Τα ραντεβού της τέχνης το 2013

Το 2013 είναι ήδη εδώ και οι μεγάλοι πολιτιστικοί οργανισμοί στις δύο πλευρές του Ατλαντικού το υποδέχονται πανέτοιμοι. Παρ’ όλο που η οικονομική κρίση και οι συνακόλουθες περικοπές προϋπολογισμού στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης υποχρεώνουν ακόμη και πάλαι ποτέ κραταιά θέατρα και ιδρύματα σε αναδίπλωση και χάραξη νέας στρατηγικής προκειμένου να εξασφαλίσουν την επιβίωση και το πέρασμά τους στην «επόμενη ημέρα», οι δελεαστικές προτάσεις κάθε άλλο παρά λείπουν.

Για ακόμη μία φορά οι συμπαραγωγές αποτελούν συμφέρουσα λύση. Οσο για αυτόν καθ’ εαυτόν τον προγραμματισμό, η εφετινή διπλή επέτειος των 200 χρόνων από τη γέννηση του Βέρντι και του Βάγκνερ δίνει τον τόνο στις μεγάλες όπερες. Ενδιαφέρουσες και ποικίλες είναι εξάλλου οι προτάσεις και στις υπόλοιπες τέχνες, στα εικαστικά, στο θέατρο, στον χορό. Αν, πάλι, στο πρόγραμμά σας δεν περιλαμβάνεται άμεσα κάποιο ταξίδι στο εξωτερικό, ουδείς λόγος ανησυχίας: σε κάποιες περιπτώσεις η συνδρομή της σύγχρονης τεχνολογίας είναι σε θέση να καταργήσει τις αποστάσεις και να φέρει το θέαμα στην οθόνη του υπολογιστή σας.

ΡΩΜΗ – ΜΙΛΑΝΟ

Από τη μία η σταθερή, τα τελευταία χρόνια, συνεργασία του σουπερστάρ του πόντιουμ Ρικάρντο Μούτι με την Οπερα της Ρώμης, η οποία έχει προσδώσει διεθνή αίγλη στο «περιφερειακό» λυρικό θέατρο της ιταλικής πρωτεύουσας, από την άλλη οι κλυδωνισμοί που αντιμετωπίζει η ιστορική Σκάλα του Μιλάνου, φαίνεται να δημιουργούν νέες ισορροπίες στη γείτονα. Χαρακτηριστικές οι έντονες αντιδράσεις που προκλήθηκαν με την απόφαση της διοίκησης της Σκάλας να εγκαινιάσει την εφετινή σεζόν στις 7 Δεκεμβρίου με Βάγκνερ αντί για Βέρντι, παρ’ όλο που η «Μέκκα της όπερας» θεωρείται το κατ’ εξοχήν σύμβολο της ιταλικής κουλτούρας.

Ωστόσο η επικείμενη πρεμιέρα του «Φάλσταφ» στις 15 Ιανουαρίου στο Μιλάνο αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ίσως όχι τόσο για τον Βρετανό Ντάνιελ Χάρντινγκ στο πόντιουμ, όσο για τον «αιρετικό» Καναδό Ρόμπερτ Κάρσεν ο οποίος υπογράφει τη σκηνοθεσία. Το νέο αυτό ανέβασμα της τελευταίας όπερας του Βέρντι αποτελεί συμπαραγωγή με το Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου και την Οπερα του Καναδά και στον ρόλο του τίτλου εναλλάσσονται δύο κορυφαίοι βαρύτονοι: ο Ιταλός Αμπρότζιο Μαέστρι –για τον οποίο ο «Φάλσταφ» αποτελεί σήμα κατατεθέν –και ο Ουαλλός Μπριν Τέρφελ. Οι παραστάσεις θα συνεχιστούν ως τις 12 Φεβρουαρίου.

Στη Ρώμη, τώρα, μετά τον θριαμβευτικό «Σιμόν Μποκανέγκρα» με τον οποίο εγκαινιάστηκε επισήμως στην Ιταλία ο εορτασμός για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Βέρντι, ο Ρικάρντο Μούτι επιστρέφει με μια όπερα της πρώιμης περιόδου του ιταλού συνθέτη. Ο λόγος για το «Ι due Foscari», βασισμένο στο ομότιτλο θεατρικό του λόρδου Βύρωνα, που θα παρουσιαστεί μεταξύ 6 και 16 Μαρτίου σε σκηνοθεσία Βέρνερ Χέρτσογκ.

Μπορεί για τους απανταχού βαγκνερικούς το μεγάλο εορταστικό ραντεβού να αποτελεί το θερινό Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ 2013, όμως η νέα παραγωγή του «Ιπτάμενου Ολλανδού» στην Κρατική Οπερα της Βαυαρίας (14, 17, 20/4, 28/6) αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Μάλιστα, δεν χρειάζεται καν να ταξιδέψει κανείς ως το Μόναχο, αφού η παράσταση της 20ής Απριλίου θα μεταδοθεί «ζωντανά» διαδικτυακά μέσω του προγράμματος STAATSOPER. TV, το οποίο εγκαινιάστηκε από εφέτος και προσφέρει την ευκαιρία στο διεθνές κοινό να παρακολουθεί επιλεγμένες παραγωγές όπερας και μπαλέτου του θεάτρου σε πραγματικό χρόνο από την οθόνη του υπολογιστή του.

Τέσσερις έως έξι κάμερες στο auditorium μεταδίδουν τις παραστάσεις σε ολόκληρο τον κόσμο μέσω του hyperlink http://www.staatsoper.de/tv, ενώ περισσότερα από 40 μικρόφωνα στο πιτ της ορχήστρας και στη σκηνή εγγυώνται την άριστη ποιότητα του ήχου.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι ο «Ιπτάμενος Ολλανδός», ένα από τα πρώιμα έργα του Βάγκνερ, ανεβαίνει σε μουσική διεύθυνση του Iσραηλινού Ασερ Φις –ο οποίος ξεκίνησε την καριέρα του ως βοηθός του Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ και έχει διευθύνει επανειλημμένως Βάγκνερ -, ενώ τη σκηνοθεσία υπογράφει ο πολυσυζητημένος στον γερμανόφωνο, κυρίως, χώρο Πέτερ Κονβίτσνι. Ο τελευταίος έχει δημιουργήσει αίσθηση στο παρελθόν στο ίδιο θέατρο με τις παραγωγές του «Πάρσιφαλ» (1995) και «Τριστάνος και Ιζόλδη» (1998).

Το Λονδίνο δεν έχει χαρακτηριστεί τυχαία «μητρόπολη της κουλτούρας», αφού ολόκληρο τον χρόνο οι προτάσεις είναι πολλές, δελεαστικές και ικανές να ανταποκριθούν σε κάθε γούστο. Από τις πιο ενδιαφέρουσες, η αναδρομική έκθεση έργων του Ρόι Λίχτενσταϊν (1923-1997) η οποία παρουσιάζεται μεταξύ 21 Φεβρουαρίου και 27 Μαΐου στην Tate Modern και συνδιοργανώνεται από κοινού με το Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγου.

Πρόκειται για την πρώτη μεγάλης κλίμακας αναδρομική έκθεση του αμερικανού καλλιτέχνη, αντιπροσωπευτικού εκπροσώπου της ποπ αρτ, εδώ και περισσότερα από 20 χρόνια. Θα παρουσιαστούν χαρακτηριστικά έργα του εμπνευσμένα από τον κόσμο των κόμικς και της διαφήμισης, ενώ η έκθεση θα πλαισιωθεί από εργαστήρια, συζητήσεις και διαλέξεις.

Στις 23 Μαρτίου, εξάλλου, στο Μουσείο Victoria and Albert, το άνοιγμα της πρώτης διεθνούς αναδρομικής έκθεσης αφιερωμένης στην καριέρα του Ντέιβιντ Μπάουι έχει ήδη προσελκύσει το ενδιαφέρον των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 28 Ιουλίου και σκοπό έχει να εξερευνήσει τη δημιουργική διαδρομή του Μπάουι μέσα από περισσότερα από 300 αντικείμενα τα οποία συγκεντρώνονται για πρώτη φορά. Ανάμεσά τους χειρόγραφοι στίχοι, πρωτότυπα κοστούμια, φωτογραφίες, σκηνικά, βίντεο αλλά και μουσικά όργανα από τη συλλογή του ίδιου του άγγλου καλλιτέχνη.

Για τους φίλους του θεάτρου, τέλος, η νέα παραγωγή της παράδοξης, με έντονες πολιτικοκοινωνικές αιχμές, φάρσας του γερμανού ποιητή και συγγραφέα Καρλ Τσουκμάγερ «Ο λοχαγός του Κέπενικ» (1931), που παρουσιάζεται από το Εθνικό Θέατρο του Λονδίνου (29 Ιανουαρίου – 4 Απριλίου) σε σκηνοθεσία Αντριαν Νομπλ, αποτελεί μια πικρή σάτιρα της αυτοκρατορικής Γερμανίας. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο εμφανίζεται ο Αντονι Σερ.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ταξιδεύει τους πρώτους μήνες του 2013 η έκθεση «Ιμπρεσιονισμός, μόδα και μοντερνισμός», που παρουσιάστηκε ήδη στο Παρίσι. Από τις 27 Φεβρουαρίου ως τις 27 Μαΐου θα φιλοξενηθεί στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης προσφέροντας μια διεισδυτική ματιά στον ρόλο που έπαιξε η μόδα στα έργα των ιμπρεσιονιστών ζωγράφων και των συγχρόνων τους.

Γύρω στους 80 πίνακες ζωγραφικής καλλιτεχνών όπως ο Μανέ, ο Μονέ, ο Ρενουάρ κ.ά., σε συνδυασμό με κοστούμια εποχής, αξεσουάρ, φωτογραφίες και έγγραφα, καταδεικνύουν τη ζωντανή σχέση που αναπτύχθηκε ανάμεσα στη μόδα και στην τέχνη κατά την κομβική εικοσαετία 1865-1885, όταν το Παρίσι ήταν η παγκόσμια πρωτεύουσα του στυλ. Η νεωτερική γοητεία και η ζωντάνια των τελευταίων τάσεων της μόδας αποδείχθηκε δελεαστική για μια γενιά καλλιτεχνών και συγγραφέων οι οποίοι προσπάθησαν να εκφράσουν τον σφυγμό της σύγχρονης ζωής αποτυπώνοντας όλες τις αποχρώσεις της.

Η νέα αναβίωση του δημοφιλούς μιούζικαλ «Τζέκιλ και Χάιντ» –το οποίο αυτόν τον καιρό περιοδεύει στις ΗΠΑ –στο Μπρόντγουεϊ (θέατρο Ρίτσαρντ Ρότζερς) τον Απρίλιο του 2013 αναμένεται εξάλλου με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τους πολυάριθμους φίλους του είδους. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ο 37χρονος ελληνικής καταγωγής ηθοποιός και τραγουδιστής Κονσταντίν Μαρούλις και η Ντέμπορα Κοξ.

«Τα φαντάσματα του Λούβρου» είναι ο τίτλος της πρωτότυπης έκθεσης του –γεννημένου στην πρώην Γιουγκοσλαβία –γάλλου κομίστα και σκηνοθέτη Ενκι Μπιλάλ η οποία φιλοξενείται ως τις 18 Μαρτίου 2013 στο Μουσείο του Λούβρου. Η ιδέα έχει ενδιαφέρον: ο Μπιλάλ πήγε στο Μουσείο και φωτογράφισε εκατοντάδες εκθέματα από ασυνήθιστες γωνίες. Τελικά επέλεξε 23 φωτογραφίες, τις τύπωσε και πάνω τους, χρησιμοποιώντας ακρυλικό και παστέλ, πρόσθεσε ένα… φάντασμα.

Ανάμεσα στα φαντάσματα του Μπιλάλ περιλαμβάνονται ένας ρωμαίος στρατιώτης, ένας ζωγράφος, ένας γερμανός αξιωματικός, άνδρες, γυναίκες και παιδιά που πέθαναν στο μακρινό παρελθόν και, όχι σπάνια, το τέλος τους υπήρξε βίαιο. Περιπλανώνται στο Λούβρο, κοντά στο έργο τέχνης που άλλαξε τη ζωή τους: τη Μόνα Λίζα, τη Νίκη της Σαμοθράκης κ.ά. Ο καλλιτέχνης ανακαλεί τις ιστορίες των ηρώων του μέσα από δραματικές βιογραφίες που συνδυάζουν μυθοπλασία και ιστορική πραγματικότητα συχνά σε συνάρτηση με τη δημιουργία των επιλεγμένων έργων τέχνης.

Ως τις 18 Μαρτίου εξάλλου συνεχίζεται η έκθεση «Ευγένιος Ντελακρουά, Χειμωνιάτικα Λουλούδια», η οποία περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικότερα έργα με λουλούδια του ίδιου του ζωγράφου, αλλά και δημιουργίες δύο καλλιτεχνών τού σήμερα, στο έργο των οποίων το εν λόγω μοτίβο παίζει κεντρικό ρόλο. Η έκθεση φιλοξενείται στο ανακαινισμένο μουσείο-σπίτι του ζωγράφου στο Παρίσι και παρουσιάζει για πρώτη φορά συγκεντρωμένα τα κυριότερα έργα με λουλούδια του Ντελακρουά και τις ωραιότερες υδατογραφίες, οι οποίες προέρχονται από μουσεία εντός και εκτός Γαλλίας.

Η από κοινού παρουσίαση έργων δύο σύγχρονων καλλιτεχνών, του Ζαν Μισέλ Οτονιέλ και του γλύπτη Γιόχαν Κρέτεν, επιχειρεί να καταδείξει το πώς η έμπνευση από τα λουλούδια εξακολουθεί να αποτελεί μια σταθερά από τον 19ο στον 21ο αιώνα.

Η όπερα «Ρουσλάνος και Λιουντμίλα» του Μιχαήλ Γκλίνκα στην πολυσυζητημένη παραγωγή του «τρομερού παιδιού» της ρωσικής και όχι μόνο σκηνής Ντμίτρι Τσερνιάκοφ επιστρέφει στο ιστορικό Μπαλσόι της Μόσχας τον Απρίλιο του 2013. Πρόκειται για την πρώτη παραγωγή όπερας που παρουσιάστηκε στο θρυλικό μοσχοβίτικο θέατρο μετά την ανακαίνισή του τον Νοέμβριο του 2011 –σε μουσική διεύθυνση Βλαντίμιρ Γιουρόφσκι.

Η επιλογή δεν ήταν τυχαία: πέρα από τον επικό χαρακτήρα της και το γεγονός ότι αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του ρωσικού λυρικού ρεπερτορίου, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του ίδιου του Μπαλσόι. Στην κεντρική σκηνή του θρυλικού θεάτρου έχουν κατά καιρούς παρουσιαστεί εννέα διαφορετικές παραγωγές αυτής της όπερας με τη συμμετοχή της «αφρόκρεμας» της ρωσικής μουσικής σκηνής. Εν προκειμένω ο Τσερνιάκοφ –γνωστός και στη χώρα μας από τον αριστουργηματικό «Ευγένιο Ονιέγκιν» που παρουσιάστηκε παλαιότερα στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών –ανακαλεί, κατά κάποιον τρόπο, προηγούμενες παραγωγές. Αλλά στην καρδιά της βρίσκεται μια εντελώς πρωτότυπη ψυχολογική θεώρηση της αγάπης, της πίστης και της δύναμης του πνεύματος.