Ο Μάνος Χαριτάτος, ιδρυτής και πρόεδρος του Δ.Σ. του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ), πέθανε την Πέμπτη 27 Δεκεμβρίου στην Αθήνα, χάνοντας τη μάχη με τον καρκίνο. Ηταν 68 ετών.

Αιγυπτιώτης, γεννημένος στην Αλεξάνδρεια το 1944, ο Μάνος Χαριτάτος ήρθε στην Ελλάδα το 1953. Ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του στο Κολλέγιο Αθηνών και στη συνέχεια φοίτησε στο Οικονομικό Τμήμα της Νομικής Σχολής Αθηνών. Το διάστημα 1980-1989 διηύθυνε το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών.

Γύρω στο 1965, με τον ιστορικό και φίλο του Δημήτρη Πόρτολο, ιδρύουν ένα πολιτιστικό σωματείο, το ΕΛΙΑ. Συλλέγουν αρχικά παλιές εκδόσεις και στη συνέχεια ιστορικά αρχεία και αρχεία λογοτεχνών αλλά και έντυπα του 19ου και του 20ού αιώνα, που μαρτυρούν την ιστορική εξέλιξη και την πνευματική ανάπτυξη της Ελλάδας. Το 1980 το ΕΛΙΑ γίνεται Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, οι συλλογές του αυξάνονται, αποκτά δικό του χώρο, συμμετέχει σε ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα, πραγματοποιεί εκδόσεις, γίνεται σημείο αναφοράς, τόπος συνάντησης, ερευνητικός προορισμός βιβλιογράφων, φιλολόγων και ιστορικών.

Για τους χιλιάδες ερευνητές που έχουν χρησιμοποιήσει τα αρχεία και τη βιβλιοθήκη του, το ΕΛΙΑ είναι ταυτισμένο με τον Μάνο Χαριτάτο. Αενάως παρών στο κτίριο της Αγίου Ανδρέου 5 στην Πλάκα, με τα κοκάλινα πρεσβυωπικά γυαλιά του μονίμως κρεμασμένα στο στήθος του ή στερεωμένα στην άκρη της μύτης του, χωμένος πίσω από μια τεράστια οθόνη υπολογιστή, ήταν ένας βιβλιοσυλλέκτης παλαιάς κοπής που διατήρησε το αρχείο του ΕΛΙΑ φιλόξενο και ανοιχτό στους ερευνητές, σε κάθε ερευνητή του νεότερου ελληνισμού, της λογοτεχνικής και της πολιτικής ιστορίας, της οικονομικής ιστορίας, της ιστορίας του εμπορίου, της καπνοβιομηχανίας, της ναυτιλίας.

Μέριμνα του Χαριτάτου ήταν από την αρχή όχι μόνο η συλλογή εκδόσεων και αρχείων αλλά και η διάσωσή τους για τις μελλοντικές γενιές με τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα, η καταγραφή και η ταξινόμησή τους και κυρίως η προβολή αυτού του υλικού και η αξιοποίησή του. Φροντίζει από νωρίς να φωτογραφηθούν τα έντυπα του ΕΛΙΑ και να περάσουν πρώτα σε μικροφίλμ και αργότερα σε CD. Προβάλλει κάθε απόκτημα του ΕΛΙΑ και δραστηριότητά του με πάθος μεταδοτικό. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 εντυπωσιάζει τους επισκέπτες με τα παλιά πακέτα τσιγάρων, τα κουτιά από μπισκότα και το παλαιό διαφημιστικό υλικό που έχει συλλέξει στο ΕΛΙΑ. Λίγα χρόνια αργότερα τον ακούμε να μιλάει για το νέο επίτευγμα του ΕΛΙΑ, τον κατάλογο των ψηφιοποιημένων περιοδικών του, που διαρκώς εμπλουτίζεται με νέους τίτλους. «Γκατζετάκιας» και υπέρμαχος των νέων τεχνολογιών, στον ελεύθερο χρόνο του σκάναρε παλιές εκδόσεις του 19ου αιώνα. Είχε σκανάρει μόνος του περισσότερες από 50.000 σελίδες, έλεγε, υλικό που δεν καταχωνιαζόταν στους φακέλους ενός υπολογιστή αλλά γινόταν σύντομα προσβάσιμο από όλους, σε CD ή online στο διαδίκτυο μέσα από την ιστοσελίδα του ιδρύματος.

Οι μελετητές του περιοδικού Τύπου του 19ου και του 20ού αιώνα του οφείλουν πολλά. Εκεί που οι δημόσιες βιβλιοθήκες απογοητεύουν, το ΕΛΙΑ αποδείχτηκε μια φιλόξενη στέγη, μια αξιόπιστη συλλογή με πλήρη σώματα εφημερίδων και περιοδικών. Ακόμη και τα σπάνια διαστήματα που το ΕΛΙΑ έκλεινε για απογραφή των συλλογών του, ο Χαριτάτος φρόντιζε το υλικό του να είναι διαθέσιμο στους ερευνητές. Ανατυπώνει τον Ερμή τον Λόγιο, τη Μέλισσα, το Μουσείον, την Αθηνά και άλλα παλαιά περιοδικά, συνεργάζεται με τον Φίλιππο Ηλιού, την Αικατερίνη Κουμαριανού, τον Κυριάκο Ντελόπουλο, τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο, τον Μιχάλη Κοπιδάκη και νεότερους ερευνητές που εκπονούν βιβλιογραφίες, εκδίδουν την αλληλογραφία λογοτεχνών, πραγματοποιούν μελέτες βασισμένες στις συλλογές του ΕΛΙΑ. Συχνά ήταν ο Χαριτάτος που έριχνε την ιδέα για μια ερευνητική δουλειά, που παρότρυνε τους μελετητές να αξιοποιήσουν το υλικό του ΕΛΙΑ. Στην πορεία πρόσφερε τεκμήρια, πληροφορίες, γνώσεις, υποστήριξη.

Όπως ο Γιάννης Βλαχογιάννης ήταν ο στυλοβάτης των Γενικών Αρχείων του Κράτους, ο Μάνος Χαριτάτος ήταν ο στυλοβάτης του ΕΛΙΑ, ένας ευπατρίδης, ένας λόγιος με επιτελικές ικανότητες, ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. Δραστήριος, αναζητούσε παντού πόρους, χορηγίες, προγράμματα προκειμένου το ΕΛΙΑ να μπορεί να πραγματοποιεί την αποστολή του. Και όταν τα πράγματα δυσκόλεψαν, πραγματιστής και πρακτικός, πρόλαβε να εξασφαλίσει την επιβίωση του ΕΛΙΑ με την ενσωμάτωσή του στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης το 2009. Η συνέχιση της λειτουργίας του ΕΛΙΑ και η βιωσιμότητά του ήταν μόνιμη έγνοια του Μάνου Χαριτάτου και όποτε τον ρωτούσαμε για τη δική του διαδρομή, όποτε ζητούσαμε να αφηγηθεί την προσωπική του ιστορία, απαντούσε με τη χαρακτηριστική βαριά μεταλλική φωνή του: «Τι να γράψεις για μένα; Γράψε για το ΕΛΙΑ».

Η κηδεία του θα γίνει το Σάββατο 29 Δεκεμβρίου, στις 11.00 π.μ., στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.