Απ’ έξω στέκεται κόσμος πολύς, περιμένει το λεωφορείο. Από τη λεωφόρο Bασιλίσσης Αμαλίας διακρίνονται οι πανύψηλες ουασινγκτόνιες, τα φοινικοειδή που φύτεψε η
Αμαλία τον 19ο αιώνα με σπόρους από την Αμερική. Μοιάζουν με φρουρούς του Εθνικού Κήπου που απλώνεται πίσω τους. Είναι Κυριακή, η μέρα ηλιόλουστη και οι άνθρωποι που περπατούν στους ελικοειδείς δρομίσκους του είναι οικογένειες. Οικογένειες οι οποίες κατά κύριο λόγο δεν μιλάνε ελληνικά, τα μέλη τους είναι μετανάστες ή τουρίστες. Οι «βέροι» Ελληνες μάλλον προτιμούν τους παιδότοπους ή τους εμπορικούς πεζόδρομους για την αναψυχή των παιδιών τους. Και όμως, εξακολουθεί να είναι πανέμορφος ο Εθνικός Κήπος, αυτή η όαση πρασίνου, το σημαντικότερο έργο ζωής της Αμαλίας στην 25χρονη παραμονή της στην Αθήνα (1837-1862). Ο πάλαι ποτέ Βασιλικός Κήπος, από το 1923 ανοιχτός στο κοινό και από το 1927, με νομοθετικό διάταγμα, «Εθνικός».
«Πιο σωστά θα ήταν Αθηναϊκός» σημειώνει ο ιστορικός πολεοδομίας
Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς στο βιβλίο του «Ο κήπος της Αμαλίας – Σχεδιασμός, ίδρυση και εξέλιξη του Εθνικού Κήπου της Αθήνας» (Εκδόσεις Ικαρος).
Ο «κήπος» λοιπόν σίγουρα έχει γνωρίσει καλύτερες εποχές. Ωστόσο ακόμη και εν μέσω κρίσης δεν αποπνέει παρακμή και εγκατάλειψη. Δεν βλέπεις σκουπίδια, δεν πατάς ακαθαρσίες ζώων, τα δέντρα, τα φυτά και οι θάμνοι είναι σε καλή κατάσταση –αν εξαιρέσει κανείς ορισμένα που έχουν ξεραθεί εδώ κι εκεί και αν αντιπαρέλθει βεβαίως την έντονη δυσοσμία στους περιφραγμένους χώρους όπου φυλάσσονται τα ζώα. Πού είναι ο κόσμος λοιπόν; Γιατί το πρώτο πάρκο της νεότερης Ελλάδας δεν είναι σημείο αναφοράς για τους κατοίκους της πόλης ως θα όφειλε; Ο πολιτιστικός οργανισμός ΝΕΟΝ αποπειράται να αποκαταστήσει την «τάξη».
Το δωμάτιο των γλυσινών
Η σπηλιά και το «δωμάτιο των γλυσινών». Ο βράχος και το κάθισμα της Αμαλίας. Ο οπτικός δίαυλος μεταξύ κήπου και κτιρίου της Βουλής. Το ισπανικό αναβρυτήριο, το σιντριβάνι της Βλάχας, η λίμνη που κάποτε είχε πάπιες, προτού αυτές οι δύσμοιρες βρεθούν πίσω από τα κάγκελα. Μαζί με τις εισόδους των λεωφόρων Αμαλίας και Βασιλίσσης Σοφίας αποτελούν τα «οκτώ σημεία» στα οποία επικεντρώνεται το πρόγραμμα «Ανακαλύπτοντας τον Εθνικό Κήπο» το οποίο ανακοίνωσε την προηγούμενη εβδομάδα ο πολιτιστικός οργανισμός ΝΕΟΝ μαζί με τον Δήμο Αθηναίων. Και, μεταξύ μας, ένα τεστ για όσους διατείνονται ότι γνωρίζουν καλά τον Κήπο. Οκτώ «κουρασμένα» σημεία από τον χρόνο και την ανεπαρκή φροντίδα λόγω έλλειψης χρημάτων τα οποία θα ανανεωθούν με τις μικρότερες δυνατές παρεμβάσεις. Μια «ήπια», όπως τονίζεται, κηποτεχνική διαμόρφωση η οποία φέρει τη σφραγίδα του διάσημου αρχιτέκτονα τοπίων Λουί Μπενές (γνωστού μεταξύ άλλων για τις παρεμβάσεις του στον κήπο των Βερσαλλιών), σε συνεργασία με το ελληνικό γραφείο doxiadis+. Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, πρόεδρος του ΣΕΒ, ιδρυτής και χρηματοδότης του ΝΕΟΝ, θα είναι ο χορηγός ο οποίος θα επενδύσει ποσό ύψους 1,4-1,6 εκατ. ευρώ.
Επειδή όμως το ΝΕΟΝ είναι πολιτιστικός οργανισμός, στον εξωραϊσμένο Εθνικό Κήπο θα παρουσιάζεται σύγχρονη τέχνη. Κάθε δύο χρόνια και για δύο μήνες τον χρόνο θα φιλοξενείται στον Κήπο έκθεση με έργα που δεν θα ανήκουν στην περίφημη Συλλογή Δασκαλόπουλου αλλά θα προκύπτουν από ανάθεση σε καλλιτέχνες ειδικά για τον Κήπο. Η αρχή θα γίνει τον Μάιο-Ιούνιο του 2014 με έργα καλλιτεχνών που θα επιλέξει η διευθύντρια της βρετανικής γκαλερί Whitechapel Ιβόνα Μπλάζγουικ. Οι προθέσεις είναι σαφείς:
«Σχεδιάζουμε το πρόγραμμα του ΝΕΟΝ προσπαθώντας να απαντήσουμε στις παρακάτω ερωτήσεις: Μπορεί να επαναπροσδιοριστεί ο δημόσιος χώρος μέσω της τέχνης; Και αν ναι, με ποιον τρόπο; Πώς μπορεί να έρθει σε επαφή με τη σύγχρονη τέχνη ο μη μυημένος, χωρίς να τη φοβηθεί;» λέει στο «Βήμα» η διευθύντρια του ΝΕΟΝ κυρία Ελίνα Κουντούρη. «O Εθνικός Κήπος σού δίνει τη δυνατότητα της απρόσμενης ανακάλυψης της τέχνης λόγω της λαβυρινθώδους μορφής του, γι’ αυτό και επιλέξαμε τον χώρο. Είναι ένας κήπος δημόσιος, στο κέντρο της Αθήνας, στο μέσο της ιστορικής διαδρομής της πόλης μας. Ενας κήπος που πολλές φορές ξεχνάμε πόσο μοναδικά σχεδιασμένος και ενταγμένος είναι στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Οραμά μας είναι ο πολίτης, ο επισκέπτης της πόλης μας, να είναι μέρος αυτής της πρωτοβουλίας, η οποία ως κύριο μοχλό του προγράμματος έχει τη συμμετοχή και βασίζεται πάνω στην ιδέα των συμμετοχικών θεσμών –αυτό που οι Αμερικανοί ονομάζουν «inclusive society». Η «ανάπλαση» της σχέσης πολίτης – τέχνη – δημόσιος χώρος είναι η προτεραιότητά μας». Ο δίαυλος επικοινωνίας με το κοινό έχει μάλιστα ήδη ξεκινήσει μέσω της ιστοσελίδας Neonpaths.gr.
Η παρουσία της τέχνης
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπάρχει τέχνη στον κήπο. «Κουρασμένη» και αυτή, αλλά αναπόσπαστο μέρος της σπουδαίας ιστορίας του. Το ρωμαϊκό μωσαϊκό κοντά στην είσοδο της Βασιλίσσης Σοφίας ή οι έξι προτομές προσωπικοτήτων εθνικής εμβέλειας, ανάμεσά τους και των ποιητών Α. Βαλαωρίτη και Δ. Σολωμού από τους γλύπτες Φωκίωνα Ρωκ και Θωμά Θωμόπουλο αντιστοίχως. «Θεέ μου, λυπήσου τους ποιητές μας. Η κόλασή τους είναι αυτά τα αγάλματα. Ας παρηγορηθώ κοιτάζοντας τα δέντρα» σκεφτόταν ο Σεφέρης καθώς περιδιάβαζε τον κήπο την άνοιξη του 1967. Η ιστορία αναφέρεται στο προαναφερθέν βιβλίο του ιστορικού πολεοδομίας Παπαγεωργίου-Βενετά, αν και σαφέστατα δεν αποτελεί αιχμή για την τέχνη του κήπου. Στο ίδιο βιβλίο (2008) γράφει ο συγγραφέας του σχετικά με το «ζωντάνεμα του χώρου» και την «απόδοση του Κήπου στους Αθηναίους» μέσα από πολιτιστικές εκδηλώσεις: «Ο Εθνικός Κήπος της Αθήνας δεν χρειάζεται ζωντάνεμα! Ενα καταφύγιο γαλήνης είναι ζείδωρον (δίνει ζωή) χωρίς να πρέπει να σφύζει από διάφορες αγοραίες χρήσεις, είναι ζείδωρον αφ’ εαυτού, γιατί προσφέρει υψηλή αισθητική χαρά, ψυχική ανάταση και βιολογική τόνωση. Ολοι οι άλλοι ισχυρισμοί είναι εκ του πονηρού». Σαν να προανήγγειλε την καχυποψία εναντίον της πρωτοβουλίας τόσο απέναντι στον ιδιώτη Δασκαλόπουλο όσο και απέναντι στον δήμαρχο Γ. Καμίνη που εμφανίστηκε μαζί του στη συνέντευξη Τύπου. Στο κάτω-κάτω πλησιάζουν και εκλογές.
Ο δήμος και το ΕΣΠΑ
Το πρότζεκτ είναι στην ουσία «εργολαβία» του ΝΕΟΝ, στην οποία ο δήμος θα έχει εποπτικό ρόλο. Οπως λέει η κυρία Κουντούρη,
«για την ανάπλαση θα κληθεί προσωπικό και από το εξωτερικό, το οποίο θα εκπαιδεύσει εργαζομένους στον Κήπο. Ο οργανισμός θα διαθέτει ένα ποσό της τάξεως των 40.000 ευρώ τον χρόνο έναντι των εξόδων διαχείρισης των οκτώ σημείων, τουλάχιστον για τα πρώτα τρία χρόνια. Ανάλογα με την ανταπόκριση που θα υπάρξει, θα δούμε πώς και αν θα προχωρήσουμε. Αν αρέσει πολύ, μπορεί να εντάξουμε και άλλες περιοχές». Ο δήμος από την πλευρά του στηρίζει την προσπάθεια. Βέβαια, η μελέτη δεν θίγει ορισμένα σοβαρά προβλήματα του Κήπου: τους προβληματικούς περίκλειστους χώρους για τα ζώα, τις βρώμικες λίμνες, τους μισούς περίπου εργαζομένους στον Κήπο που δουλεύουν με σύμβαση ορισμένου χρόνου και βρίσκονται στα δικαστήρια για την ανανέωσή της. Ενας ιδιώτης δεν φέρνει την άνοιξη.
Πράσινο κατά γραφειοκρατίας
Μέχρι στιγμής τα «σχέδια» παραμένουν στα χαρτιά. Ισως όχι για πολύ. «Εντός του μηνός θα βγουν τα τεύχη δημοπράτησης, ούτως ώστε να βρεθεί ανάδοχος και να αξιοποιηθούν τα χρήματα ΕΣΠΑ από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αν θέλετε, μπορούμε να κάνουμε ένα άρθρο για τη γραφειοκρατία και τις καθυστερήσεις της» λέει η κυρία Σουλτάνα Σπυροπούλου, αντιδήμαρχος Τεχνικών Υπηρεσιών. Διότι από το 2012 ο Κήπος ανήκει διοικητικά στη Διεύθυνση Πρασίνου και Περιβάλλοντος σύμφωνα με τον νέο Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων. «Το κομμάτι της μελέτης του Πολυτεχνείου που πέρασε τη βάσανο της γραφειοκρατίας και εγκρίθηκε με τη σύμφωνη γνώμη όλων αφορά την επισκευή των πεζοδρόμων, και παλιών καθισμάτων, την επισκευή του δικτύου ομβρίων υδάτων και τη συμπλήρωσή του όπου αυτό απαιτείται» συνεχίζει η κυρία Σπυροπούλου.
Πάντως, η σχετικά αξιοπρεπής παρούσα κατάσταση του Κήπου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη φροντίδα των εργαζομένων του. Οπως λέει ο κ. Αγγελος Αντωνόπουλος, αντιδήμαρχος Πρασίνου και Περιβάλλοντος, «έχουμε κάνει παρεμβάσεις στον Κήπο. Εχουμε αλλάξει όλα τα παγκάκια, έχουμε φτιάξει τις τουαλέτες με δυνάμεις του δήμου, έχουμε επιδιορθώσει κάποια σημεία στα κάγκελα που ήταν χαλασμένα. Θεωρώ ότι είναι καλή η κατάσταση των ζώων. Βέβαια, ο εχθρός του καλού είναι πάντα το καλύτερο. Θα μπορούσαμε να έχουμε ελεύθερες τις πάπιες, κάτι που το θέλουμε πολύ. Υπάρχει όμως το πρόβλημα με τα αδέσποτα. Παρεισφρέουν μέσα από τα κάγκελα, οπότε το βράδυ τούς επιτίθενται. Το νερό στις λίμνες καθαρίζεται. Τρίβεται ο πυθμένας της λίμνης τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Τα σιντριβάνια δεν θα μπορούσαν να είναι πιο καθαρά, γιατί εκεί ζουν οι χελώνες και τρέφονται από το πλαγκτόν, οπότε θα ήταν σαν να καταστρέφεις τον βιολογικό τους κύκλο. Τώρα, όσον αφορά τα προγράμματα του ΝΕΟΝ και τη μελέτη του Πολυτεχνείου, μακάρι να γίνουν παράλληλα. Αλλά με τα δημόσια έργα στην Ελλάδα κανείς δεν μπορεί να ξέρει, δεδομένου ότι υπάρχει γραφειοκρατία. Το πιο πιθανό είναι το πρόγραμμα του ΝΕΟΝ να προχωρήσει πολύ πιο γρήγορα. Αν γίνουν και οι δύο δράσεις, ο Εθνικός Κήπος πραγματικά θα είναι στολίδι. Οχι ότι τώρα είναι άσχημος».
