Ο Ρόμπερτ Μακ Κέιμπ πάτησε για πρώτη φορά το πόδι του στην Πάτμο το 1967. Ο 33χρονος, τότε, γιος του εκδότη της «Daily Mirror» είχε ήδη συνειδητοποιήσει, για παραπάνω από μία δεκαετία, την έλξη που του ασκούσε η Ελλάδα. Το παρθενικό ταξίδι του στη χώρα μας είχε γίνει το 1954 –είχε προσκληθεί από τον συμφοιτητή και φίλο του Πέτρο Νομικό -, ενώ το 1957 επανήλθε για να φωτογραφίσει τα ελληνικά νησιά για λογαριασμό του περιοδικού «National Geographic». Ο τρίτος σταθμός αυτής της γοητευτικής διαδρομής στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού ήταν λοιπόν η «συνάντησή» του με την Πάτμο. Ο παθιασμένος με τη φωτογραφία αμερικανός φοιτητής του Πρίνστον –καθώς η «Daily Mirror» ήταν μια από τις πρώτες εφημερίδες με φωτογραφίες –βρέθηκε με τη μηχανή ανά χείρας σε ένα νησί που τον μάγεψε. Δεν ξεχώρισε μόνο τη σπάνια ένωση μιας ζωντανής κοινότητας ανθρώπων με τη θρησκευτική και την ιστορική τους παράδοση, αλλά και το μοναδικό φυσικό και αρχιτεκτονικό κάλλος του τόπου.
«Οταν επισκεφθήκαμε την Πάτμο, το 1967, η Χώρα είχε πολλά εγκαταλελειμμένα σπίτια. Η Πάτμος είχε ελάχιστους τουρίστες και ακόμη λιγότερα εξοχικά. Τον περισσότερο καιρό περπατούσαμε διότι υπήρχαν μόνο δύο ταξί στο νησί. Ο δρόμος προς τη Χώρα ήταν συχνά μπλοκαρισμένος από κοπάδια με κατσίκες. Το άφθαρτο τοπίο ήταν υπέροχο, πέρα από κάθε λέξη που θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω» θυμάται ο Ρόμπερτ Μακ Κέιμπ, ο οποίος, σημειωτέον, φοίτησε και στο πανεπιστήμιο US Camera, το οποίο ανέδειξε μερικούς από τους πιο ταλαντούχους φωτογράφους της γενιάς του.
Ερχόμενος σε επαφή με την Πάτμο, και λόγω της παντελούς απουσίας τουριστών, ένιωσε ότι κατέγραφε το ντοκουμέντο ενός ανεξερεύνητου τόπου. Και μετουσίωσε αυτή την ανείπωτη γοητεία σε τρόπο ζωής: ύστερα από 25 χρόνια περιηγήσεων στην Ελλάδα επέλεξε, μαζί με την ελληνίδα σύζυγό του Ντίνα, την Πάτμο ως έναν από τους τόπους διαμονής τους.
Σήμερα αυτός ο πολίτης του κόσμου, ο Αμερικανός που αγάπησε τόσο την Ελλάδα, μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι, στην Αθήνα και στην Πάτμο, ενώ η «φιλία» του με την Ελλάδα έχει καταλάβει σημαντικό μέρος της δημιουργίας του. Φωτογραφίες του από τη χώρα μας έχουν εκτεθεί, από το Art Association στο Jackson Hole του Γουαϊόμινγκ ως το Ισπανικό Ινστιτούτο «Βασίλισσα Σοφία» της Νέας Υόρκη. Ωστόσο στο Πνευματικό Κέντρο της Χώρας Πάτμου (Παλιό Δημοτικό Σχολείο) θα φιλοξενηθούν μόνο οι περίπου 80 φωτογραφίες που τράβηξε αποκλειστικά στην Πάτμο, κυρίως την περίοδο της δεκαετίας του ’80: η έκθεση με τίτλο «Μονοπάτια της μνήμης», σε επιμέλεια της Ελισάβετ Πλέσσα φιλοδοξεί να αποτελέσει πηγή οπτικής απόλαυσης. Ταυτόχρονα όμως επιδιώκει να εκπέμψει και ένα σήμα κινδύνου για το νησί, που απειλείται από την αλόγιστη δόμηση, την τουριστική ανάπτυξη και την (κατά)χρηση των φυσικών πηγών του.
«Η εξοχή του νησιού βρίσκεται σε κίνδυνο»
«Η πρώτη μου αντίδραση όταν έμαθα ότι το περιοδικό «Forbes» επέλεξε την Πάτμο ως ένα από τα πιο ειδυλλιακά μέρη για να ζει κανείς ήταν να αισθανθώ ευχαριστημένος με τον εαυτό μου. Διότι εδώ και πολλά χρόνια διαλέξαμε αυτό το νησί για να ζήσουμε ένα μέρος του χρόνου μας» λέει ο Ρόμπερτ Μακ Κέιμπ. «Αλλά η δεύτερη αντίδρασή μου ήταν να πω: «Θεέ μου, τι σκέφτονται;». Η Πάτμος είναι ένα πολύ μικρό, πολύ όμορφο νησί, με μια εκπληκτική ακτογραμμή. Πριν από το «Forbes» ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της είχε αναγνωριστεί από την UNESCO (σ.σ.: από το 1999 η Πάτμος συμπεριλαμβάνεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UΝΕSCO), καθώς και από το ελληνικό κράτος, που ανακήρυξε το νησί διατηρητέο μνημειακό συγκρότημα. Η Χώρα παραμένει ένα από τα πιο προφυλαγμένα, ένα από τα πιο όμορφα νησιωτικά χωριά στην Ελλάδα. Η εξοχή της Πάτμου όμως βρίσκεται σε κίνδυνο. Κοιτάξτε την ασχήμια ισπανικών ακτών, περιοχών της Μυκόνου, της Κύπρου, των τουρκικών ακτών… Θα μπορούσε να συμβεί και εδώ. Η υπερβολική δόμηση και η εξαρχής απαρατήρητη ανάπτυξη καταστρέφει ό,τι ειδυλλιακό πολύ γρήγορα. Τα χρήματα που δόθηκαν για να γίνουν δρόμοι οδήγησαν στην καταστροφή μερικών από τα πιο πολύτιμα αρχαία πέτρινα μονοπάτια που συνήθιζαν να συνδέουν διαφορετικά σημεία του νησιού. Οι άνθρωποι με τις μπουλντόζες δεν καταλαβαίνουν ότι αυτά τα μονοπάτια είναι πηγή τουρισμού του νησιού. Σήμερα, με την αλόγιστη τουριστική ανάπτυξη και τα πολλά εξοχικά, οι πηγές νερού έχουν αρχίσει να εξαρθρώνονται. Λόγω της υπεράντλησης από αρτεσιανά πηγάδια έχει αρχίσει να έρχεται στην επιφάνεια νερό με αλάτι. Πρέπει λοιπόν να θεσπιστούν σοφά και σύμφωνα με επιστημονικές προδιαγραφές κριτήρια για την άντληση νερού, έτσι ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία και να δημιουργηθεί ένα απόθεμα που θα διαρκέσει. Η γεωργία του νησιού κινδυνεύει επίσης. Πραγματικά φοβάμαι για το όμορφο αλλά εξαιρετικά ευαίσθητο τοπίο».
Ο Ρόμπερτ Μακ Κέιμπ αντέδρασε μάλλον αυθόρμητα μετά την καταστροφή του παλιού πέτρινου μονοπατιού προς την πανέμορφη παραλία Λιβάδι του Γερανού και τη μετατροπή του σε λεωφόρο και χώρο στάθμευσης. Αποφάσισε για πολλά χρόνια να μην ξαναεπισκεφθεί την Πάτμο. «Ηταν μια από τις πιο όμορφες διαδρομές της Γης για περπάτημα. Ποιος απολαμβάνει να περπατά στην άκρη μιας λεωφόρου;» αναρωτιέται με νόημα.
«Οι αληθινοί φιλέλληνες ρίσκαραν τη ζωή τους»
Η τωρινή του έκθεση ωστόσο συνιστά έναν διαφορετικό, ίσως πιο αποτελεσματικό, τρόπο αντίδρασης. Μέσα από τις φωτογραφίες, το αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό από τη συλλογή του φωτογράφου, το εποπτικό υλικό, καθώς και το έντυπο που θα εκδοθεί ειδικά για την έκθεση, οι επισκέπτες του νησιού, έλληνες και ξένοι, θα μπορέσουν να δουν όχι μόνο την εικόνα μιας Πάτμου που χάθηκε σιγά-σιγά, αλλά και αγαπημένες όψεις της πατμιακής καθημερινότητας και παράδοσης που αντιστέκονται στο πέρασμα του χρόνου.
«Ελπίζουμε η έκθεση αυτή να εμπνεύσει όποιους τη δουν, ώστε να αγωνιστούν για την προστασία και την ορθολογιστική ανάπτυξη του νησιού» λέει ο φωτογράφος. «Εκτός από τους άμεσους θεατές, τους ανθρώπους που μένουν στο νησί, τόσο οι τουρίστες όσο και οι επισκέπτες της Πάτμου θα νιώσουν μέσα από τις φωτογραφίες ότι τονίζονται η αστραπιαία εξέλιξη και οι δραματικές αλλαγές που συντελούνται στα ελληνικά νησιά» λέει. Και τα άθικτα τοπία; «Ενας άλλος στόχος είναι να θυμίσουμε στους ανθρώπους μερικά από αυτά τα τοπία και το πώς έχουν ομοίως εμπλουτίσει τις ζωές και τις ψυχές των ντόπιων και των επισκεπτών».
Δεδομένου ότι, μέσω της καλλιτεχνικής πορείας του, «διαφημίζει» διεθνώς μιαν άλλη Ελλάδα, θα έδινε ο Ρόμπερτ Μακ Κέιμπ στον εαυτό του τον τίτλο του φιλέλληνα; «Ο Εντμουντ Κίλι (σ.σ.: αμερικανός μεταφραστής, δοκιμιογράφος, νεοελληνιστής και συγγραφέας) και εγώ συνηθίζαμε να αστειευόμαστε ότι η μόνη ασφαλής γιατρειά για τον φιλελληνισμό είναι να αποκτήσει κανείς μια ιδιοκτησία στην Ελλάδα. Τώρα που έχουμε δώσει την περιουσία μας στα παιδιά μας, μπορώ να πω αναμφίβολα ότι είμαι ένας πιστοποιημένος φιλέλληνας. Αλλά δεν έχω αυταπάτες για τη διαφορά των αμερικανών φιλελλήνων του 19ου αιώνα που ρίσκαραν ή θυσίασαν τη ζωή τους για την Ελλάδα, και αυτών τού σήμερα. Ο γιος μας ζει στη Βοστώνη, στο πρώην σπίτι του Σάμουελ Γκρίντλεϊ Χόου, ο οποίος το 1824, μόλις αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, ήρθε στην Ελλάδα για να πολεμήσει τους Τούρκους. Αυτοί ήταν οι αληθινοί φιλέλληνες».
«Εχω παρουσιάσει τη δουλειά μου σε αρκετές πόλεις και νησιά της Ελλάδας, μεταξύ των οποίων το Καστελόριζο, ο Πόρος, η Σαντορίνη, η Κέρκυρα, το Μονοδένδρι στα Ζαγόρια, η Πάτρα. Το καλό είναι ότι τις εκτιμούν πολύ οι ντόπιοι» αναφέρει ο Μακ Κέιμπ. Εκτός από εκθέσεις, πάντως, έχει στο ενεργητικό του και αρκετές εκδόσεις. Μεταξύ αυτών πλέον ευπώλητη θεωρείται η έκδοση «Greece: Images of an Enchanted Land 1954-1965», η οποία μεταφράστηκε στα ελληνικά και εκδόθηκε από τις εκδόσεις Πατάκη, ενώ ήδη κυκλοφορεί η 4η έκδοση. Αυτή την περίοδο ο Μακ Κέιμπ προετοιμάζει την προσεχή έκδοσή του η οποία αφορά τις Μυκήνες. Θα συνοδεύεται από πρώιμο έγχρωμο φωτογραφικό υλικό το οποίο ο ίδιος εξασφάλισε το 1954 για το «National Geographic».
«Το καλό είναι ότι οι ντόπιοι εκτιμούν τις φωτογραφίες μου»
Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στην έκθεση του Ρόμπερτ Μακ Κέιμπ είναι όλες έγχρωμες, τραβηγμένες με μια Nikon με φακό 50 mm. Ο αμερικανός φωτογράφος άδραξε, όπως λέει, την ευκαιρία για την έκθεση έπειτα από πρόταση του δημάρχου της Πάτμου Γρηγόρη Στόικου. Μπορεί δε ο ίδιος να έχει εκθέσει στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι και στο Λονδίνο, θεωρεί όμως το Παλιό Δημοτικό Σχολείο, το οποίο λειτουργεί ως πνευματικό κέντρο υπό τη διεύθυνση της Νομικής Μαύρου, έναν πολύ όμορφο χώρο για να φιλοξενήσει το έργο του.
Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στην έκθεση του Ρόμπερτ Μακ Κέιμπ είναι όλες έγχρωμες, τραβηγμένες με μια Nikon με φακό 50 mm. Ο αμερικανός φωτογράφος άδραξε, όπως λέει, την ευκαιρία για την έκθεση έπειτα από πρόταση του δημάρχου της Πάτμου Γρηγόρη Στόικου. Μπορεί δε ο ίδιος να έχει εκθέσει στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι και στο Λονδίνο, θεωρεί όμως το Παλιό Δημοτικό Σχολείο, το οποίο λειτουργεί ως πνευματικό κέντρο υπό τη διεύθυνση της Νομικής Μαύρου, έναν πολύ όμορφο χώρο για να φιλοξενήσει το έργο του.
«Εχω παρουσιάσει τη δουλειά μου σε αρκετές πόλεις και νησιά της Ελλάδας, μεταξύ των οποίων το Καστελόριζο, ο Πόρος, η Σαντορίνη, η Κέρκυρα, το Μονοδένδρι στα Ζαγόρια, η Πάτρα. Το καλό είναι ότι τις εκτιμούν πολύ οι ντόπιοι» αναφέρει ο Μακ Κέιμπ. Εκτός από εκθέσεις, πάντως, έχει στο ενεργητικό του και αρκετές εκδόσεις. Μεταξύ αυτών πλέον ευπώλητη θεωρείται η έκδοση «Greece: Images of an Enchanted Land 1954-1965», η οποία μεταφράστηκε στα ελληνικά και εκδόθηκε από τις εκδόσεις Πατάκη, ενώ ήδη κυκλοφορεί η 4η έκδοση. Αυτή την περίοδο ο Μακ Κέιμπ προετοιμάζει την προσεχή έκδοσή του η οποία αφορά τις Μυκήνες. Θα συνοδεύεται από πρώιμο έγχρωμο φωτογραφικό υλικό το οποίο ο ίδιος εξασφάλισε το 1954 για το «National Geographic».
πότε & πού:
Ρόμπερτ Μακ Κέιμπ, «Μονοπάτια της μνήμης».Πνευματικό Κέντρο Χώρας Πάτμου (Παλιό Δημοτικό Σχολείο). Ως τις 25/8
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
