Νίκος Καλαμό: Εκπαιδεύτηκα να παίζω τη βρώμα με χρώμα

Με αποσκευές την εξάχρονη θητεία του δίπλα στη Στέλλα Αντλερ στη Νέα Υόρκη και τα όσα η δασκάλα έχει πει – όπως ότι «το τελευταίο στάδιο της ματαιοδοξίας είναι η επιτυχία» – ο Νίκος Καλαμό είναι ένας σύγχρονος ερημίτης του θεάτρου. Τα τελευταία 16 χρόνια ζει στην καρδιά της φύσης, στο Ελλάνιον Ορος στην Αίγινα, και αναμετρείται με κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο δημιουργός του Θεατρικού Φυτωρίου Αίγινας, όπου εκπαιδεύονται ερασιτέχνες όλων των ηλικιών και των επαγγελμάτων, δηλώνει μαθητευόμενος ηθοποιός, επισκευάζει έπιπλα για να εξασφαλίσει τα προς το ζην και παρουσιάζει στην Αθήνα μια σειρά μονολόγους, αφού πρώτα τους «δοκίμασε» στο νησί, σε μια σειρά παράδοξους χώρους, όπως το αμφιθέατρο του Καταφυγίου Αγριων Πουλιών και Ζώων.

Ξεκίνησα…

Να μαθαίνω τι θα πει αληθινό θέατρο πλάι στη μεγάλη Στέλλα Αντλερ, που μαζί με τους Κλέρμαν, Στράσμπεργκ και Καζάν ίδρυσαν το Group Theater μέχρι να τους σταματήσει ο μακαρθισμός το ’30. Οι σπουδές μου στη Νέα Υόρκη είναι ο μεγάλος σταθμός του βιογραφικού μου. Την πρωτοσυνάντησα στο Χόλιγουντ στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν έπαιζα σε κάτι μικρά θεατράκια με τα ελάχιστα αγγλικά που γνώριζα και ζήτησε να δει τη δουλειά μου – θυμάμαι ότι ήταν ένας μονόλογος που μου τον είχε υποδείξει ο Τίτος Βανδής. Και τότε μου είπε να έρθω στη Νέα Υόρκη για να παρακολουθήσω ανάλυση κειμένου στο στούντιό της. Εμεινα έξι χρόνια με τη Στέλλα. Ναι, ήταν μεγάλη σε ηλικία και είχε πει στους δημοσιογράφους να μη λένε την πραγματική της ηλικία. Εγώ τη γνώρισα όταν ήταν 93. Πέθανε 13 χρόνια αργότερα. Πέρασε τα 100 διδάσκουσα.

Να είμαι χαλύβδινος απέναντι στην κριτική. Η Αντλερ μάς έκανε σκληρότατη κριτική. Επίσης, μας έλεγε ότι το τελευταίο στάδιο της ματαιοδοξίας είναι η επιτυχία. «Θέλω να κάνετε το δικό σας γκρουπ. Να μην πηγαίνετε στον κάθε παραγωγό και σκηνοθέτη» μας έλεγε. Μισούσε τους σκηνοθέτες… Παράλληλα με τις σπουδές, απέκτησα πρόσβαση στα off και off Broadway θέατρα. Επαιξα σε 18 ξένες παραγωγές στη Νέα Υόρκη και σε τρεις στο Λος Αντζελες.

Στην Ελλάδα το 1990. Πέντε χρόνια αργότερα δημιούργησα το Θεατρικό Φυτώριο Αίγινας. Δουλεύω με ερασιτέχνες όλων των ηλικιών και τάξεων. Είχαμε έναν γιατρό, έχουμε εκπαιδευτικούς, ανθρώπους που δουλεύουν στον Δήμο Αίγινας, σπουδαστές κ.ά. Αυτό μου δίνει την ανεξαρτησία μου – και αυτή θεωρώ ότι είναι η επιτυχία του τεχνίτη: να είναι ανεξάρτητος από παραγωγούς. Οταν έχει κανείς δική του ομάδα, επιλέγει τα κείμενα που θέλει και έχει απεριόριστο χρόνο να δουλέψει. Η τελευταία δουλειά που κάναμε στο Φυτώριο ήταν η «Καταστροφή» του Μπέκετ. Για να παρουσιάσουμε ένα έργο επτά λεπτών, δουλεύαμε έξι μήνες.

Αυτό που μας είπε η Αντλερ όταν βρέθηκε στο θέατρο για να παρακολουθήσει την παράσταση «Λεωφορείον ο Πόθος» με τον Μάρλον Μπράντο. Οταν τον ρώτησε αν έχει αποφασίσει πώς θα παίξει τον Κοβάλσκι, εκείνος της είπε: «Στέλλα, όχι ακόμη». Αυτό σημαίνει ότι ο Μπράντο, μέχρι να βγει στο σανίδι, είχε τουλάχιστον δέκα επιλογές για το πώς θα παίξει – σημειωτέον, ήταν μαθητής της Στέλλα και αργότερα έγιναν και εραστές. Από γενναιοδωρία, αργότερα, ο Μπράντο τα έφτιαξε με την κόρη της.

Τους πέντε μονολόγους που παρουσιάζω σε χώρους όπως ο Τόπος Αλλού ή το Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Οχι, δεν μισώ και εγώ τους σκηνοθέτες, απλώς θεωρώ ότι οι μονόλογοι μου δίνουν μια ελευθερία. Παίρνω το ράσο του ιερομόναχου και πάω τα έργα όπου θέλω.

Οτι στα έργα που παρουσιάζω υπάρχει αυτό που λέγεται «αόρατη γεωμετρία». Είναι πολύ σπουδαία κείμενα αυτά. Επτά χρόνια και δεν είχα καταλάβει τι ήθελε να πει «Η Γυναίκα της Ζάκυθος» του Διονυσίου Σολωμού. Είναι ένα σκοτεινό, ελλειπτικό έργο. Και το σημαντικότερο σχόλιο που πήρα από σολωμιστές όταν το παρουσίασα στο παρελθόν είναι ότι φώτισα πτυχές του.

Με τον «Προτελευταίο των Μόνικιν» του Πάρι Τακόπουλου στον Τόπο Αλλού. Το έχω παρουσιάσει στο θέατρο του Γιώργου Αρμένη, στο Φεστιβάλ Εδιμβούργου και πριν από δύο χρόνια στο διεθνές Φεστιβάλ του Λονδίνου. Παρουσιάζω επίσης τη «Γυναίκα της Ζάκυθος» στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης στις 29, 30, 31 Μαρτίου και στις 1, 2 και 3 Απριλίου. Στη συνέχεια, στις αρχές Μαΐου, θα ανεβάσω το «Drinking in America» του Ερικ Μπογκόζιαν στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Πρόκειται για δέκα μικρούς μονολόγους – ένα έργο σκληρό, αλλά έχουμε εκπαιδευτεί να παίζουμε τη βρώμα με χρώμα. Τώρα έχω βρει έναν καινούργιο φίλο, τον Ομηρο. Ανεβάζω τη Ραψωδία Α’ της «Οδύσσειας» σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη στο Ιδρυμα Κακογιάννης στις αρχές Ιουνίου. Τέλος, το 2013 θα ανεβάσω το έργο της Ηρώς Διαμαντούρου «Μια νύχτα χωρίς τον Σάντσο», επίσης στο Ιδρυμα Κακογιάννης. Τα κείμενα θα τα πρωτοπαρουσιάσω το καλοκαίρι στην Αίγινα, σε ένα θαυμάσιο αμφιθέατρο στο Ελλάνιον Ορος.

Να ζω κοντά στη φύση, διότι γίνεται κανείς πιο ουσιαστικός μέσα σ’ αυτήν. Απομυθοποιεί πολλά πράγματα. Οπως τον θάνατο, που είναι υπαρξιακός σταθμός. Η φύση είναι το μέτρο της ζωής και εγώ μένω στην καρδιά της φύσης, σε ένα βουνό. Δεν πατάει εδώ άνθρωπος, μόνο κανένας φίλος. Ξέρετε, η Αίγινα είναι ένας χώρος κρυμμένων ανθρώπων. Μένουν πολλοί σοβαροί άνθρωποι εδώ. Είναι μια μικρή Ελλάδα.

Μαθητευόμενος ηθοποιός. Και δεν το λέω από μετριοπάθεια. Θα πρέπει να είναι πολύ δύσκολο να είσαι επαγγελματίας ηθοποιός στην Αθήνα. Γιατί ίσως υποχρεωθείς να κάνεις κάτι που δεν αντιπροσωπεύει τη βαθύτερη τέχνη σου, ώστε να πληρώσεις το ενοίκιό σου. Εγώ για να μπορέσω να συντηρηθώ επισκευάζω παλιά έπιπλα. Και στη Νέα Υόρκη έτσι επιβίωσα. Αλλά αυτό με ικανοποιεί γιατί κάνω κάτι με το σώμα μου.

Οτι ο Ελληνας είναι γεννημένος για τη σκηνή. Η γλώσσα είναι όχημα για τον ηθοποιό, συν του ότι έχει και αυτή την τεράστια συλλογική μνήμη – έχουν περάσει όλες οι φυλές από αυτόν τον τόπο. Παρ’ όλα αυτά λέω στους ηθοποιούς του Φυτωρίου: «Αφήστε λίγο την Ελλάδα και πηγαίνετε να μείνετε στο Λονδίνο ή στο Δουβλίνο, που είναι η καλύτερη θεατρική πιάτσα στον κόσμο, ή στη Νέα Υόρκη». Και εγώ έβγαλα τη δραματική σχολή του Βαφειά στην Αθήνα, αλλά μου πήρε τρία χρόνια στην Αμερική για να… να ξεχάσω ό,τι είχα μάθει. Παίζαμε, θυμάμαι, με στόμφο, δεν κάναμε ανάλυση κειμένου και οι καθηγητές είχαν τον νου τους πότε θα πληρωθούν. Αυτή ήταν η μοναδική τους μέριμνα.

Οτι ο κόσμος έχει ανάγκη για νέους ήρωες, νέα πρότυπα. Τώρα περισσότερο από ποτέ. Το συνειδητοποιώ διότι έχω δει παραστάσεις στην Αθήνα με γεμάτες τις αίθουσες – παρ’ όλη την κρίση. Λοιπόν, ο κόσμος κάτι ψάχνει να βρει. Τη χαμένη πνευματικότητά του, ίσως. Κακά τα ψέματα, πρώτα χάσαμε κάτι άλλο και στη συνέχεια τα λεφτά μας.

πότε και που
«Ο προτελευταίος των Μόνικιν» του Πάρι Τακόπουλου.
Τόπος Αλλού, Κεφαλληνίας 17.
Στις 13, 14, 20, 21 και 28/2, στις 9.30 μ.μ.
Πληροφορίες στο τηλ. 6974 521.213