«Σαν συλλεκτικό κομμάτι είναι αυτό το κείμενο. Εχει πιστούς εραστές. Οποιος το διαβάζει μαγεύεται, το ερωτεύεται και προσπαθεί να το ερμηνεύσει»: η Σοφία Φιλιππίδου, που «συναντήθηκε» τυχαία με τη νουβέλα του Χέρμαν Μέλβιλ «Μπάρτλεμπυ, ο γραφιάς», είναι έτοιμη να μοιραστεί με το κοινό την εμπειρία της από αυτή τη «γνωριμία».

«Εψαχνα να βρω κάτι για να υπάρξω ξανά στο θέατρο. Είναι ένας μεγάλος ωκεανός το θέατρο και πνίγομαι από τα πολλά που μπορεί να κάνει κανείς. Ηθελα να δημιουργήσω εγώ τη συνθήκη, να βρω μια φόρμουλα έκφρασης». Ετσι πριν από τρία χρόνια ανακάλυψε το έργο διαβάζοντας τις σελίδες μιας εφημερίδας. Αμέσως πήγε και βρήκε τον μεταφραστή, τον Μένη Κουμανταρέα. «Με δέχθηκε με χαρά. Αν και δεν μπορούσε να συνεργασθεί μαζί μου στη διασκευή, είχε την εποπτεία της. Συναντιόμασταν περίπου κάθε μήνα και του διάβαζα ό,τι είχα κάνει. Και εκείνος μου έλεγε τη γνώμη του. Δεν είχα σκεφθεί να παίξω τον ρόλο. Εκείνος όμως μου είπε ότι θα ήμουν ο ιδανικός ερμηνευτής του Μπάρτλεμπυ –σήμερα δηλώνω πλέον δοσμένη και ερωτευμένη μαζί του».
Ο Μπάρτλεμπυ περιγράφεται ως ένας περίεργος άνθρωπος-πράγμα. Φορέας μιας λεκτικής φόρμουλας, που εισέρχεται σε έναν χώρο και τον αναστατώνει, τον αναποδογυρίζει. Γραφιάς σε ένα δικηγορικό γραφείο της Γουόλ Στριτ, τον 19ο αιώνα, είναι καλός, εργατικός, ισχνός, τίμιος, φτωχός, δουλευταράς. «Θα ήταν ο ιδανικός αντιγραφέας αν έπειτα από μερικούς μήνες δεν άρχιζε αυτό το επικίνδυνο παιχνίδι με τη φράση «θα προτιμούσα όχι»» λέει η ηθοποιός και εξηγεί: «Ξέρετε, δεν μπορεί να ερμηνευθεί με ακρίβεια, γιατί δεν είναι ακριβώς άρνηση. Με λίγα λόγια, ο δικηγόρος, που είναι και ο άμεσος παραλήπτης αυτής της φράσης, αρχίζει να την περιεργάζεται μαζί με το φαινόμενο Μπάρτλεμπυ. Και έτσι αρχίζει ένα παιχνίδι με τον ίδιο του τον εαυτό, ένα παιχνίδι αυτογνωσίας, ένα παιχνίδι με το υποσυνείδητο και τη συνείδηση. Και σιγά-σιγά ο δικηγόρος-αφηγητής της νουβέλας περνάει από όλες τις συμπεριφορές: θυμώνει, γίνεται πολύ καλός, κάτι σαν πατέρας, κάτι σαν μητέρα, κάτι σαν καλός συμπολίτης… Κάπου-κάπου υπάρχει ένας υποβόσκων ερωτισμός, κι ας είναι και οι δύο ρόλοι άντρες».
Οχι, η Σοφία Φιλιππίδου δεν θα μεταμφιεσθεί σε άνδρα ούτε θα μασκαρευτεί. Θα είναι ο εαυτός της, με ένα κοστούμι, ως μια περίεργη περσόνα.
Φορέας της φράσης «θα προτιμούσα όχι», ο Μπάρτλεμπυ, προτού γίνει γραφιάς, δούλευε στην Υπηρεσία Ανεπίδοτων Επιστολών της Ουάσιγκτον. «Τότε ήταν ανεπίδοτα γράμματα και τώρα είναι ανεπίδοτος ο λόγος. Μπαίνει, δηλαδή, η παράμετρος του ανέφικτου της επικοινωνίας. Και αυτό είναι κάτι που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα, προσωπικά πια» λέει καθώς μοιράζεται το πρόβλημα στη ζωή της. «Δεν μπορώ να επικοινωνήσω καλά και νιώθω συνέχεια ότι δεν με καταλαβαίνουν –μέχρις ασφυξίας. Γι’ αυτό και ο Μπάρτλεμπυ προτιμά να παραιτηθεί παρά να εξηγήσει».
Στη στάση του ήρωά της άλλοι αναγνωρίζουν μια παθητική αντίσταση, άλλοι την άνεση του οποιουδήποτε μεγάλου συγγραφέα να παραμείνει μέσα στο παιχνίδι της δημοφιλίας. «Είναι και η απόγνωση που προκαλεί η έλλειψη επικοινωνίας, επομένως και η στάση να παραιτηθεί κανείς από αυτό μέσα από τη σιωπή και χωρίς να δώσει πληροφορίες. Ο ίδιος καταλήγει να παραιτηθεί από τα καθήκοντά του χωρίς να φύγει από τον εργασιακό χώρο». Είναι η σιωπή επανάσταση; «Οχι, δεν είναι θέμα σιωπής. Ο Μπάρτλεμπυ γίνεται ένας μικρός σύγχρονος Ιησούς. Στέκεται ανάποδα σε όλα όσα ισχύουν. Σαν αλληγορία…».
Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και στη θεατρικότητα του ρόλου η Σοφία Φιλιππίδου ανακάλυψε, όπως λέει, «πόσο πολύ σημαντική είναι σκηνικά η σιωπή, τα μάτια, τα αφτιά. Δύσκολη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα υπόθεση, αλλά τελικά ήταν ό,τι ήθελα να κάνω. Μοιραίο και τόσο απελευθερωτικό. Αν γνωρίζαμε πόσο γοητευτικό είναι να ερμηνεύσεις μια προσωπικότητα που δεν μιλάει (όχι να είσαι ένας βουβός ρόλος, το κοντάρι σε μια παράσταση), δεν θα γινόταν τόσος καβγάς για τους μικρούς και τους μεγάλους ρόλους. Εχουμε υποτιμήσει τους σιωπηλούς μεγάλους ρόλους».
Τι σημαίνει όμως πραγματικά η φράση «θα προτιμούσα όχι»; «Σε πρώτο επίπεδο σημαίνει να μεταφέρει στον άλλον την ευθύνη της απόφασής του. Οπως όταν θέλουμε να αρνηθούμε ευγενικά, μεταφέρουμε την ευθύνη στον άλλον».

«Είμαστε γυρισμένοι ανάποδα»…
Ηθοποιός με ειδικό βάρος και ξεχωριστό ταμπεραμέντο, η Σοφία Φιλιππίδου ψάχνει, προβληματίζεται, ανησυχεί. Δεν στέκεται έκπληκτη ενώπιον όσων μας συμβαίνουν γιατί, όπως λέει, «περίμενα ότι θα μας συμβεί κάτι κακό. Πολλοί το περιμέναμε, όσοι τουλάχιστον ενημερωνόμασταν και το βλέπαμε ότι έρχεται. Δεν θα μπορούσε να κρατήσει πολύ αυτός ο τρόπος ζωής που έφθανε σε ασυδοσία. Ηρθε όμως. Ηρθε βάρβαρα, σκληρά, σαν τιμωρός, σαν θεία δίκη… Και τιμωρεί κυρίως τους λιγότερο υπεύθυνους. Υπάρχει μεγάλη αδικία, αν και έχουμε όλοι ένα μερίδιο ευθύνης». Αναρωτιέται για την ακινησία, την απίστευτη ακινησία που συναντά γύρω της. «Μας έχει παραλύσει δεν ξέρω τι. Είναι φόβος, αρρώστια, ανικανότητα, αδιέξοδο; Είμαστε γυρισμένοι ανάποδα σε στάση αναμονής. Σαν να πρέπει να πληρώσουμε κάτι πολύ για να αναστηθούμε… Αν αντέξουμε βέβαια σ’ αυτή τη στάση…» λέει.
Ως διέξοδο βλέπει μόνο την εργασία, τη δημιουργία, τον έρωτα. Είναι αισιόδοξη; «Μάλλον ναι. Αλλιώς θα ήμουν σπίτι μου. Αφού ξυπνάω κάθε μέρα και δουλεύω, αφού βρήκα κάτι που με εκφράζει, σημαίνει ότι υπάρχει αισιοδοξία» καταλήγει. «Ηξερα ότι κάτι κακό θα γίνει, αλλά ξαφνικά βρεθήκαμε μπροστά σε ένα θηρίο που ζει από εμάς. Και αν έχουμε κι εμείς το μερίδιο ευθύνης μας, δεν βλέπω προθυμία από κανέναν να παραιτηθεί από την εξουσία των κτήσεών του. Δεν βλέπω κανέναν να θέλει να μοιραστεί ό,τι έχει, είτε γιατί το βρήκε είτε γιατί το έκλεψε. Σαν να θέλει να κρατήσει μυστικά. Κάποιες κάνουν ωραίες σπανακόπιτες αλλά δεν θέλουν να μου δώσουν τη συνταγή για να μην τη φτιάξω κι εγώ… Την κρατούν μυστική. Κάπως έτσι γίνεται και στη ζωή».

πότε & πού:
Από Μηχανής Θέατρο (Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο), τηλ. 210 5231.131.
Πρεμιέρα τη Δευτέρα 18 Νοεμβρίου στις 21.30.
Παραστάσεις: κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21.30, κάθε Τετάρτη στις 19.00.
Εισιτήρια: 14, 10€ / κάθε Δευτέρα γενική είσοδος 10€.

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Μπάρτλεμπυ ο γραφιάς» του Χέρμαν Μέλβιλ.
Mετάφραση: Μένης Κουμανταρέας.
Θεατρική διασκευή – σκηνοθεσία: Σοφία Φιλιππίδου.
Σκηνικά – κοστούμια: Νίκος Αναγνωστόπουλος.
Φωτισμοί: Eβίνα Βασιλακοπούλου.
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαίρη Φραγκιαδάκη.
Παίζουν: Αλέξανδρος Ιορδανίδης, Κώστας Καζανάς, Ακης Λυρής, Σήφης Πολυζωίδης, Ορέστης Μαυρόπουλος, Σοφία Φιλιππίδου.
Συμπαραγωγή της Εταιρείας Θεάτρου Συν-Επί (+,Χ) με τη Λυκόφως του Γιώργου Λυκιαρδόπουλου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ