Ο γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί απαθανατίστηκε να το διαβάζει. Ο γερμανός υπουργός Οικονομικών Πέερ Στάινμπρουκ δήλωσε πως ορισμένες από τις απόψεις του συγγραφέα του ίσως δεν είναι τελικά και τόσο άστοχες. Οσο για τον Πάπα Βενέδικτο ΙΣτ Δεξύμνησε τη «σπουδαία αναλυτική ικανότητα» του ανδρός. Μεσούσης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και με απρόβλεπτες ακόμη τις συνέπειές της, το μνημειώδες «Κεφάλαιο» του Καρλ Μαρξ επιστρέφει δριμύτερο. Οχι μόνο οι πωλήσεις των αντιτύπων του- ιδιαίτερα στη Γερμανία- αυξήθηκαν εντυπωσιακά με αποτέλεσμα να φιγουράρει εκ νέου στη λίστα των best sellers, αλλά και οι επισκέπτες στη γενέθλια πόλη του φιλοσόφου, ο οποίος προέβλεψε την κατάρρευση του καπιταλισμού υπό το βάρος των ίδιων του των αντιφάσεων, υπερέβησαν τις 40.000 στη διάρκεια μόνο μιας χρονιάς.

Καθώς η τέχνη είναι, ως γνωστόν, ο καθρέφτης της κοινωνίας, η… «μόδα» δεν την άφησε ανεπηρέαστη. Στο πλαίσιο αυτό η είδηση της διασκευής του «Κεφαλαίου» σε μιούζικαλ- η αυλαία αναμένεται στη Σανγκάη της Κίνας την επόμενη σεζόνέκανε τον γύρο του κόσμου πριν από λίγο καιρό. Το αν ο συγγραφέας του θα επιδοκίμαζε μια τέτοια πρωτοβουλία είναι κάτι για το οποίο μάλλον δεν μπορεί να στοιχηματίσει κανείς. Ωστόσο ο σκηνοθέτης της πολυαναμενόμενης παράστασης, ο Χε Νιαν – γνωστός στη χώρα του από τη σκηνική διασκευή μιας παρωδίας πολεμικών τεχνών με τίτλο «Ο ξιφομάχος μου»- δήλωσε πως σκοπεύει να συνενώσει στοιχεία από τα μιούζικαλ του Μπροντγουέι και τα σόου του Λας Βέγκας σε μια προσπάθεια να δώσει ένα αποτέλεσμα ρέον, ενδιαφέρον και ταυτόχρονα εκπαιδευτικό. Αρωγοί στο εγχείρημά του η «ζωντανή» μπάντα επί σκηνής, ο μέχρι τελικής πτώσεως χορός και, φυσικά, το τραγούδι.

Ωστόσο, όπως ο ίδιος ξεκαθάρισε, «το ύφος της παράστασης που ετοιμάζουμε δεν έχει πια και τόση σημασία. Αυτό που ενδιαφέρει είναι να μη γίνει καμιά παρανόηση σε σχέση με την ίδια τη θεωρία του Μαρξ». Υπό αυτό το πρίσμα η εξασφάλιση της συνεργασίας του καθηγητή Οικονομικών στο έγκριτο Πανεπιστήμιο Fudan της Σανγκάης Τσανγκ Γιουν κρίθηκε αναγκαία προκειμένου να εξασφαλιστεί η «θεωρητική εγκυρότητα» του εγχειρήματος.

Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, η πλοκή του έργου θα εξελίσσεται σε μια εταιρεία, αποτυπώνοντας την παραγωγικότητα και την πρόοδο των εργαζομένων. Στο πρώτο μέρος της παράστασης, οι τελευταίοι ανακαλύπτουν πως οι εργοδότες τους τούς εκμεταλλεύονται και αρχίζουν να καταλαβαίνουν τη θεωρία της υπεραξίας. Ωστόσο αντί να ενωθούν, όπως τους παροτρύνει ο Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους: ορισμένοι από αυτούς είναι διατεθειμένοι να συνεχίσουν να αποτελούν αντικείμενα εκμετάλλευσης και όσο μεγαλύτερη πίεση αισθάνονται τόσο πιο χρήσιμους θεωρούν τους εαυτούς τους. Αλλοι προχωρούν σε δυναμικές κινητοποιήσεις αλλά αυτό καταστρέφει την εταιρεία αφήνοντάς τους τελικά ανέργους. Υπάρχει, τέλος, και μία ακόμη ομάδα εργαζομένων οι οποίοι πιστεύουν πως μπορούν να διαπραγματευθούν με την εργοδοσία… Δεδομένων των διαφορετικών απόψεων μεταξύ της διεύθυνσης της εταιρείας και των εργαζομένων, ο Χε Νιεν αποκάλυψε πως θα «δανειστεί» τη δομή του αριστουργηματικού «Ρασομόν» του Ακίρα Κουροσάβα προκειμένου να παρουσιάσει τις εξελίξεις ιδωμένες από διαφορετικές πλευρές. Κατά πόσο όμως, σε πρακτικό επίπεδο, είναι πραγματικά εφικτή η διασκευή του «Κεφαλαίου» σε σκηνική δημιουργία; «Η αλήθεια είναι ότι πριν από μερικά χρόνια, όταν στη σκηνή κυριαρχούσαν οι κλασικές “σχολές” και το στανισλαφσκικό σύστημα, θα ήταν πράγματι αδύνατο ή τουλάχιστον δύσκολο να φανταστεί κανείς μια μνημειακών διαστάσεων πραγματεία για την πολιτική οικονομία ως ένα θεατρικό έργο με κεντρικούς χαρακτήρες, σημαντικά δραματικά στοιχεία και εκπαιδευτικό περιεχόμενο» παραδέχθηκε σε συνέντευξή του ο Γιανγκ Σαολίν, γενικός διευθυντής του Κέντρου Δραματικής Τέχνης της Σανγκάης. Ωστόσο, χαμογελώντας με αυτοπεποίθηση ως προς την επιτυχία του εγχειρήματος στις παρούσες συνθήκες, ο ίδιος δήλωσε πως τα τελευταία χρόνια, καθώς η κινεζική σκηνή «ανοίχτηκε» σε πολλά και διαφορετικά στυλ, η διασκευή ενός εμβριθούς θεωρητικού έργου σε θεατρική δημιουργία δεν είναι πλέον και τόσο αδιανόητη.

Παρ΄ όλ΄ αυτά, σημειώνει ο ξένος Τύπος, πρόκειται για μια πραγματική πρόκληση: μπορεί η κοινωνική κριτική την οποία αποτυπώνουν στα έργα τους οι- σύγχρονοι του Μαρξ – Ντίκενς και Ουγκό να έχει χαρίσει στο διεθνές κοινό δύο εξαιρετικά επιτυχημένα μιούζικαλ, το «Οliver» και το «Les Μis rables» («Οι Αθλιοι»), εν τούτοις, σε αντίθεση με τα λογοτεχνικά έργα στα οποία τα παραπάνω παραδείγματα βασίζονται, το «Κεφάλαιο» ουδεμία σχέση έχει με το μυθιστόρημα.

Ανεξάρτητα από τις όποιες επιφυλάξεις πάντως, το εγχείρημα έχει το προηγούμενό του. Εχει υποστηριχθεί πως κάποιος ιάπωνας συγγραφέας και μεταφραστής επιχείρησε να ανεβάσει στη σκηνή το «Κεφάλαιο» στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 και το αποτέλεσμα της προσπάθειάς του μεταφράστηκε στα κινεζικά.

Ωστόσο ανάλογα «πειράματα» έγιναν και στο πρόσφατο παρελθόν: πριν από μόλις τρία χρόνια ένας γερμανικός θίασος δοκίμασε να μεταφέρει το ίδιο έργο στη σκηνή. Παρά το επιπλέον «δέλεαρ» της προσφοράς του 23ου τόμου των Απάντων των Μαρξ και Ενγκελς σε κάθε θεατή, ο γερμανικός Τύπος περιέγραψε την παράσταση ως «ένα είδος διάλεξης (…),αποστειρωμένη και βαρετή». Η είδηση της διασκευής του «Κεφαλαίου» σε μιούζικαλ ήρθε μόλις λίγους μήνες μετά την κυκλοφορία του μνημειώδους έργου σε μορφή κόμικ μάνγκα, όπως χαρακτηριστικά ονομάζονται οι ανάλογες εκδόσεις στην Ιαπωνία. Σε αυτό άλλωστε το κόμικ θα στηριχθεί και το κείμενο τής υπό προετοιμασία κινεζικής παραγωγής. Ο Μαρξ σε… εννιάμισι ώρες
Σε συνάρτηση με τα παραπάνω, ο κινηματογράφος δεν θα μπορούσε να παραμείνει ανεπηρέαστος. Η – διάρκειας εννιάμισι (!) ωρών- ταινία του Αλεξάντερ Κλούγκε με τίτλο «Νέα από την ιδεολογική αρχαιότητα. Μαρξ- Αϊζενστάιν- Το Κεφάλαιο», η οποία κυκλοφορεί στη διεθνή αγορά αποκλειστικά σε DVD, έχει προκαλέσει τα ευμενή σχόλια των ειδικών, κυρίως για την πρωτότυπη ματιά του δημιουργού της.

Οπως ίσως οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ καταλαβαίνουν από τον τίτλο της ακόμη, ο Κλούγκε βασίστηκε στην προγενέστερη δουλειά δύο «ογκόλιθων»: του σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν και του συγγραφέα Τζέιμς Τζόις. Οι δυο τους συναντήθηκαν το 1929 με σκοπό να συζητήσουν τη μεταφορά του «Κεφαλαίου» στη μεγάλη οθόνη. Ογδόντα χρόνια αργότερα, ο Κλούγκε κατόρθωσε να επιτύχει εκεί που οι δύο προηγούμενοι απέτυχαν καθώς εκείνη την εποχή ούτε οι παραγωγοί του Χόλιγουντ ούτε το σοβιετικό κράτος είχαν τη διάθεση να χρηματοδοτήσουν το εγχείρημα.

Το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας – για την οποία, παρά τη διάρκεια-μαμούθ, οι ειδικοί επιμένουν ότι δεν περισσεύει ούτε λεπτό- βασίζεται σε συζητήσεις του Κλούγκε με άλλους, επηρεασμένους από τον Μαρξ συγγραφείς και καλλιτέχνες. Ο ποιητής και δοκιμιογράφος Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ, για παράδειγμα, συγκρίνει την ανθρώπινη ψυχή με την «ψυχή» του χρήματος. Ο συγγραφέας Ντίτμαρ Ντατ εξηγεί, μεταξύ άλλων, τη σημασία του σφυροδρέπανου στη σοβιετική σημαία. Η ηθοποιός Σόφι Ρόις κάνει μια γεμάτη πάθος εμφάνιση ως Μήδεια, ενώ ο κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Οσκαρ Νεγκτ εμφανίζεται προβληματισμένος όταν ερωτάται αν είναι δυνατό να βρεθούν οι κατάλληλες εικόνες για όλα τα παραπάνω στην περίπτωση που κάποιος ενδιαφέρεται λιγότερο για το παιδαγωγικό περιεχόμενο απ΄ ό,τι γι΄ αυτή καθεαυτή τη θεωρία…