Τέσσερις συγγραφείς του ευρωπαϊκού Νότου μιλούν για την κρίση

Αποστολή: Βρυξέλλες

Στις βιτρίνες των πολυτελών μπουτίκ στη λεωφόρο Βατερλό στις Βρυξέλλες οι ξένοι σχεδιαστές διαφήμιζαν ένα πολύχρωμο καλοκαίρι εν τω μέσω της μουντής βελγικής άνοιξης. Στον ορίζοντα, κόκκινοι, κίτρινοι και πράσινοι γερανοί, ίδιοι με φουτουριστικά έργα τέχνης, έδιναν το γεωγραφικό στίγμα βουερών εργοταξίων παντού στην πόλη, που σε λίγους μήνες θα αποκαλύψουν πολυώροφες οικοδομές κατοικιών για τα σμήνη των ευρωυπαλλήλων. Στα σκαλιά του Ευρωκοινοβουλίου, εξήντα έλληνες σεφ, φορώντας μπουφάν με το HELLAS στην πλάτη, φωτογραφίζονταν φανερά ενθουσιώδεις προτού μαγειρέψουν για το κοινό σε εκδήλωση για την προώθηση της ελληνικής γαστρονομίας και των αγροτικών προϊόντων. Μπροστά τους, μια ομάδα δρομέων διέσχιζε τον προαύλιο χώρο του Ευρωκοινοβουλίου αδιαφορώντας για το ψιλόβροχο που δυνάμωνε. Όλα φαίνονταν κανονικά στην πόλη όπου χτυπά η καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

«Σε μια πρώτη ματιά, τα πράγματα στις χώρες μας μπορεί να φαίνονται κανονικά, η κυκλοφορία στους δρόμους και η κίνηση στα εστιατόρια… αλλά δεν είναι κανονικά», είπε εμφατικά ο ιταλός ευρωβουλευτής Λεονάρντο Ντομένιτσι αναφερόμενος όχι στις Βρυξέλλες και στο Βέλγιο, όχι στην τύχη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά ειδικότερα στην τύχη των χωρών του Νότου που είναι πιο εκτεθειμένες στην κρίση, στη διάρκεια της εκδήλωσης «Τέσσερις συγγραφείς του Νότου μιλούν για την κρίση». Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 10 Απριλίου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις Βρυξέλλες, κατόπιν πρωτοβουλίας της ελληνίδας ευρωβουλευτή του Πα.Σοκ. Μαριλένας Κοππά, με τη συμμετοχή των πεζογράφων Αλέξη Σταμάτη (Ελλάδα), Σαντιάγκο Ρονκαλιόλο (Ισπανία), Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (Πορτογαλία) και Μαριολίνα Βενέτσια (Ιταλία).

«Οι ευρωπαϊκές περιφέρειες του Νότου έχουν πολλά να μοιραστούν. Στόχος μας είναι να εμπλέξουμε τις κοινωνίες του Νότου σε έναν διάλογο για τη δημιουργία μιας νέας αφήγησης όχι εναντίον του Βορρά, αλλά για το καλό του Νότου, γιατί μόνο μαζί θα βγούμε από την κρίση και γιατί πρέπει να στείλουμε ένα καθαρό, δυνατό μήνυμα στις ηγεσίες μας για μια κοινή στάση του Νότου», είπε η Μαριλένα Κοππά προτού δώσει τον λόγο στους συγγραφείς. Οι συνάδελφοί της ευρωβουλευτές, η Ισπανίδα Μαρία Μπαντία Κουτσέτ, η Πορτογαλίδα Εντίτ Εστρέλα και ο Λεονάρντο Ντομένιτσι, μίλησαν όλοι για την ύφεση, τη λιτότητα, τους δυσβάσταχτους φόρους, την ανεργία. Μίλησαν για τους Έλληνες που μεταναστεύουν στην Κωνσταντινούπολη αναζητώντας στην αναπτυσσόμενη Τουρκία ευκαιρίες ζωής και για τους Πορτογάλους που μεταναστεύουν στην αφρικανική πρώην αποικία τους Αγκόλα. Μίλησαν για την αύξηση της βίας και των αυτοκτονιών και για την ανάγκη να σκεφτούμε τι λύσεις μπορούμε να επινοήσουμε και να ζητήσουμε από κοινού.

Μετά τους πολιτικούς έλαβαν τον λόγο οι συγγραφείς, ως πιο αρμόδιοι, σύμφωνα με την ελληνίδα ευρωβουλευτή, να μιλήσουν για τη νέα αφήγηση που χρειαζόμαστε. Ο καθένας τους ανέδειξε μια διαφορετική όψη του προβλήματος της κρίσης, συναντήθηκαν όμως στην κοινή πεποίθηση ότι η τέχνη και οι συγγραφείς δεν μπορούν να δώσουν λύσεις για την κρίση που βιώνουμε. Εκείνο που μπορούν να κάνουν, όπως πολύ ζωηρά είπε η Μαριολίνα Βενέτσια, είναι να μας δείξουν πώς έχουν τα πράγματα, να βοηθήσουν να αντιληφθούμε τις αντιφάσεις μέσα στις οποίες ζούμε, να μας δείξουν πώς μπορούμε να ζούμε καλύτερα μέσα στην κρίση, πώς να μιλάμε πιο ελεύθερα, πώς να διεκδικούμε μια καλύτερη ζωή.

«Έχω γίνει εξπέρ στο να ζω κρίσεις» δήλωσε ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο, που μας επισκέφθηκε πριν από λίγες ημέρες και στην Αθήνα. Ο γιος του κοινωνιολόγου και υπουργού Εξωτερικών του Περού Ραφαέλ Ρονκαλιόλο έκανε χιούμορ κυριολεκτώντας ταυτόχρονα. Έχει βιώσει οικονομικές κρίσεις στο Περού όπου γεννήθηκε, στο Μεξικό, στην Αργεντινή και τώρα στην Ισπανία όπου ζει. «Πίστευα ότι τα πράγματα στην Ισπανία θα ήταν διαφορετικά από ό,τι στη Λατινική Αμερική, γιατί το μορφωτικό επίπεδο είναι υψηλό, η κοινωνία ώριμη και οργανωμένη, οι θεσμοί ισχυροί. Είχα την εντύπωση ότι τα οικονομικά προβλήματα θα μπορούσαν να επιλυθούν στο πλαίσιο των δημοκρατικών θεσμών», είπε. Αντ’ αυτού, η κρίση αποτέλεσε την αφορμή να αποκαλυφθεί η διαφθορά σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, σε πολιτικά στελέχη όλων των κομμάτων, με συνέπεια οι πολίτες να απολέσουν την εμπιστοσύνη στους πολιτικούς τους. «Όταν δεν εμπιστεύεσαι τους ηγέτες σου, δεν πληρώνεις φόρους γιατί δεν πιστεύεις ότι τα χρήματα θα χρησιμοποιηθούν για να έχεις καλύτερη παιδεία και υγεία. Η αποδυνάμωση αυτής της εμπιστοσύνης θα είναι κακή για την Ευρώπη του μέλλοντος, ακόμη κι αν η οικονομική κρίση ξεπεραστεί», είπε ο γνωστός πεζογράφος, και υποστήριξε ότι «χρειαζόμαστε πιο ισχυρή αντίδραση απέναντι στους ηγέτες μας και ενάντια στη διαφθορά».

«Η αναζήτηση ενός νέου ευρωπαϊκού οράματος δεν μπορεί να στηριχθεί σε παλιά ιδεολογήματα», είπε στη συνέχεια ο Αλέξης Σταμάτης, ο οποίος έκανε λόγο για μια νοτιοευρωπαϊκή «χαμένη γενιά», αντίστοιχη με την αμερικανική της Μεγάλης Ύφεσης του 1930, «η οποία όχι μόνο θα ζήσει χειρότερα από τους γονείς της αλλά είναι η πρώτη γενιά για την οποία η Ευρώπη δεν είναι λέξη ταυτόσημη με την πρόοδο». Μίλησε για το «αυγό που φιδιού» που σκάει στις χώρες του Νότου και για την κρίση ταυτότητας που βιώνουμε. «Ο Νότος πρέπει να συνομιλήσει και η συζήτηση πρέπει να γίνει στη βάση εθνικών βιωμάτων» είπε ο έλληνας συγγραφέας, ο οποίος υποστήριξε την ανάγκη για μια πολιτισμική ανασυγκρότηση του Νότου. Ο πολιτισμός στον Νότο έφτασε στο ναδίρ, με τις σαπουνόπερες και με την εντύπωση ότι πρόκειται για προέκταση της τουριστικής βιομηχανίας μας, «η τέχνη όμως είναι και περίθαλψη και διέξοδος από την κρίση, και οι χώρες του Νότου την έχουμε ανάγκη περισσότερο από ποτέ» τόνισε ο έλληνας πεζογράφος και πρότεινε οι χώρες του Νότου να δημιουργήσουν έναν πολιτισμικό θύλακα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Μαριολίνα Βενέτσια θύμισε στο κοινό πώς ζούσαν οι άνθρωποι στον έως πρότινος αγροτικό Νότο, θύμισε τη φτώχεια και τη σκληρή δουλειά στα χωράφια από το πρωί ως το βράδυ και υπογράμμισε ότι τότε δεν περνούσε από το μυαλό των ανθρώπων να αυτοκτονήσουν επειδή ήταν φτωχοί ή επειδή είχαν μείνει χωρίς δουλειά ή επειδή αντιμετώπιζε προβλήματα η επιχείρησή τους, όπως σήμερα. «Η λύση για την έξοδο από την κρίση είναι να αποκτήσουμε ξανά την επαφή με το παρελθόν μας, με την ταυτότητά μας, με την αποστολή μας, με τις παλιές αξίες της συντροφικότητας και της αλληλεγγύης, με την αφήγηση του παρελθόντος μας την οποία διέκοψε βίαια η τηλεόραση εισάγοντας άλλα μοντέλα ζωής, η σύνδεση με αυτή την αφήγηση θα μας δώσει τη δύναμη να βρούμε διέξοδο από την κρίση», κατέληξε η ιταλίδα συγγραφέας.

Ο πορτογάλος Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο εστίασε στο κύριο εργαλείο της γραφής, της επικοινωνίας και της πολιτικής: τη γλώσσα. «Οι πολιτικοί χρησιμοποιούν ένα κλειστό κωδικοποιημένο σύστημα επικοινωνίας που αφήνει απ’ έξω πολλούς άλλους τρόπους σκέψης. Η κρίση έφερε στην επιφάνεια το γεγονός ότι ο διάλογος ηγετών – πολιτών γίνεται με άνισους όρους, θα έλεγα ότι δεν υπάρχει καν διάλογος. Είναι ειρωνικό: σήμερα έχουν αυξηθεί οι τρόποι με τους οποίους επικοινωνούμε, έχουμε το Facebook, το Twitter κτλ., αλλά μοιάζουμε σαν τα ποντίκια εργαστηρίου, που τρέχουν διαρκώς σε έναν τροχό χωρίς να πηγαίνουν πουθενά. Εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές βγαίνουν στους δρόμους στην Πορτογαλία, στις πολυπληθέστερες διαδηλώσεις μετά την επανάσταση του 1974, και ο πρωθυπουργός δεν δίνει καμιά άμεση απάντηση στα αιτήματα των διαδηλώσεων», είπε ο συγγραφέας που γεννήθηκε το 1974, μετά την Επανάσταση των Γαριφάλων, είναι παιδί της πορτογαλικής δημοκρατίας, και γι’ αυτό δήλωσε ακόμη πιο απογοητευμένος από τη σημερινή κατάληξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τους άλλους τρόπους σκέψης που χρειαζόμαστε θα υποδείξει η λογοτεχνία, «η οποία ασχολείται με ζητήματα που μένουν αμετάβλητα. Υπό αυτή την έννοια αληθεύει αυτό που είπε κάποιος ότι ο Όμηρος είναι περισσότερο επίκαιρος από ό,τι οι χθεσινές εφημερίδες», τόνισε ο Πεϊσότο, ο οποίος κατέληξε ότι «ξοδεύουμε πολύ χρόνο προβληματιζόμενοι για την οικονομία και όχι για τους ανθρώπους, που είναι πολύ πιο σημαντικοί από τους αριθμούς» και ότι είναι δουλειά της λογοτεχνίας να επαναφέρει στο επίκεντρο της συζήτησης το ουσιώδες.

Ο Πεϊσότο ήταν εκείνος που επισήμανε και κάποιο κέρδος που αποκομίζει ο Νότος από την κρίση: μια μεγαλύτερη βεβαιότητα για την κοινή μας ταυτότητα, για όσα μας ενώνουν, και μια περηφάνια που είμαστε Έλληνες, Ιταλοί, Ισπανοί, Πορτογάλοι. «Αυτή η περηφάνια δεν εκφραζόταν συχνά πριν από την κρίση και ίσως μοιάζει αρνητική όταν εκφράζεται ως αντίδραση απέναντι στους άλλους, τους Ευρωπαίους του Βορρά, είναι όμως σημαντικό πράγμα» κατέληξε ο πορτογάλος συγγραφέας.

Παρόντες στην εκδήλωση ήταν και οι δύο νικητές του διαγωνισμού «Ο Νότος που ζω» που πραγματοποιήθηκε στο διαδίκτυο, στo blog thesouthintalk.blogspot.gr. Από τις 20 έως τις 28 Μαρτίου οι πολίτες της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας καλούνταν να συμπληρώσουν τις φράσεις «Ανήκω σε μια γενιά…», «Δεν μπορώ…», «Ψάχνω…», «Θέλω…». Οι επισκέπτες του blog ψήφισαν τις καλύτερες απαντήσεις ανάμεσα σε περίπου 100 συμμετοχές και ανέδειξαν νικητές την 27χρονη πολιτική επιστήμονα από την Ελλάδα Βασιλική Μισσιρά και τον 15χρονο πορτογάλο Αντρέ Μαρίνα.

«Ανήκω σε μια γενιά που η αξιοπρέπεια και η αυτονομία της έχουν πληγεί από τη μεταμόρφωση του ευρωπαϊκού Νότου εξαιτίας της τρέχουσας κρίσης –οικονομικής και κοινωνικής», έγραψε η Βασιλική Μισσιρά. «Δεν μπορώ να πιστέψω ότι η Ευρώπη δεν θα κάνει κάτι παραπάνω προκειμένου οι νέοι της εποχής μας να μην καταλήξουν μια «χαμένη γενιά»». Απόφοιτος του Παντείου Πανεπιστημίου, συνάντησε στους διαδρόμους του Ευρωκοινοβουλίου πολλούς παλιούς συμφοιτητές της που ζουν εκτός Ελλάδας. «Δεν είχα σκοπό να φύγω από την Ελλάδα», μας είπε, «τώρα όμως το σκέφτομαι, και σχεδιάζω να μεταναστεύσω αλλού αναζητώντας καλύτερη ζωή». Τι θέλει; «Να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής στις χώρες του Νότου, να εκλείψει η αβεβαιότητα, η οργή, η απελπισία, που δίνουν τροφή στον λαϊκισμό και σε ακραίες κοινωνικές συμπεριφορές».

«Ανήκω σε μια γενιά που φοβάται να ζήσει στο μέλλον», έγραφε η ανάρτηση του νεαρού Πορτογάλου στο blog. «Δεν μπορώ να βλέπω αυτή τη γενικευμένη έλλειψη ενθουσιασμού, είναι θλιβερό. Ψάχνω την αλλαγή, μια βαθιά αλλαγή βασισμένη τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης: Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη». Πρωτότοκος γιος μιας οικογένειας με δύο παιδιά στις πορτογαλικές ακτές, ο Αντρέ σερφάρει στα νερά του Ατλαντικού ωκεανού -αν και μας είπε πως τα καταφέρνει καλύτερα στο σκέιτμπορντ-, γνωρίζει πέντε γλώσσες και σκοπεύει να σπουδάσει ανθρωπιστικές επιστήμες. Συμμετέχει με τους συμμαθητές του σε διαμαρτυρίες ενάντια στην κρίση, τη λιτότητα και τα αντικοινωνικά μέτρα και πιστεύει πως η Πορτογαλία δεν είναι στη δεινή θέση της Ελλάδας, αλλ’ όμως ακολουθεί. Τι θέλει; «Θέλω να ξεσκεπάσουμε τα πραγματικά προβλήματα που δημιουργεί αυτή η κατάσταση. Να αντιδράσουμε. Να ακουστεί η φωνή μας», λέει και συμπληρώνει «χωρίς βία».