antosoni@hist.auth.gr
Στα ογδόντα του, ο Γκέρι κερδίζει το ένα βραβείο μετά το άλλο. Τέλη Ιουνίου, η επιτροπή της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας του απένειμε το μεγάλο βραβείο της για το σύνολο του έργου του. Διάκριση που δείχνει για άλλη μία φορά ότι η εποχή του μεταμοντέρνου, η εποχή μας, αποστρέφεται το καθαρό, το σαφώς προσδιορισμένο, το ορθολογικά αντιρρητικό. Στο σκεπτικό της η επιτροπή επαινεί τον διάσημο αρχιτέκτονα επειδή, μεταξύ άλλων, έσπασε την αρχιτεκτονική σχήματος «κουτιού». Δεν είναι ασφαλώς ο πρώτος. Το είχαν κάνει ήδη από τον 19ο αιώνα οι άγγλοι αρχιτέκτονες της ζωομορφικής αρχιτεκτονικής με τα κτήρια σε σχήμα ζώων της ζούγκλας στους ζωολογικούς κήπους, χωρίς βεβαίως να χαρακτηριστούν εξ αυτού μεγάλοι αρχιτέκτονες των οποίων το έργο σηματοδοτεί την εποχή τους. Αλλο πράγμα έκαναν βεβαίως οι ομηρικοί ζωομορφιστές αρχιτέκτονες του Δούρειου Ιππου, αφού εκείνοι προχώρησαν σε μετατόπιση της λειτουργίας του αρχιτεκτονικού κελύφους: μεταμφίεσαν ένα κουτί που δεν θα εξαπατούσε τους Τρώες σε ένα σχήμα φυσιοκρατικό που τους εξαπάτησε.
Στο πνεύμα του μεταμοντέρνου όλες οι τέχνες δρασκελούν τα όριά τους και μπαίνουν η μια στα χωράφια της άλλης. Ετσι και του Γκέρι, που λειτουργεί ως μεταμφίεση, όπως και πολλά άλλα πράγματα στην εποχή μας. Με τον Δούρειο Ιππο οι Αχαιοί κατέλαβαν την Τροία κρύβοντας στρατιώτες μέσα σε ένα σχήμα που είχε μορφή γλυπτού. Με την αρχιτεκτονική του ο Γκέρι, όπως και πολλοί άλλοι ομότεχνοί του, παλαιότεροι και νεότεροι, κατακτάει μια καταξίωση που είναι χωρίς προηγούμενο για αυτήν την τέχνη: κερδίζει φήμη, βραβεία μεγάλου κύρους και αναθέσεις ιλιγγιωδών προϋπολογισμών, οικειοποιούμενος μορφές της γλυπτικής.
Αλλά η αρχιτεκτονική έχει την εξής ιδιομορφία σε σχέση με τις υπόλοιπες τέχνες: ανεξάρτητα από τη μορφή που δίνουν στο κέλυφος των κτηρίων τους, οι σχεδιαστές δεν μπορούν να μη δεσμεύονται από τις ανάγκες της λειτουργίας που θα στεγάσει η σύνθεσή τους όταν κτιστεί. Και η σύνθεσή τους θα κτιστεί σε έναν πραγματικό και δεδομένο χώρο, το οικόπεδο. Επομένως το εικαστικό μέρος δεν μπορεί παρά να είναι αισθητικό παρακολούθημα, ασφαλώς πολύ μεγάλης σημασίας, αλλά όχι η προτεραιότητα. Γιατί αν είναι η προτεραιότητα, όπως στην περίπτωση Γκέρι, τότε από τον πραγματικό χώρο τον οποίο πάντοτε χειριζόταν με άξονα τις ανάγκες της λειτουργίας, περνάει σε μια ιδιότυπη φυσιοκρατία. Αυτή όμως υπήρξε, άλλοτε αλλά και τώρα σε κάποιο βαθμό, προνομιακός χώρος της πλαστικής και της ζωγραφικής. Οταν την οικειοποιείται η αρχιτεκτονική, το αποτέλεσμα θυμίζει (τι άλλο;) καρτούν. Η πασίγνωστη ψαροταβέρνα στη Βαρκελώνη σε σχήμα ψαριού του Γκέρι μετέφερε σε ευρωπαϊκό έδαφος την ήδη από τα μέσα του 1950 αμερικανική αισθητική του ζωομορφισμού της αρχιτεκτονικής, όπως το εστιατόριο στη Νεβάδα με μορφή πάπιας, λόγω των εδεσμάτων που σερβίρονταν σ΄ αυτό, στο πνεύμα του Βεντούρι, περιώνυμου της πρώτης γενιάς των μεταμοντέρνων αρχιτεκτόνων. Από αυτή τη «νατουραλιστική» περίοδο, προέρχεται το Κτήριο Γραφείων του Γκέρι, οικοδομή που το σχήμα της είναι ένα ζευγάρι κιάλια.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το οικοδόμημα εκείνο, όπως και άλλα μιας παρόμοιας «αναπαραστατικής» αρχιτεκτονικής, παρουσιάστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του Εβδομήντα για συνήθεις χρήσεις (κατοικίες, ψυχαγωγία, γραφεία).
Οι κατοικίες και τα μουσεία της Ομάδας Χίμελμπ(λ)άου- Χίμελμπάου έχουν τη μορφή που θα είχαν αν αρχιτέκτονάς τους ήταν ο τυφώνας Κατρίνα· έχουν τη μορφή ερειπίων. Του Γκέρι τα Μουσεία Γκουγκενχάιμ στο Μπιλμπάο, το υπό αναστολή στη Νέα Υόρκη, το υπό κατασκευήν στο Ντουμπάι και το Μουσείο Μπιοντιβερσιτάντ στον Παναμά, μιμούνται αφηρημένη γλυπτική που μιμείται αφηρημένη ζωγραφική. Η δομημένη αρχιτεκτονική της Αποδόμησης κυρίαρχη. Οι αρχιτέκτονες είναι φανερό ότι προσαρτώντας στοιχεία με ηγεμονικό ρόλο από τις εικαστικές τέχνες επιθυμούν να αντιστρέψουν τους ρόλους του μέσα και του έξω: η αρχιτεκτονική τους από κέλυφος σχεδιάζεται για να αποτελεί το κύριο έκθεμα, που νομιμοποιείται από το περιεχόμενο ως κέλυφος. Αντίθετα με τους εικαστικούς, επιδιώκουν μια φασματικά φυσιοκρατική μορφή- θυμηθείτε και τα αεροδρόμια- πουλιά του Σααρίνεν ή του Καλατράβα. Θέλουν να μην έχουν καμιά σχέση με τη μοντέρνα αρχιτεκτονική που θέσπισε την ελεύθερη ανάπτυξη της κάτοψης σύμφωνα με τις ανάγκες της λειτουργίας. Η αρχιτεκτονική τους ξεφεύγει από τη δουλεία του λειτουργικού της προορισμού, αλλά μεταπίπτει σε δουλείες ακόμα πιο τονισμένες, όπως της μορφοκρατίας του 19ου αιώνα- με τον αγγλικό αποικιοκρατικό ζωομορφισμό και τον Εκλεκτικισμό.
Ο κ.Αντώνης Κωτίδης είναι καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
