Χανς Γιούργκεν Ζίμπερμπεργκ: Πώς μπορείς να νικήσεις τον Χίτλερ σήμερα

Ο γερμανός σκηνοθέτης Χανς Γιούργκεν Ζίμπερμπεργκ είναι μια μοναδική περίπτωση κινηματογραφιστή. Γεννημένος στο Νόσεντορφ το 1935, γιος μεγαλοκτηματία της Ανατολικής Γερμανίας, επηρεάστηκε από το «επικό θέατρο» του Μπέρτολτ Μπρεχτ (με τον οποίο και συνεργάστηκε) και την ολοκληρωτική τέχνη (Gesamtkunstwerk) του Ρίχαρντ Βάγκνερ. Συνεχιστής σημαντικών εκπροσώπων της σχολής της Φρανκφούρτης (Μαρκούζε, Ράιχ, Αντόρνο, Χορκχάιμερ), δύσκολος χαρακτήρας, εγωκεντρικός, ο Ζίμπερμπεργκ προκαλούσε πάντα μέσω της επίθεσης και αυτό φάνηκε στο «Χίτλερ, μια ταινία από τη Γερμανία» (1977), το τρίτο μέρος μιας άτυπης τριλογίας του για την ιστορία και την τέχνη της Γερμανίας («Λουδοβίκος: Ρέκβιεμ για έναν παρθένο βασιλιά», 1972 και «Καρλ Μάι», 1974). Μετά την προβολή της στο περυσινό φεστιβάλ Νύχτες Πρεμιέρας, η ταινία από την περασμένη Πέμπτη διανέμεται εμπορικά σε μία μόνο αίθουσα, την Αλεξάνδρα της Καλλιθέας. Αναμνήσεις από τη δημιουργία της ο σκηνοθέτης μοιράστηκε με «Το Βήμα» κατά τη διάρκεια μιας 50λεπτης τηλεφωνικής συνέντευξης.

«Προέκυψε μέσω μιας άλλης ταινίας που είχα γυρίσει πριν από μερικά χρόνια για τον Λουδοβίκο Β’ («Λουδοβίκος: Ρέκβιεμ για έναν παρθένο βασιλιά»). Ο Χίτλερ ήταν μεγάλος θαυμαστής του Λουδοβίκου. Σκέφθηκα ότι αυτό είχε πολύ ενδιαφέρον αφού ο Λουδοβίκος ήταν πολύ διαφορετικός από εκείνον που είχαν στο μυαλό τους οι βαγκνερικοί όπως ο Χίτλερ. Το ένα έφερε το άλλο και η ταινία γυρίστηκε».

«Οχι. Ημουν εννέα χρονών όταν ο πόλεμος τελείωσε και παιδί της επαρχίας. Μεγάλωσα ανάμεσα σε αγελάδες στις πεδιάδες…».

«Ενα κίνητρο που νομίζω ότι έπαιξε ρόλο είναι το ραδιόφωνο, πολύ σημαντικό μέσον εκείνη την εποχή. Ακούγαμε φωνές και μουσική της περιόδου, όπως και κάποιες ταινίες που παίζονταν μέσω του ραδιοφώνου. Οι αναμνήσεις μου λοιπόν από την περίοδο του Χίτλερ βρίσκονται κρυμμένες στο σάουντρακ της ταινίας που για μένα είναι πολύ σημαντικό. Ο,τι ακούμε στην ταινία είναι χρονολογικά δομημένο, από το 1933 ως το 1945. Το υλικό δεν είναι μόνο γερμανικό αλλά και από το BBC γιατί αυτό το κανάλι προτιμούσε ο πατέρας μου. Το ΒΒC ήταν βεβαίως απαγορευμένο, άρα πολύ ελκυστικό για μένα».

«Φυσικά. Η ταινία είναι μια μορφή δήλωσης, αυτό είναι σωστό. Είναι όμως μια δήλωση κινηματογραφική σε μια ταινία πολύ διαφορετική από τις ταινίες της εποχής της, ειδικά στη Γερμανία όπου υπήρχε μια εμμονή στις ταινίες για κοινωνικά προβλήματα».

«Το βασικό μου μέλημα ήταν να βάλω τον Χίτλερ ενώπιον του δικαστηρίου, σε μια μεγάλη δίκη όπου θα είχε την ευκαιρία να μιλήσει. Να μιλήσει ελεύθερα, όπως ήθελε. Με τα δικά του λόγια. Νομίζω ότι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσει κανείς ένα πρόβλημα είναι να μην κρυφτεί πίσω του αλλά να το αφήσει να μιλήσει. Βεβαίως, στο τέλος είναι η δική μου ταινία. Εγώ φτιάχνω τις καταστάσεις. Οχι για να σκοτώσω τους υποδίκους βεβαίως αλλά για να τους δώσω μια ευκαιρία έκφρασης. Εμείς, το κοινό, είμαστε εκείνοι που αποφασίζουμε. Μέχρι στιγμής δεν έχω δει κανέναν θεατή που να έχει δει την ταινία και στη συνέχεια να θέλει τον Χίτλερ».

«Νομίζω ότι στο τέλος ξέρεις πού βρίσκεσαι και τι θέλεις. Και σε καμία περίπτωση δεν θέλεις τον Χίτλερ. Βεβαίως, το πρόβλημα το έχουμε επίσης με τον εαυτό μας. Ο Χίτλερ δεν γεννήθηκε με την εξουσία στα χέρια του. Την κέρδισε. Η δύναμή του προήλθε από τον λαό. Ζήτησε από τους ανθρώπους της εποχής του να αποφασίσουν. Δεν τους επιβλήθηκε. Ο λαός ψήφισε. Πολλοί τον ακολούθησαν και άλλοι όχι. Εφόσον λοιπόν πραγματεύεσαι μια ταινία για τον Αδόλφο Χίτλερ θα πρέπει να θέσεις ξανά το ερώτημα για το πού βρίσκεται σήμερα ο κόσμος. Αν είναι μαζί του ή όχι. Αυτό είναι ένα επίκαιρο ερώτημα και έχει ηθικό αντίκτυπο».

«Είναι πράγματι πολύ παράξενο γιατί γνωρίζουμε το αποτέλεσμα. Ισως στην αρχή να έχει μια γοητεία αλλά στο τέλος όλοι ξέρουμε τι θα προκύψει. Είναι ένας πειρασμός να μην είναι κανείς έτοιμος για τη δημοκρατία μας, να θέλει να την προκαλέσει. Η δημοκρατία είναι γεμάτη λάθη, πληγές και δυσκολίες, και όλα αυτά δίνουν δύναμη στην απέναντι πλευρά. Αυτή ήταν η ευκαιρία που είχε ο Χίτλερ στην εποχή του και αυτή είναι η ευκαιρία που έχουν οι ακόλουθοί του σήμερα. Σε κάθε περίοδο που τα πράγματα πάνε στραβά, αυτοί εμφανίζονται. Με έναν τρόπο αυτόν τον πειρασμό τον καταλαβαίνω αλλά η Ιστορία μάς έχει διδάξει για το τι θα προκύψει. Το ίδιο ισχύει βεβαίως και για τον ρωσικό πειρασμό, τον κομμουνισμό».

«Ηταν απαραίτητο να οργανώσω μια δομή στη σύλληψη της ταινίας και σκέφτηκα ότι θα είχε περισσότερο καθαρότητα το μοίρασμα σε τέσσερα κεφάλαια με τέσσερις διαφορετικές πιθανότητες αρχής, με τίτλους ενδιάμεσα («Το δισκοπότηρο», «Ενα γερμανικό όνειρο», «Το τέλος μιας χειμωνιάτικης ιστορίας», «Εμείς, τα παιδιά της κολάσεως»). Ενώ λοιπόν μπορείς να παρακολουθήσεις κάθε ταινία χωριστά σαν να είναι αυτόνομη, η δομή δεν παύει να είναι εκείνη ενός ενιαίου οργανισμού».

«Από το βιβλίο «Ο υπηρέτης του Χίτλερ: Στη σκιά της εξουσίας» του Καρλ Βίλχελμ Κράουζε που ήταν ο υπηρέτης και σωματοφύλακάς του από το 1934 ως το 1939. Εμπνεύσθηκα επίσης από το πολύ διάσημο κείμενο του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Οι δουλειές του κυρίου Ιουλίου Καίσαρα» που αφορά τον υπηρέτη του Καίσαρα. Κάτι παρόμοιο είχα κάνει και με τον Λουδοβίκο Β’ σε μια δεύτερη ταινία για τον μάγειρό του από ένα βιβλίο που είχε γράψει ο ίδιος ο μάγειρος».

«Ο τίτλος ήταν κάτι που με απασχόλησε πολύ γιατί δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω το όνομα Χίτλερ. Εν τέλει, αυτό ήταν αδύνατον. Το όνομα έπρεπε να υπάρχει. Ο υπότιτλος με απασχόλησε επίσης. Πιστεύω ότι είναι εξίσου σημαντικός γιατί υπογραμμίζει κάτι. Στο τέλος σκέφθηκα ότι δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο. Η Γερμανία έπρεπε να είναι μέσα. Ενα φιλμ από τη Γερμανία. Τίποτε άλλο. Ενα φιλμ».

«Στην Αμερική έδωσαν αυτήν την ερμηνεία τιτλοφορώντας την ταινία «Ο δικός μας Χίτλερ». Δεν είχα πρόβλημα. Με έναν παρόμοιο τρόπο την εξέλαβε ένα μέρος του κοινού στο Ισραήλ, όπου η ταινία προκάλεσε τρομερές συζητήσεις όταν παίχθηκε πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Νεαρό κυρίως κοινό της ταινίας είπε «είμαστε και εμείς το ίδιο γιατί αν όχι, είμαστε διαφορετικοί από όλη την κοινωνία και αυτό δεν μπορεί να ισχύει». Ταύτισαν τον Χίτλερ με τους εαυτούς τους σε σχέση με το παλαιστινιακό ζήτημα. Δεν μπορούσα όμως να ακολουθήσω τη συζήτηση γιατί δεν ήμουν γνώστης του θέματος εκείνη την εποχή. Υποστήριζα απλώς τους Ισραηλινούς».

«Δεν είμαστε ικανοποιημένοι με την πραγματικότητά μας. Ο Αδόλφος Χίτλερ προσπάθησε να δημιουργήσει έναν νέο κόσμο. Αυτός ο νέος κόσμος βρίσκεται μέσα στον καθένα μας. Ο καθένας μας θέλει κάτι άλλο. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό που θέλει δεν είναι πάντα αυτό που πρέπει να θέλει».