Αν είσαι χορευτής και ο δρόμος σου δεν σε βγάλει στην ομάδα του Δημήτρη Παπαϊωάννου και άρα σε μια ακριβοπληρωμένη παράσταση σαν τη «Μήδεια », τότε βρίσκεσαι ενώπιον του διλήμματος: να ζήσεις στην ανασφάλεια περιμένοντας να σε καλέσουν σε οντισιόν ή να πάρεις μια μεγάλη ανάσα και να βρεις σταθερή δουλειά έξω από το αντικείμενό σου: μπαρ, γραφείο, μπουζούκια, μαγαζιά – τελικά αυτοί οι άσχετοι χώροι εξασφαλίζουν την επιβίωση. Να καταφέρεις να βγάλεις τα προς το ζην μόνο από την τέχνη του χορού είναι μάλλον απίθανο.

«Δεν μπορώ να φανταστώ την ημέρα που δεν θα χρειάζεται να κάνω άλλες δουλειές» παρατηρεί η 24χρονη χορεύτρια Χαρά Κότσαλη, ήδη γνωστή από τις συμμετοχές της σε καλές ομάδες σύγχρονου χορού. Από τότε που τελείωσε τη Σχολή της Ραλλούς Μάνου δεν έπαψε να εξασκεί άλλα επαγγέλματα. Αυτή τη στιγμή εργάζεται ως ταξιθέτρια στον κινηματογράφο «Μικρόκοσμος» και ως πωλήτρια στο δισκοπωλείο Μusic Μachine στα Εξάρχεια.

Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Το 2005 για την παράσταση «Το εγχειρίδιο για να αλλάξουμε τον κόσμο» έκανε πρόβες από τις 8 ως τις 4 το απόγευμα. Δύο ώρες αργότερα έπιανε δουλειά σε μπαρ ως τις 4 το πρωί. Μετά τη λήξη των παραστάσεων έπαθε υπερκόπωση. Ναι, είναι δύσκολοι καιροί για όλους. Αλλά το κορμί του χορευτή, το εργαλείο του, δεν αντέχει τη φθορά: «Είναι μεγάλο το κόστος για μια χορεύτρια που πρέπει να συντηρηθεί, να προπονείται καιμεταξύ των παραστάσεων να πληρώνει για μαθήματα χορού ώστε να μην “κοιμάται” ποτέ το σώμα της.Κάνοντας τη σερβιτόρα καταπονεί το σώμα της με το ξενύχτι και την ορθοστασία».

Οταν η Σήλια Ρούκα εργαζόταν στη Λυρική, ως έκτακτη, ήταν υπάλληλος πρωί και απόγευμα σε δικηγορικό γραφείο κάνοντας ουσιαστικά όλες τις αγγαρείες ενός ασκούμενου δικηγόρου. Υπήρχε ειδική συμφωνία, οπότε κατά τις περιόδους που είχε πρόβες ή παραστάσεις στη Λυρική εργαζόταν αντιστοίχως μόνο το απόγευμα ή μόνο το πρωί. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο «αναγκάστηκα να χάσω πολλές προτάσεις για συνεργασία με σύγχρονες ομάδες.Για αυτό στράφηκα προς τη διδασκαλία του χορού που δεν θα θυσιάσω για κάτι αβέβαιο». Οι κλασικοί
Ολες οι μαρτυρίες συγκλίνουν στο ότι η Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ) συνιστά τη μοναδική εξασφάλιση για τον χορευτή του κλασικού ρεπερτορίου. Εχεις μόνιμο μισθό, ΙΚΑ, αποτελείς μέλος ενός σταθερού σχήματος. «Στην Ελλάδα,αν θέλεις να ανεβείς στις pointe,δεν υπάρχει καλύτερο μέρος» τονίζει μία από τις πιο γνωστές σολίστ της Λυρικής που θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία της. Κι όμως πόσο φαντάζεστε ότι πληρώνεται έπειτα από 18 χρόνια;

1.550 ευρώ. Τα κορίτσια του κορ ντε μπαλέ αμείβονται με 800, το πολύ 1.000 ευρώ. Μολοντούτο, «εγώ ήμουν τόσο αφοσιωμένη που δεν μπορούσα να διανοηθώ να δουλέψω κι αλλού».

Ορισμένοι άνδρες της ΕΛΣ χορεύουν σε μπουζούκια και νυχτερινά κέντρα. Ο πρώτος χορευτής Ντανίλο Ζέκα, από την Αλβανία, εγκατέλειψε τη νύχτα γιατί, όπως λέει χαρακτηριστικά, «τώρα έχω άλλες ευθύνες». Δεν ήταν όμως πάντα το ίδιο τυχερός: «Σύμφωνα με το συμβόλαιό μας,απαγορεύεται να εργαζόμαστε αλλού,ωστόσο όλοι καταλαβαίνουν.Εγώ οικονομικά είμαι πλέον ικανοποιημένος.Για κάτι έξτραθα συνεργαστώ με κάποιο θέατρο ή με ομάδες σύγχρονου χορού. Αλλά σε κανέναν δεν αρέσει να χορεύει αλλού,το κάνει από ανάγκη». Η Λυρική και το χάος
Στον σύγχρονο χορό όπου δεν υπάρχουν ομάδες ρεπερτορίου (όπως στον κλασικό χώρο είναι η Λυρική Σκηνή) τα πράγματα είναι χαοτικά. Η Φρόσω Δημοπούλου έφυγε από τη Λυρική για τη Νέα Υόρκη με υποτροφία. Οταν επέστρεψε στην Ελλάδα, αποφάσισε να ασχοληθεί με τον σύγχρονο χορό. «Δεν ήθελα να συμβιβαστώ και δυσκολεύτηκα πολύ.Εργάστηκα σε διαφημιστική εταιρεία βιώνοντας βαθιά υπαρξιακή κρίση». Πρόσφατα συμμετείχε σε μιούζικαλ σε μεγάλο θέατρο. Το μιούζικαλ επαναλήφθηκε εφέτος αλλά δεν πήγε τόσο καλά. «Επρεπε να πληρωθούμε τρεις μήνες έχοντας εργαστεί πέντε- αφού σπανίως αμείβεσαι για τις πρόβεςκαι τελικά πληρωθήκαμε μόνο δύο». Δεσμεύεσαι, δηλαδή, με μια ομάδα και κάνεις πρόβες τέσσερις μήνες για πέντε παραστάσεις. Η συμφωνία είναι συνήθως να πάρεις ποσοστό από τα λιγοστά εισιτήρια ή να πληρωθείς 500 ευρώ για όλους αυτούς τους μήνες (αν είσαι τυχερός). Για τις πρόβες συνήθως πληρώνεσαι μαύρα για να μην πάνε όλα τα λεφτά στο ΙΚΑ. Ο Νεοζηλανδός Ρόουαν Θορπ ζει στην Ελλάδα από το 2004. «Στο Λονδίνο είναι πιο δύσκολα διότι ο ανταγωνισμός είναι αδυσώπητος και η ζωή πανάκριβη.Από την άλλη,το σύστημα είναι αξιόπιστο.Εδώη καθημερινότητα είναι πιο χαλαρή αλλά η αναξιοπιστία,η απουσία συμβολαίων,η έλλειψη οργανωτικής ευθύνης γεμίζουν τη ζωή με φόβο». Σήμερα εργάζεται παράλληλα ως d.j. και διδάσκει γιόγκα.

Χορευτές ως τα 60
Η οντότητα του χορευτή βρίσκεται σε εμβρυϊκό επίπεδο. Στον ΟΑΕΔ δεν υπάρχει ούτε καν κατηγορία «χορευτής». Είναι στη διακριτική ευχέρεια του υπαλλήλου να συμπεριλάβει τον χορευτή στην κατηγορία των ηθοποιών και να του παραχωρήσει το επίδομα ανεργίας. Αλλιώς… ατύχησε: «Και σου ζητούν ένσημα, αλλά ένας χορευτής δεν μπορεί να έχει ισάριθμα ένσημα με έναν υπάλληλο γραφείου» προσθέτει η Χαρά Κότσαλη. Ο πρόεδρος του νεοσύστατου συλλόγου χορευτών Γιάννης Κορούνης δήλωσε: «Προσωπική μου άποψη είναι ότι ο ΟΑΕΔ παρανομεί».

Απολύτως παράλογο είναι το σύστημα συνταξιοδότησης που άλλαξε με τον νόμο Σιούφα το 1993. Ως τότε άνδρες και γυναίκες συνταξιοδοτούνταν στα 48 τους. Με τον ισχύοντα νόμο του 1993 χορευτές και χορεύτριες θα παίρνουν σύνταξη στα 60. Καταλαβαίνει κανείς τον παραλογισμό: «Ο χορός είναι ένα επάγγελμα εντελώς αντίθετο από όλα τα άλλα» σημειώνει η Τήνθη Αγριγιαννάκη, πρόεδρος του Σωματείου Χορευτών της ΕΛΣ. «Ο χρόνος μετράει ανάποδα.Είναι ανέφικτο να χορεύεις ως τα 60,δεδομένου επίσης ότι οι χορευτές είναι μονομανείς. Επενδύεις τα πάντα στον χορό από μικρό παιδί.Ολη σου η ζωή κανονίζεται από τον χορό- το πώς θα κοιμηθείς, θα φας,θα γυμναστείς.Αποχωρώντας βγαίνουν διάφοροι τραυματισμοί.Αρα πώς ζητούν κάτι τέτοιο;Μπορείς ξαφνικά να μετεκπαιδευθείς σε κάτι άλλο; Ο χορευτής γνωρίζει εξαρχής ότι δεν θα φτάσει ποτέ το συνταξιοδοτικό όριο ηλικίας». Πέρυσι ο σύλλογος ζήτησε επισήμως από το υπουργείο Εργασίας να εξαιρεθούν οι χορευτές από αυτή τη διάταξη, αλλά η απάντηση ήταν εντελώς αρνητική.

Χορογράφοι
Η χορογράφος Αποστολία Παπαδαμάκη, έπειτα από σπουδές στη Νέα Υόρκη, ήρθε στην Ελλάδα και δούλεψε στο μπαρ του «RocknRoll», σε ξενοδοχεία, έκανε τον πλασιέ βιβλίων κτλ. Το ταλέντο της σήμερα είναι αναγνωρισμένο, έχει πάει σε 40 φεστιβάλ στο εξωτερικό. Το ελληνικό κράτος όμως αδιαφορεί. «Οι επιχορηγήσεις ελεύθερων ομάδων χορού είναι μάξιμουμ 35.000 ευρώ τον χρόνο.Με αυτά απασχολείς περίπου δύο χορευτές για τρεις μήνες.Κάθε χρόνο τα ποσά των επιχορηγήσεων μειώνονται και οι χορευτές αυξάνονται.Η τέχνη του χορού πρέπει να στηρίζεται από το κράτος όπως οι υπόλοιπες.Είναι σχεδόν σαδιστικό να λέμε ότι ο χορευτής θα βγάλει λεφτά με ένα ποσοστό από τα εισιτήρια».

Τι κάνει ένας νέος χορογράφος; Η Φρόσω Βουτσινά, αφού εκπαιδεύτηκε στη φημισμένη Μουσική Ακαδημία της Σόφιας και σε αντίστοιχες σχολές στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη, επέστρεψε στην Αθήνα και άνοιξε τη σχολή χορού- πιλάτες Μodular Dance Space. Θα χρησιμοποιήσει τα έσοδα από τη σχολή για να χρηματοδοτήσει την πρώτη χορογραφία της. Από εκεί και πέρα ξεκινάει η οδύσσεια. «Εχω τον συνθέτη που είναι πρόθυμος να δουλέψει μαζί μου γνωρίζοντας ότι ο ίδιος δεν θα αμειφθεί.Με τα κοστούμια θα ασχοληθεί ένας φίλος εικαστικός.Τους χορευτές δεν ξέρω αν θα τους ικανοποιήσω απόλυτα αλλά θα προσπαθήσω»… Τέχνη εκ των ενόντων. Υπολογίζει κανείς σε κέρδος; «Δεν πας να βγάλεις χρήματα.Το αγαπάς το αντικείμενό σου,βρίσκεις συνεργάτες που μοιράζονται την ίδια λαχτάρα και δεν σκέφτονται πόσα λεφτά θα πάρουν.Κάπως έτσι γίνονται τα πράγματα στην αρχή:για την ψυχή της τέχνης».