Το Φιλί, ένα από τα ωραιότερα και πιο δημοφιλή γλυπτά του μεγάλου γάλλου γλύπτη Ωγκύστ Ροντέν, εκτίθεται εδώ και λίγες ημέρες στην Εθνική Πινακοθήκη. Είναι το τελευταίο απόκτημα του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, που ήρθε να προστεθεί στην πρόσφατη αγορά τηςΣτέψης της Θεοτόκουτου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Και τα δύο έργα θα παραμείνουν στην Εθνική Πινακοθήκη ως δάνεια διαρκείας ώσπου να αποπερατωθεί η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος για την οποία και προορίζονται. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι δύο ακόμη γλυπτικές συνθέσεις του μαθητή του Ροντέν, Αντουάν Μπουρντέλ, οΘνήσκων Κένταυροςκαι η Σαπφώ, που είχαν αγοραστεί από τον αείμνηστο Στέλιο Παπαδημητρίου για λογαριασμό του Ιδρύματος το 2004, με την ευκαιρία της έκθεσης «Εξι κορυφαίοι γλύπτες συνομιλούν με τον Ανθρωπο», κοσμούν την πρόσοψη του Μουσείου, περιμένοντας την ώρα που θα μεταφερθούν στον τελικό προορισμό τους. Ο επισκέπτης της Εθνικής Πινακοθήκης μπορεί να σχηματίσει αρκετά ευκρινή εικόνα για τη δημιουργία των δύο κορυφαίων δημιουργών αφού, εκτός από τα έργα που προαναφέραμε, μπορεί να δει και δύο ακόμη γλυπτά του Ροντέν, τονΑσωτο Υιό, που αγοράστηκε παλαιότερα με δωρεά του Σταύρου Νιάρχου, και τονΑνθρωπο που βαδίζει πάνω σε κολόνα, το οποίο αποκτήθηκε με χορηγία της Εθνικής Τράπεζας το 2004.
Στην Εθνική Γλυπτοθήκη, εξάλλου, εκτίθεται οΑπόλλων μαχητής, το πυκνότερο και πιο εκφραστικό κεφάλι που έπλασε ο Μπουρντέλ, εμπνεόμενος από τον Απόλλωνα της Ολυμπίας. Είναι ένα πολύτιμο πρόσφατο απόκτημα του Μουσείου. Στη δωρεά των γάλλων καλλιτεχνών για την Εθνική Αντίσταση συμπεριλαμβάνεται επίσης ένα ακόμη αριστούργημα του Μπουρντέλ: η προτομή τηςΑθηνάς.
Είναι περιττό να υπογραμμίσουμε πόσο σημαντικό είναι να βρίσκονται στη χώρα μας κορυφαία έργα της νεότερης γλυπτικής που εμπνέονται δημιουργικά από την ελληνική αρχαιότητα. Αλλωστε μεγάλοι έλληνες γλύπτες υπήρξαν ακόλουθοι ή μαθητές αυτών των καλλιτεχνών, όπως ο Κώστας Δημητριάδης του Ροντέν και οι Θανάσης Απάρτης, Μπέλλα Ραφτοπούλου, Γεώργιος Καστριώτης του Μπουρντέλ.
Οι αγορές σημαντικών έργων από το Ιδρυμα Ωνάση προοιωνίζονται τον ρόλο που φιλοδοξεί να διαδραματίσει η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, όταν λειτουργήσει. Αξίζουν συγχαρητήρια στον φιλότεχνο πρόεδρο του Ιδρύματος κ. Αντώνη Παπαδημητρίου και στο Διοικητικό Συμβούλιο για αυτές τις τολμηρές και αξιέπαινες πρωτοβουλίες.
Αρρητη ευδαιμονία
Το Φιλί(1886), ένα σύμπλεγμα από ορείχαλκο στο τελικό μνημειακό μέγεθος, είναι το τρίτο από τα τέσσερα νόμιμα αντίγραφα με λατινικούς αριθμούς (ΙΙΙ/ΙV) που είχε δικαίωμα* να χυτεύσει το Μουσείο Ροντέν στο Παρίσι από το πρωτότυπο εκμαγείο· και είναι μεγάλη τύχη που το Ιδρυμα Ωνάση μπόρεσε να το εξασφαλίσει. Οπως πολλές από τις ανεξάρτητες συνθέσεις του Ροντέν τοΦιλίπηγάζει από ένα ανάγλυφο σύμπλεγμα που κοσμούσε το μέσον του αριστερού πλαισίου τηςΠύλης της Κολάσεως (γύρω στο 1880-1881) και απεικόνιζε τον Πάολο και τη Φραντζέσκα ένα ξακουστό ζευγάρι εραστών που έζησαν στον Μεσαίωνα (τέλος 13ου αιώνα) και δολοφονήθηκαν από τον απατημένο σύζυγο Gianciotto Μalatesta, άρχοντα του Ρίμινι, την ώρα που αντάλλασσαν το πρώτο τους φιλί. Το επεισόδιο αναφέρεται από τον Δάντη στηΘεία Κωμωδία, στο V άσμα της Κολάσεως. Ο Ροντέν αποφάσισε να αποσύρει τελικά τη σύνθεση από τηνΠύλη της Κολάσεως , θεωρώντας ότι τοΦιλίαπεικόνιζε μια στιγμή άρρητης ευδαιμονίας που δεν ταίριαζε με το πνεύμα του συνόλου. Ετσι άρχισε να δουλεύει τη σύνθεση ανεξάρτητα από το 1882. Το 1887 το σύμπλεγμα είχε ήδη ολοκληρωθεί και παρουσιάστηκε στο Βέλγιο. Το 1888 η Διεύθυνση Καλών Τεχνών του γαλλικού κράτους παρήγγειλε στον γλύπτη ένα αντίτυπο σε μάρμαρο. Το 1898 τοΦιλίεκτίθεται στο Salon de la Soci t Νationale πλάι στονΜπαλζάκ, την πιο ριζοσπαστικά μοντέρνα μορφή που έπλασε ο Ροντέν. ΤοΦιλίαποσπά εγκωμιαστικές κριτικές, ενώ οΜπαλζάκ «πυροβολείται» από όλους, καθώς η τολμηρή εξπρεσιονιστική σύνθεση υπερέβαινε τον ορίζοντα προσδοκίας και το γούστο του κοινού. Εκτοτε τοΦιλί, που βρίσκεται στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, εξακολουθεί να λατρεύεται από το κοινό και δίκαια νομίζω.
Αρμονικοί άξονες
Ενας νέος άνδρας και μια νεαρή γυναίκα στο άνθος της ηλικίας τους, γυμνοί, καθισμένοι πάνω σε έναν βράχο, αγκαλιάζονται, ενώνουν τα σώματά τους και ανταλλάσσουν έναν τρυφερό ασπασμό που μοιάζει να τους συντήκει σε μιαν αδιαίρετη ενότητα. Καθώς διασταυρώνονται χιαστί τα κορμιά των εραστών μοιάζουν να στροβιλίζονται γύρω από έναν νοητό άξονα, χαρίζοντας στη σύνθεση συναρπαστικές γωνίες θέασης από κάθε σημείο. Οι αρμονικοί, όλο καμπύλες άξονες, οι δυναμικές κατατομές που χαρακτηρίζουν το ύφος του Ροντέν, η πλούσια και ριγηλή πλαστικότητα των σωμάτων με τον τονισμό της εσωτερικής δομής της ανατομίας, καλούν τον θεατή να περιτρέξει το σύμπλεγμα και να το απολαύσει περίοπτα. Το φως ντύνει τα σώματα με σκοτεινούς ίσκιους, ημίφωτα και σπινθηρίσματα που ακροκαθίζουν πάνω στις ακμές της φόρμας, αναδεικνύοντας όλο τον πλούτο και τη ζωτικότητα της οργανικής μορφής. Το μοντελάρισμα, το πλάσιμο σε βάθος, ένα από τα κλειδιά του ροντενικού ύφους, βρίσκει την ιδανική του έκφραση στα σώματα των δύο νέων. «Το μυστικό της γλυπτικής» έλεγε ο γλύπτης «βρίσκεται στο πλάσιμο», «το πλάσιμο είναι συνώνυμο της ζωής». Το Φιλίθα μπορούσε να θεωρηθεί ένα ιδιαίτερα αισθησιακό έργο. Θα ήταν όμως πλάνη. Η ένωση των δύο νέων ανθρώπων έχει μιαν άφατη ιερότητα.
Το Φιλίμεταβάλλεται έτσι σε «ιερογαμία». Δεν έχουμε παρά να παρατηρήσουμε τον τρόπο που το στιβαρό χέρι του άνδρα αγγίζει με άρρητη τρυφερότητα και σεβασμό το κορμί της γυναίκας. Ενα φρικίασμα διατρέχει τα σώματα των νέων εραστών άμεσα μεταδοτικό και στον θεατή του έργου.
«Το σπουδαιότερο» γράφει ο Ροντέν στη διαθήκη που απευθύνει προς τους νέους καλλιτέχνες «είναι να συγκινείσαι, να αγαπάς, να ελπίζεις, να πάλλεσαι, να ζεις». Αυτός ο παλμός της ζωής, αυτός ο θεϊκός έρωτας εμψυχώνει ολόκληρο το έργο του. Γι΄ αυτό δεν έπαψε να λατρεύεται από ένα ευρύτατο κοινό που έχει μεταβάλει το Μουσείο Ροντέν στο Παρίσι σε αληθινό προσκύνημα.
Η κυρία Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα είναι καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης. * Τα νόμιμα αντίτυπα χάλκινων έργων με αραβικούς αριθμούς είναι οκτώ και έχουν εξαντληθεί από καιρό.
