Χρησιμοποιήθηκε για περισσότερα από 1.600 χρόνια και μέσα από τα μνημεία του είναι σαν να διαβάζει κανείς την ιστορία της αρχαίας Αθήνας. Γιατί εκεί, στον Κεραμεικό, τάφηκαν οι σπουδαίοι άνδρες της αλλά και κάποιοι οργισμένοι αντίπαλοί της, όπως οι Λακεδαιμόνιοι. Από εκεί ο Περικλής εκφώνησε τον περίφημο «Επιτάφιο» λόγο του και στον ίδιο χώρο μέσα σε ομαδικούς, ανώνυμους τάφους σωριάστηκαν τα θύματα του μεγάλου λιμού του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Παρ’ ότι λοιπόν οι ανασκαφές έχουν σταματήσει από χρόνια και σήμερα το έργο που επιτελείται στον Κεραμεικό αφορά κυρίως συντήρηση και αναστηλώσεις μνημείων, ποτέ κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να αναδυθεί μέσα από τη γη. ‘Η και μέσα από το νερό! Οπως τα δύο όμορφα κεφάλια κοριτσιών της Ρωμαϊκής Εποχής που βρέθηκαν πεταμένα σε ένα πηγάδι με νερό, για να έρθουν ξανά στο φως χωρίς κανείς να τα περιμένει, χάρη στον καθαρισμό του. ‘Η τον εκπληκτικό Κούρο μαζί με άλλα εξαιρετικά γλυπτά (δύο μαρμάρινα λιοντάρια και μία σφίγγα, θραύσμα μαρμάρινου κίονα με ιωνικό κιονόκρανο και θραύσμα μεγάλου δωρικού κιονόκρανου από πωρόλιθο) που πριν από 11 χρόνια αποκαλύφθηκαν χάρη στον καθαρισμό δύο αρχαίων αγωγών.
Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, που ανασκάπτει τον Κεραμεικό εδώ και ακριβώς 100 χρόνια, έχει συμβάλει σε σημαντικό βαθμό στη γνώση και κατανόηση του νεκροταφείου αλλά κυρίως της τοπογραφίας της αρχαίας Αθήνας. Μοιάζει με δώρο, έτσι, στην εφετινή επέτειο ο εντοπισμός των γυναικείων πορτρέτων από την επικεφαλής των ανασκαφών του Ινστιτούτου στον Κεραμεικό Γιούτα Στρότσεκ.
Στο πλαίσιο ενός νέου προγράμματος προστασίας των μνημείων (συντήρηση – αναστήλωση), που άρχισε από το 2012, αποκαλύφθηκαν τα δύο μαρμάρινα κεφάλια, ενώ το πηγάδι, που ανήκει σε λουτρό της Κλασικής Εποχής, είχε ερευνηθεί και παλαιότερα, χωρίς όμως τότε να προκύψουν ευρήματα. Η Ιερά Πύλη, ταφικά μνημεία, ένα ιερό της θεάς Αρτεμης Σωτείρας, καθώς και ο ναΐσκος του Αγάθωνος στην ταφική οδό (σε συνεργασία με τη Γ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων το τελευταίο), περιλαμβάνονται επίσης στο πρόγραμμα.
Το Δίπυλον


Η Ιερά Πύλη και το Δίπυλον ήταν οι δύο εντυπωσιακές πύλες της αρχαίας Αθήνας που χτίστηκαν επάνω στις προϋπάρχουσες αμαξιτές οδούς με την ανέγερση των τειχών του άστεως το 478 π.Χ. Ανάμεσά τους εξάλλου βρισκόταν το Πομπείον, ένα οικοδόμημα για την προετοιμασία των πομπών των Μεγάλων Παναθηναίων που ξεκινούσαν από το Δίπυλον με κατεύθυνση την Ακρόπολη. Το Πομπείον μάλιστα λειτουργούσε και ως γυμνάσιον των αθηναίων εφήβων, ενώ τον 4ο αι. π.Χ. ζούσε και δρούσε εδώ ο περίφημος φιλόσοφος Διογένης.
Το Δίπυλον εθεωρείτο η μεγαλύτερη πύλη του αρχαίου κόσμου και, όπως είναι φυσικό, εξυπηρετούσε πολλούς σκοπούς: στρατηγικούς, αμυντικούς και θρησκευτικούς. Εξω από αυτό άρχιζε και η οδός Κεραμεικού ή «Οδός προς Ακαδημείαν», δεδομένου ότι οδηγούσε προς το λεγόμενο «κάλλιστον προάστιον», δηλαδή την Ακαδημία, όπου δημιούργησε τη Σχολή του ο Πλάτων. Αλλά και η περιοχή μπροστά του ήταν ένα τεράστιο άνοιγμα με τη μορφή πλατείας στην οποία γίνονταν διάφορες τελετές προς τιμήν των νεκρών (θυσίες, αγώνες κτλ.) που ενταφιάζονταν στο Δημόσιο Σήμα. Εδώ βρισκόταν και το λουτρό με το πηγάδι του.
Βανδαλισμός


Σπασμένα στη μέση, προφανώς επίτηδες από κάποιους που ήθελαν να τα καταστρέψουν, πετάχτηκαν σε αυτό το πηγάδι τα δύο κεφαλάκια, για να εξαφανιστούν εντελώς. Μια πράξη βανδαλισμού, που όμως είναι παρακινδυνευμένο αυτή τη στιγμή να ερμηνευθεί. Δύο είναι, ωστόσο, οι επικρατέστερες υποθέσεις. Στην πρώτη οι λόγοι μπορεί να είναι πολιτικοί, εφόσον οι δύο νεαρές γυναίκες ανήκαν στην οικογένεια κάποιου αξιωματούχου που τον τιμώρησαν και με αυτόν τον τρόπο. Στη δεύτερη είναι θρησκευτικοί, δεδομένου ότι μετά τον 3ο αι. μ.Χ. που χρονολογούνται τα δύο γλυπτά η σύγκρουση μεταξύ της παλαιάς και της νέας θρησκείας άρχισε να εντείνεται και στην Αθήνα.
Η όμοια κόμμωση και στα δύο κεφάλια, χαρακτηριστική της εποχής τηςΣαλονίνας, συζύγουτου αυτοκράτορα Γαλλινούκαι μητέρας του Βαλεριανού, η οποία απεικονίζεταιμάλιστακαι σενομίσματα τηςεποχής, αποτέλεσε για την κυρία Στρότσεκ το τεκμήριο για την ακριβή χρονολόγησή τους ανάμεσα στο 253 και στο 268 μ.Χ. Είναι βέβαιον εξάλλου ότι τα δύο πορτρέτα είχαν στηθεί μαζί, όπως λέει η ανασκαφέας. Ηδη πάντως συντηρούνται αλλά δεν είναι γνωστό ακόμη πότε θα εκτεθούν. Για την ίδια όμως και τοπηγάδι θεωρείται εντυπωσιακό λόγω της κατασκευής του από πέτρα και της επένδυσης με υδραυλικό ασβεστοκονίαμα εξαιρετικήςποιότητας. Αλλωστε έμεινε σε χρήση περί τα 800 χρόνια, από τον 5ο αι. π.Χ. ως τον 6ο αι. μ.Χ.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ