στους τάφους και ακουμπούσαν τα κατάλοιπα του νεκρού σε πολύτιμα υφάσματα. Η διαδικασία ήταν μεγάλη και την παρακολουθούσε πολύς κόσμος, διότι δεν επρόκειτο για ταφές απλών ανθρώπων. Και βεβαίως ήταν πολυδάπανες.

Οι τάφοι βάφονται όπως οι ναοί, με μπλε, κόκκινο και χρυσαφί χρώμα. Τα καλυμμένα από χώμα ταφικά μνημεία θεωρούνται η συνέχεια της ζωής στον άλλο κόσμο και είναι τα σπίτια των νεκρών, όπως επί γης υπάρχουν οι ναοί που είναι τα σπίτια των θεών. Οι νεκροί μετά θάνατον γίνονται κατά κάποιον τρόπο ισότιμοι ή συνδιαλέγονται με τους θεούς. Και αυτό τούς δίνει το δικαίωμα η κατοικία τους να διακοσμείται ως ένας υπόγειος οίκος-ναός.

Δεν πρόκειται για αριστουργήματα. Από τα λίγα ζωγραφισμένα τμήματα που έχουν έλθει στο φως είναι σαφές ότι ακολουθείται η συνταγή διακόσμησης αρχιτεκτονικών μελών του μνημείου, καθώς όλοι οι μακεδονικοί τάφοι διακοσμούνται περίπου κατά τον ίδιο τρόπο: είτε με ιωνικά κυμάτια, όπως έχει ο συγκεκριμένος –μοιάζουν με αβγά –είτε με δωρικά, που είναι πιο τετραγωνισμένα. Η διακόσμηση του συγκεκριμένου δείχνει σαφή επιλογή του ιωνικού ρυθμού. Πάντοτε χρησιμοποιούνται μπλε και κόκκινα χρώματα από φυτικές ουσίες. Πρώτα αλειφόταν πάνω στην πέτρα ένα κονίαμα ουδέτερου χρώματος –κυρίως ασπριδερό –και μετά προσθέτονταν τα χρώματα. Οσο το κονίαμα ήταν φρέσκο, απορροφούσε τα χρώματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν το κονίαμα ήταν ξηρό, τα χρώματα δεν απορροφώνταν και όποιος ακουμπήσει σε μια τέτοια επιφάνεια το χρώμα θα αφήσει υπολείμματα στο χέρι του.

Τα τείχη της πόλης βρίσκονται σε απόσταση περίπου 1,5 χλμ. από τον τύμβο Καστά. Εχουν κτιστεί στο τέλος της Κλασικής Εποχής, αλλά μετά υπέστησαν και επισκευές. Ηταν μεγαλύτερα σε περίμετρο από εκείνα της Αθήνας και είναι τα πιο εντυπωσιακά κατάλοιπα της πόλης, καθώς σώζονται σε ύψος ως και 7,5 μ. Τα καλοκτισμένα τείχη, όπως και ο καλοκτισμένος περίβολος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ακολουθούν το λεγόμενο ισοδομικό ή ψευδο-ισοδομικό σχήμα: ορθογώνιες σειρές λίθων ωραία τακτοποιημένες και αρμολογημένες. Ωστόσο –προς το παρόν τουλάχιστον –δεν μπορεί να υπάρξει κάποια μεταξύ τους σύνδεση.

Ο Δεινοκράτης από τη Ρόδο ήταν αρχιτέκτων και τεχνικός σύμβουλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, ανάμεσα σε άλλα έργα χάραξε το ρυμοτομικό σχέδιο της Αλεξάνδρειας, επιμελήθηκε την ανακατασκευή του ναού της Αρτεμιδος στην Εφεσο –ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου –και σχεδίασε την ταφική πυρά του παιδικού φίλου και συνοδοιπόρου του Αλεξάνδρου, Ηφαιστίωνα. Ωστόσο η άποψη πως ο τύμβος μπορεί να είναι έργο του Δεινοκράτη εκτιμάται ότι εκφράστηκε από υπερβολικό ενθουσιασμό, δεδομένου ότι κανένα έργο του δεν έχει φτάσει ως τις μέρες μας, ώστε να έχουμε δείγμα γραφής του.

Πρόκειται για τεχνητό λόφο, που σημαίνει ότι είναι ένα σπουδαίο και πολυδάπανο τεχνικό έργο. Σήμερα πιθανότατα δεν βλέπουμε την αρχική μορφή του, καθώς με τα χρόνια ξεπλένονται τα χώματα από τις βροχές και επιπλέον η περιοχή έχει δεχθεί πολλές επιθέσεις αρχαιοκαπήλων με αποτέλεσμα η γη να έχει σκαφθεί και ανακατωθεί.

Για τη δημιουργία τέτοιων τεχνητών λόφων συνήθως συσσωρεύονται χώματα που μετακινούνται από κοντινές περιοχές και κατάλοιπα ταφών. Στη γύρω από τον τύμβο περιοχή υπάρχουν νεκροταφεία σε μεγάλη έκταση, ενώ σε αρκετή απόσταση υπάρχουν άλλοι δύο τέτοιοι λόφοι με ευρήματα, που σχηματίζουν ένα τρίγωνο. Στα πεδινά μέρη των τριών κορυφών του τριγώνου έχουν ανακαλυφθεί πολλοί ακόμη τάφοι, ενώ την έκταση των νεκροταφείων δείχνουν και τα αναρίθμητα ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη κατά τη διάνοιξη νέων οδών, όπως η Εγνατία και δρόμοι προς τις Σέρρες, τη Δράμα και το Παγγαίο, εξαιτίας των οποίων έχει αναμοχλευθεί όλη η περιοχή. Για την κατασκευή λοιπόν του τύμβου, ξέχωσαν τους γύρω τάφους και τους χρησιμοποίησαν ως μπάζα.

Παντού σχεδόν γινόταν αυτό. Ο μεγάλος λόφος στη Βεργίνα που από κάτω κρύβει τους τρεις μεγάλους βασιλικούς τάφους –εκεί όπου έγινε τώρα το υπόγειο μουσείο –είχε ταφές του 4ου αι. π.Χ. και αναμοχλεύθηκαν τα χώματα για να υψωθεί ο τύμβος. Δεν υπήρχε μεγάλος σεβασμός προς τους παλαιότερους νεκρούς.

Εκτιμάται ότι βρισκόταν στην κορυφή του τύμβου Καστά και ότι μεταφέρθηκε σε άλλη θέση κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή. Από την αρχαιολογική έρευνα των τελευταίων ημερών έγινε γνωστό ότι βρέθηκε τμήμα της ράχης του –χωρίς να δοθεί σχετικό φωτογραφικό υλικό -,ενώ η τετράπλευρη κτιστή κατασκευή στην κορυφή του τύμβου ερμηνεύεται ως το θεμέλιο του βάθρου του λέοντα.

Δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε αν οι αρχαιολόγοι δεν φθάσουν στο εσωτερικό του τάφου και δεν μελετήσουν τα σχετικά ευρήματα. Ο,τι και να ειπωθεί ως τότε θα είναι μία ακόμη εικασία.