Π ριν από τέσσερα χρόνια είχα συναντήσει τη Σιρίν Νεσάτ στην Αθήνα. Είχε φθάσει την προηγουμένη, όταν η Εθνική Ελλάδος ποδοσφαίρου είχε- προς μεγάλη εθνική αγαλλίαση, τότε- νικήσει την Τσεχία. «Μεγάλη βραδιά για σας,έτσι;» μου είχε πει. «Και εμείς, ξέρετε, αγαπούμε πολύ το ποδόσφαιρο». «Πέσατε σε κίνηση;» ρώτησα, αναφερόμενος στον πανζουρλισμό στο κέντρο της πόλης. «Α, όχι, όχι» μου απάντησε. «Ηταν υπέροχα.Κόσμος παντού που χοροπηδούσε, ανέμιζε σημαίες, ούρλιαζε.Σαν επανάσταση!». Η λέξη «επανάσταση» από τα χείλη της Νεσάτ αντηχεί ακόμη στα αφτιά μου. Οσο στερεότυπο και αν είναι, ο «τόπος» της καλλιτέχνιδας σε προκαταλαμβάνει. Μολοντούτο, ίσως θα ήταν δύσκολο για τη Σιρίν Νεσάτ να πει ποιος ακριβώς είναι «ο τόπος της». Γεννημένη στο Καζβίν του Ιράν το 1957, μετά το σχολείο έφυγε για να σπουδάσει στις ΗΠΑ, στο University of Βerkeley στην Καλιφόρνια. Οταν, έντεκα χρόνια αργότερα, επέστρεψε, η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 είχε σαρώσει την πατρίδα της και το Ιράν ήταν μια άλλη χώρα. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 η Σιρίν Νεσάτ τάραξε την κοινή γνώμη με τη σειρά φωτογραφιών «Γυναίκες του Αλλάχ», μια εικαστική διερεύνηση που θα μπορούσε να περιγραφεί με τη φράση «ο μάρτυρας του ενός είναι ο τρομοκράτης του άλλου». Από το 1996 η καλλιτέχνις άρχισε να δουλεύει με το βίντεο και δημιούργησε μια τριλογία ποιητικών, εξαιρετικά όμορφων αλλά και ανατρεπτικών βιντεοεγκαταστάσεων, το «Τurbulent» (1998), το «Rapture» (1999) και το «Fervor» (2000), ενώ το 2002 δημιούργησε το έργο «Τooba». Με το «Τurbulent» απέσπασε το Α΄ διεθνές βραβείο στην Μπιενάλε της Βενετίας του 1999, για να ακολουθήσουν συμμετοχές σε σημαντικές διεθνείς εκθέσεις και ατομικές παρουσιάσεις της σε μεγάλα μουσεία σύγχρονης τέχνης.

Ηπαρουσίασή της από ένα μουσείο ήταν άλλωστε και ο λόγος της επίσκεψής της τότε αλλά και ο λόγος που τη συζητούμε τώρα: από τη συνομιλία μας θυμάμαι την περιγραφή της για το έργο της με τίτλο «Μahdokht»: «Είναι το όνομα μιας γυναίκας.Βασικά πρόκειται για την πρώτη μιας σειράς πέντε ιστοριών που θα φτιάξω.Οι ιστορίες βασίζονται στο μυθιστόρημα “Γυναίκες δίχως άνδρες” της Σαρνούς Παρσιπούρ. Το βιβλίο αυτό προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις στο Ιράν και η ίδια η Σαρνούς πήγε στη φυλακή τέσσερις φορές,τη μία για πέντε χρόνια. Οι αντιδράσεις οφείλονταν φυσικά στις σεξουαλικές και πολιτικές αναφορές του βιβλίου,το θέμα όμως είναι ουσιαστικά πέντε γυναίκες που,η καθεμία για τους λόγους της,προσπαθούν να διαφύγουν από την κοινωνία. Στην τελευταία ιστορία όμως όλες συναντιούνται μυστηριωδώς για να ζήσουν σε έναν κήπο- μια αναλογία με τον Κήπο της Εδέμ. Εκεί ζουν μαζί και δημιουργούν τη δική τους κοινωνία.Και ο κήπος έχει τα δικά του μυστικά».

«Ζάριν», 2005, φωτογραφία πλατό, (© SΗΙRΙΝ ΝΕSΗΑΤ/ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ: GLΑDSΤΟΝΕ GΑLLΕRΥ, ΝΕW ΥΟRΚ)

Το έργο αυτό, μια τρικάναλη βιντεοεγκατάσταση, είναι το πρώτο μέρος του κύκλου ταινιών με τίτλο «Women Without Μen». Είχε παραγγελθεί ειδικά για το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, είχε παρουσιαστεί στην έκθεση «Διαπολιτισμοί» στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας του 2004 και ανήκει στις συλλογές του μουσείου. Τώρα, όμως, έχουμε την ευκαιρία να δούμε και τον υπόλοιπο κύκλο, στην έκθεση «Women without Μen» που διοργανώνει το ΕΜΣΤ και επιμελείται η διευθύντριά του Αννα Καφέτση. Η έκθεση θα εγκαινιαστεί στις 18 Μαρτίου και θα περιλαμβάνει πέντε βιντεοεγκαταστάσεις μεγάλων διαστάσεων που αποτελούν τον μνημειακό κύκλο έργων της Νεσάτ. Το ΕΜΣΤ μάς πληροφορεί ότι για τις ανάγκες της έκθεσης ενοποιήθηκαν οι δύο χώροι του υπογείου και διαμορφώθηκαν μεγάλες αίθουσες με κινηματογραφικές συνθήκες προβολής.

Ακόμη, στο πλαίσιο της σειράς του ΕΜΣΤ «Το έργο του μήνα», θα παρουσιαστεί η διπλή βιντεοεγκατάσταση της Σιρίν Νεσάτ «Τurbulent», ενώ στις 19 Μαρτίου, ώρα 19.00, η καλλιτέχνιδα θα συζητήσει δημόσια με την Αννα Καφέτση στο πλαίσιο του προγράμματος «Οι καλλιτέχνες συναντούν το κοινό».

ΕΜΣΤ, Κτίριο Ωδείου Αθηνών, Βασ.

Γεωργίου Β΄ 17-19 & Ρηγίλλης, Αθήνα (είσοδος επί της οδού Ρηγίλλης), τηλ. 210 9242.111-2, www.emst.gr, http://fixit-emst.blogspot.com.

Ως τις 31 Μαΐου.

«Οι άνθρωποι χρειάζονται όρια»
Για πολλούς η Σιρίν Νεσάτ δεν είναι απλώς μια επιτυχημένη καλλιτέχνις. Απεναντίας, εκφράζει δύο διαδεδομένες τάσεις στη σύγχρονη τέχνη. Πρώτον, η ευθεία και εξόφθαλμα «πολιτική» θεματολογία της, συνδυασμένη με λυρισμό και μια συνειδητή «ποιητικότητα», αποτελεί είδος που συχνά εγκαλείται για το ότι εκμεταλλεύεται τα δεινά του κόσμου (το Μεσανατολικό, τη μετανάστευση κτλ.) για να παραγάγει κάτι που εν τέλει δεν είναι παρά μια άσκηση αισθητικής. Δεύτερον, η Νεσάτ οφείλει σε μεγάλο βαθμό την επιτυχία της στο ότι ο δυτικός κόσμος λατρεύει τη «διαφορετικότητα», απενοχοποιείται μέσα από αυτήν και επιβεβαιώνει τα ιδεολογήματά του περί πολυπολιτισμικότητας και κοινωνικής συναίνεσης- ένας σύγχρονος οριενταλισμός.

Για το δεύτερο, τουλάχιστον, η ίδια έχει ασφαλώς επίγνωση. «Δεν μπορώ να παραβλέψω» έχει πει «το γεγονός ότι οι επιλογές που κάνει ο δυτικός κόσμος βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στη μόδα,ούτε το γεγονός ότι είναι οριενταλιστικές στην ουσία τους.Κάποιες φορές ταιριάζεις στις παραμέτρους της στιγμής και άλλες όχι.Το Ισλάμ είναι ένα καίριο θέμα αυτόν τον καιρό και μάλλον θα είναι για πολλά χρόνια.Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η δουλειά μου είναι ελκυστική και για αυτόν τον λόγο.Είμαι σίγουρη ότι πολλοί δυσαρεστήθηκαν όταν από τη δουλειά μου εξαφανίστηκαν τα όπλα, διότι δεν τους θύμιζε πια την εικόνα του φονταμεταλιστικού,μαχητικού Ισλάμ που είχαν υπόψη τους.Κοιτάξτε,το μεγαλύτερο πρόβλημα του δυτικού κόσμου είναι η περιστολή,η διύλιση μιας περίπλοκης κατάστασης σε ένα μόνο πράγμα (…). Δεν το καταλαβαίνω αυτό, όλη την υπόθεση με έναν κόσμο δίχως όρια. Ο κόσμος χρειάζεται όρια. Οι άνθρωποι χρειάζονται όρια».