ΑΜΒΕΡΣΑ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ. Κάποια στιγμή στα μέσα του 1932 ο Σεργκέι Αϊζενσταϊν βρέθηκε στα σύνορα του Μεξικού με τις ΗΠΑ, κοντά στο Λαρέντο του Τέξας, μάλλον απελπισμένος: όχι μόνο είχε λήξει η βίζα που θα του επέτρεπε να επανέλθει στις ΗΠΑ, όχι μόνο το εγχείρημα που τον είχε ενθουσιάσει, η σκηνοθεσία μιας ταινίας στο Μεξικό, είχε λήξει άδοξα, αλλά και οι τελωνειακοί είχαν ανακαλύψει στις αποσκευές του μια σειρά σχέδια, πολλά από τα οποία ήταν μάλλον ασεβή προς τον Ιησού Χριστό ή διέθεταν εξόχως πορνογραφικό χαρακτήρα. Οι αξιωματούχοι των συνόρων δεν ένιωθαν ακριβώς ότι έπρεπε να σπεύσουν να του εκδώσουν τη νέα βίζα. Θα χρειαζόταν να περιμένει. Και ας επειγόταν να φτάσει ως τη Νέα Υόρκη, προκειμένου να επιστρέψει από εκεί στη Μόσχα, μετά το τηλεγράφημα στο οποίο ο Ιωσήφ Στάλιν εξέφραζε την «ανησυχία» του ότι ο Αϊζενσταϊν ήταν λιποτάκτης. Θα περίμενε έναν μήνα. Και όμως, ενάμιση μόλις χρόνο νωρίτερα, τον Δεκέμβριο του 1930, φθάνοντας στο Μεξικό, ο Αϊζενσταϊν
ήταν ενθουσιασμένος. Είχε πάει μετά από πρόσκληση του Μexican Film Τrust, ενός οργανισμού που είχε δημιουργήσει ο αμερικανός σοσιαλιστής συγγραφέας Απτον Σινκλέρ ειδικά για να χρηματοδοτήσει μια ταινία του ρώσου σκηνοθέτη, γυρισμένη στο Μεξικό. Ο Σινκλέρ είχε μάλιστα μεσολαβήσει για να παραταθεί από τον Στάλιν η άδεια απουσίας του Αϊζενσταϊν από την ΕΣΣΔ, την οποία ο σκηνοθέτης είχε ήδη εξαντλήσει περιοδεύοντας στην Ευρώπη το προηγούμενο διάστημα. Οπως, ωστόσο, είναι γνωστό, η περίφημη συνεργασία Σινκλέρ και Αϊζενσταϊν τερματίστηκε και ο πρωτοπόρος σκηνοθέτης δεν τελείωσε ποτέ το «Que Viva Μ xico!». Βάσει του συμβολαίου ο Σινκλέρ κράτησε μάλιστα και όλα τα αρνητικά του φιλμ που είχε γυρίσει ο Αϊζενσταϊν, εντείνοντας έτσι την απογοήτευσή του.
Οσο όμως και αν η ιστορία της ταινίας είναι γνωστή- όπως άλλωστε και ο σκηνοθέτης της για αριστουργήματα του κινηματογράφου όπως το «Θωρηκτό Ποτέμκιν»-, αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι ότι ο Σεργκέι Μικαήλοβιτς Αϊζενσταϊν (1898-1948) ήταν μανιώδης σχεδιαστής και ότι χρησιμοποιούσε το σχέδιο τόσο ως συμπλήρωμα των θεωρητικών του κειμένων και των μαθημάτων που παρέδιδε όσο και ως αυτόνομη έκφραση. Η παραμονή του στο Μεξικό είναι μια από τις πιο παραγωγικές περιόδους του σε αυτόν τον τομέα. Πολλά από τα σχέδια μάλιστα, κάτοχος των οποίων είναι τα Ρωσικά Κρατικά Αρχεία Λογοτεχνίας και Τέχνης, στη Μόσχα, δεν έχουν ποτέ παρουσιαστεί στο κοινό.
Αυτό αλλάζει με την έκθεση «Σεργκέι Μ. Αϊζενσταϊν: τα μεξικανικά σχέδια» που φιλοξενεί το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης της Αμβέρσας Εxtra City, σε συνεργασία με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αμβέρσας (ΜuΗΚΑ). Την επιμέλεια αυτής
της παγκόσμιας εμβέλειας πρώτης παρουσίασης των σχεδίων έχουν η Οκσάνα Μπουλγκακόβα και ο Ανσελμ Φράνκε, ενώ την αρχιτεκτονική του εκθεσιακού χώρου έχει επιμεληθεί ο Γκυ Σατέλ (ssa/xxarchitecten).
Στο Μεξικό ο Αϊζενσταϊν είχε στενή επαφή τόσο με τον τοιχογράφο Ντιέγκο Ριβέρα όσο και με τη ζωγράφο Φρίντα Κάλο, τους οποίους θαύμαζε πολύ. Τα σχέδια που φιλοτέχνησε ωστόσο δεν είναι τόσο επηρεασμένα από τις δικές τους τεχνοτροπίες. Μολονότι, μάλιστα, η σχεδιαστική του προσέγγιση δανείζεται κάτι από την «αυτόματη γραφή» των σουρεαλιστών, η τεχνική του τελικά είναι απολύτως ιδιότυπη και προσωπική, μια παραστατική γραφή με ένα μοναδικό περίγραμμα. Το Μεξικό για τον Αϊζενσταϊν στάθηκε έμπνευση για την έρευνά του επί των κλασικών μοντέρνων εννοιακών διπόλων, όπως το «υποκείμενο» και «αντικείμενο», «λογικό» και «άλογο», «εντός» και «εκτός», «ατομικό» και «συλλογικό». Στα σχέδιά του, επαναλαμβανόμενα μοτίβα αγγίζουν θέματα όπως οι αρχαίοι και οι νεότεροι μύθοι, η σεξουαλικότητα και η χυδαιότητα, η θρησκεία, η βία και η έκσταση.
Μολονότι ο Σεργκέι Αϊζενσταϊν θεωρείται από τους μοντέρνους πρωτοπόρους που έχουν περισσότερο επηρεάσει κατοπινούς κινηματογραφιστές, σκοτεινό σημείο της σταδιοδρομίας του παραμένουν, εκτός από τα σχέδιά του, και τα κείμενά του. Παρά το γεγονός ότι κάποια είναι γνωστά και μελετημένα, πολλά παραμένουν αμετάφραστα από τα ρωσικά, ανέκδοτα και σχετικά άγνωστα. Γι΄ αυτό και είναι εξαιρετικά σημαντικό το ότι, στο πλαίσιο της έκθεσης, παρουσιάζεται και η πρόσφατη έκδοση του μνημειώδους, αν και και ατελείωτου, βιβλίου του Αϊζενσταϊν «Μέθοδος». Οι 1.700 σελίδες κειμένων, σχεδίων και σημειώσεων, που παλινδρομούν ανάμεσα στα ρωσικά, στα αγγλικά, στα γαλλικά, στα γερμανικά και στα ισπανικά, έχουν συγκεντρωθεί σε μια τετράτομη έκδοση που έχει επιμεληθεί η Οκσάνα Μπουλγκακόβα για τις εκδόσεις Ρotemkin (Βερολίνο/Σαν Φρανσίσκο, 2009). Πέραν της έκδοσης, στον εκθεσιακό χώρο παρουσιάζονται ακόμη αποσπάσματα από το «Que Viva Μ xico!»- φόρος τιμής στη συναρπαστική και τραγική αυτή περίοδο της ζωής του Σεργκέι Αϊζενσταϊν, η οποία τελείωσε με την επιστροφή του στη Μόσχα και τον σύντομο εγκλεισμό του για κατάθλιψη σε άσυλο ψυχικά ασθενών, τον Ιούλιο του 1933.
Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Εxtra City,Tulpstraat 79,Αμβέρσα,τηλ.+32 (0)3 677 1655,www.extracity.org,www.muhka.be.Ως τις 21 Ιουνίου.
